Giáo án Ngữ văn khối 11 - Hồi trống cổ thành

GVHD: Vũ Thị Thu Hà
Sinh viên KT: Chu Thị Thuận
Lớp KTSP: 10D2
Trường KTSp: THPT Việt Đức
Giáo án
HỒI TRỐNG CỔ THÀNH
(Trich hồi 28 - Tam quốc diễn nghĩa)
---La Quán Trung--
I. Mục tiêu bài học
	Sau khi học xong bài này, học sinh cần đạt được:
1. Về kiến thức
1.1. Mục tiêu bậc 1:
- Nêu được những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp của tác giả La Quán Trung
- Tóm tắt được nội dung chính của tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa
- Xác định được nội dung và vị trí đoạn trích
- Nhớ được những hành động của Trương Phi khi gặp Quan Công
1.2. Mục tiêu bậc 2:
- Phân tích được tính cách nhân vật qua hành động, từ đó thấy được bản chất của Trương Phi là nóng nảy, bộc trực, Quan Công là điềm đạm, trung nghĩa.
- Phân tích được ý nghĩa của hồi trống Cổ Thành để làm nổi bật không khí chiến trận, thấy được tình anh em kết nghĩa và vẻ đẹp tâm hồn của cả hai nhân vật.
- Phân tích được nghệ thuật xây dựng nhân vật của tác giả.
1.3. Mục tiêu bậc 3:
- So sánh và từ đó rút ra đánh giá về tính cách của hai nhân vật, liên hệ với thực tế đời sống.
- Học sinh liên hệ với quan niệm về chữ “nghĩa” trong thời đại nay.
2. Về kĩ năng
- Giúp cho học sinh có được kĩ năng phân tích một tác phẩm tiểu thuyết Trung Hoa cổ điển.
- Củng cố cho học sinh kĩ năng tìm kiếm, khai thác và tổng hợp thông tin.
- Rèn luyện kĩ năng làm việc nhóm.
3. Về thái độ
- Nhận thức được vị trí của tác phẩm đối với nền tiểu thuyết Trung Quốc nói chung và trên thế giới nói riêng.
- Giúp cho học sinh thấy được tầm quan trọng của chữ tín, nghĩa trong xã hội
- Dạy cho học sinh biết quý trọng tình cảm anh em, sống chung thủy với bạn bè.
II. Trọng tâm bài học
	Bài học này tập trung làm nổi bật sự quyết tâm bảo vệ tín nghĩa của Trương Phi và vẻ đẹp trung nghĩa của Quan Công. 
III. Bố cục 
- Tìm hiểu nhân vật
- Ý nghĩa nhan đề tác phẩm, hồi trống Cổ Thành
IV. Phương pháp, phương tiện dạy học
1. Phương pháp
-GV có thể tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm. kết hợp với các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời câu hỏi.
2. Phương tiện
- Bảng, phấn, giáo án
- Sách giáo khoa, sách giáo viên
- Sách tham khảo: Tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc (Trần Xuân Đề), Lịch sử văn học Trung Quốc, tập II (PGS. Nguyễn Khắc Phi).
V. Yêu cầu học sinh chuẩn bị
- Tìm đọc những bài viết về tác giả La Quán Trung và tác phẩm, phần tóm tắt của tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa
- Đọc và soạn bài ở nhà
VI. Tiến trình dạy học
1. Ổn định lớp
2. Giới thiệu bài mới
 Văn học Minh Thanh là giai đoạn phát triển cuối cùng của tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc. Đây là thời kỳ nền văn học Trung Quốc khá đa dạng và phong phú, đạt nhiều thành công về nghệ thuật. Trong đó có sự lên ngôi của tiểu thuyết. Có thể kể đến những đỉnh cao tiêu biểu của tiểu thuyết Minh Thanh: Tây du kí, Hồng lâu mộng, Thủy Hử.. trong đó Tam Quốc Diễn Nghĩa là tác phẩm phản ánh một thời kỳ dài đầy biến động của lịch sử Trung Quốc thời Tam quốc.
