Giáo án Ngữ văn lớp 11: Bài ca ngắn đi trên bãi cát (Sa hành đoản ca) Cao Bá Quát

BÀI CA NGẮN ĐI TRÊN BÃI CÁT
(SA HÀNH ĐOẢN CA)
Cao Bá Quát
I. TÌM HIỂU CHUNG:
1/ Tác giả: Cao Bá quát (1809-1855)
- Tự Chu Thần, hiệu Cúc Đường, Mẫn Hiên, người Phú Thị, Gia Lâm, Bắc Ninh
- Văn võ toàn tài - 1854 khởi nghĩa chống lại phong kiến nhà Nguyễn.
- Ông là nhà thơ tài năng - bản lĩnh bộc lộ chí khí thanh cao, hoài bão lớn phê phán chế độ phong kiến nhà Nguyễn bảo thủ, trì trệ.
2/ Tác phẩm: “Bài ca ngắn trên bãi cát” (Sa hành đoản ca)
a) Hoàn cảnh ra đời bài thơ:
Cao Bá Quát đã nhiều lần vào Huế để thi Hội (nhưng không đậu tiến sĩ). Hành trình từ Hà Nội vào Huế đi qua nhiều tỉnh miền Trung có những bãi cát trắng mênh mông. Hình ảnh này đã gợi cảm hứng cho nhà thơ sáng tác bài “Bài ca ngắn trên bãi cát”
b) Thể loại: Bài thơ viết theo thể ca hành thuộc loại cổ thể phần tự do về kết cấu, vần, nhịp điệu. 
c) Bố cục: 2 đoạn 
- Đoạn 1 : 4 câu đầu: Ý nghĩa hình tượng “bãi cát’
- Đoạn 2: 6 câu tiếp theo: Sự cám dỗ của danh lợi 
- Đoạn 3 : còn lại: Kết luận của tác giả
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: 
1/ Ý nghĩa hình tượng: “Bãi cát” (4 câu đầu) 
a) Ý nghĩa tả thực 
* Không gian: “Bãi cát dài”
	“Bãi cát dài lại bãi cát dài 
	 Đi một bước lại lùi một bước”
- Điệp ngữ “Bãi cát dài” + điệp từ “bước” + phụ từ “lại” + động từ “đi” và “lùi” ® miêu tả bãi cát mênh mông vô tận, con người đi trên một bước lại thụt lùi một bước, dường như không thể vượt qua. 
* Thời gian: “mặt trời lặn”
	“Mặt trời đã lặn, chưa dừng được 
	 Lữ khách trên đường nước mắt rơi”
- Hình ảnh thơ giàu sức gợi tả, gợi cảm 
® Con người tất tả đi khi bóng chiều đã tắt, cô đơn, mệt mỏi và ngao ngán. 
=> Hình ảnh con người cô đơn bé nhỏ giữa mò tịt của cát khi mặt trời đã lặn mà không biết đi về đâu.
b. Ý nghĩa tượng trưng. 
- Hình tượng “bãi cát” tượng trưng cho con đường danh lợi lắm gian nan, nhọc nhằn. 
- Hình ảnh người đi trên bãi cát đến lúc mặt trời lặn vẫn còn đi tượng trưng cho người đời tất tả vì danh lợi (thi cử - đỗ đạt - làm quan) 
- Không thể cứ đi mãi trên “bãi cát” danh lợi 
2/ Sự cám dỗ của danh lợi (6 câu tiếp theo) 
	“Không học được tiên ông phép ngủ 
	 Trèo non, lội suối giận không vơi!”
- Sử dụng điển cổ “ông tiên ngũ kĩ” ® nỗi chán nản vì tự mình hành hạ thân xác theo đuổi bả công danh ® mâu thuẫn giữa khát vọng công danh với bả vinh hoa. 
“Xưa nay phường danh lợi
	 Tất tả trên đường đời
	 Đầu giỏ hơi men thơm quán rượu
	 Người say vô số, tỉnh bao người?”
- Từ láy ‘tất tả” + hình ảnh so sánh độc đáo + câu hỏi tu từ -> diễn tả sự cám dỗ của danh lợi đối với người đời cũng giống như sự cám giỗ của men rượu mấy ai thoát khỏi, đồng thời tác giả bày thái độ kinh bỉ phường danh lợi.
3/ Kết luận của tác giả (phần còn lại).
“Bài cát dài, bãi cát dài ơi!
 Tính sao đây? Đường băng mờ mịt,
 Đường ghê sợ còn nhiều, đâu ít ?
- Điệp ngữ “bãi cát dài” + câu cảm thán + câu hỏi tu từ + từ láy “mờ mịt” 
® nhấn mạnh tâm trạng: ngao ngán, mất phương hướng.
“Hãy nghe ta hát khúc “đường cùng”
 Phía bắc núi Bắc, núi muôn trùng
 Phía nam núi Nam, sóng dào dạt”
+ Phép điệp + NT đối + Tính từ
® Nhấn mạnh đường đời không lối thoát và sự bế tắc của người tri thức thời ấy.
“Anh đứng làm chi trên bãi cát ?”
- Câu nghi vấn khép lại bài thơ ® nhận ra tính chất vô nghĩa của lối học khoa cử, theo lối cũ ® khát khao sự thay đổi.
Tổng kết: “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” biểu lộ sự chán ghét của một con người trí thức đối với con đường danh lợi tầm thường đương thời và niềm khao khát thay đổi cuộc sống. Nhịp điệu bài thơ góp phần diễn tả thành công những cảm xúc, suy tư của nhân vật trữ tình về con đường danh lợi gập ghềnh, trắc trở.