Đoạn trích Hồi Trống Cổ Thành có kết cấu hoàn chỉnh và đầy kịch tính. Mặc dù dung lượng của nó rất ngắn so với sự đồ sộ của tác phâm nhưng đã thể hiện được một đặc trưng bút pháp nghệ thuật của La Quán Trung cũng như đặc điểm chung của tiểu thuyết cổ diển Minh Thanh.
3. Tiến trình cụ thể
Hoạt động của GV và HS
Kiến thức cần đạt
Hoạt động 1 : Hướng dẫn HS tim hiểu phần Tiểu dẫn
-Gv: Em hãy trình bày những nết chính về tác giả La Quán Trung
GV:Hãy nêu những hiểu biết của em về tác phẩm
Gv bổ sung; Trong ba người cầm đầu, tác giả tập trung làm nổi bật Tào Tháo là kẻ đại gian hung, Lưu Bị hiền từ nhân đức. Âm vang trong tác phẩm là cuộc chiến đấu về cả sức mạnh trí tuệ và trí tuệ của cả hai bên.
Gv: Đoạn trích nằm ở vị trí nào trong tác phẩm? Nêu nội dung của đoạn trích.
I.Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- La Quán Trung(1330 – 1400)
-Tên La Bản, hiệu Hải Hồ tản nhân
- Sống cuối Nguyên đầu Minh
- Quê: Thái Nguyên, Sơn Tây cũ
- Tính tình: cô độc, lẻ loi, thích ngao du
- Chuyên sưu tầm và biên soạn dã sử
=> Là người đầu tiên đóng góp xuất sắc cho trường tiểu thuyết lịch sử thời Minh Thanh
2. Tác phẩm
a. Nguồn gốc: 
- La Quán Trung căn cứ vào lịch sử, truyện kịch dân gian(thoại bản) để viết lên Tam quốc diễn nghĩa. Đến đời Thanh, Mao Tôn Cương chỉnh lí, viết lời bình..thành 120 hồi và lưu truyền đến nay
b. Thể loại: 
-Tiểu thuyết lịch sử chương hồi(120 hồi)
c. Nội dung
- Kể lại quá trình hình thành và diệt vong của ba tập đoàn phong kiến Ngụy(Tào Tháo) – Thục ( Lưu Bị) – Ngô( Tôn Quyền)
- Thể hiện khát vọng hòa bình, thống nhất của nhân dân
d. Giá trị
- Tư tưởng:
+ Vạch trần bản chất tàn bạo, giả dối của giai cấp thống trị
+ Cuộc sống loạn li, bi thảm của nhân dân và thể hiện mơ ước về một xã hội với những vua hiền, tướng giỏi
-Nghệ thuật
+ Giá trị lịch sử, quân sự
+ Tài kể chuyện đặc sắc của tác giả, đặc biệt là nghệ thuật miêu tẩ các trận chiến sinh động và hấp dẫn.
3. Vị trí đoạn trích
- Nửa đầu hồi 28
- Tên hồi: 
“ Chém Sái Dương anh em hòa giải
Hồi Cổ Thành tôi chúa đoàn viên”
4. Tóm tắt đoạn trích
- Trước đó, 3 anh em Lưu - Quan - Trương náu mình dưới trướng của Tào Tháo, hiểu bản chất gian hùng của Tháo, họ bỏ đi
- Bị đuổi đánh, mỗi người mỗi ngả
- Quan Công, bảo vệ hai chị dâu, tạm hàng Tào với điều kiện, hàng Hán chứ không hàng Tào, khi nào nghe tin anh thì sẽ đi ngay.
- Được Tháo ban thưởng hậu nhưng nghe tin Lưu Bị đang ở bên Viên Thiệu, Quan Công trả ấn tín, vàng bạc đi ngay
- Bị tướng Tào ngăn cản, chém 6 tướng, vượt 5 cửa quan. Đến gặp Trương Phi
Hoạt động 2: Hướng dẫn HS đọc – hiểu văn bản tác phẩm
GV: Khi nghe Tôn Càn báo, Trương Phi đã hành động như thế nào?
GV: Trong khi đó thì Quan Công tỏ ra có thái độ thế nào?
HS tìm các chi tiết trong đoạn trích miêu tả hành động của Trương Phi và thái độ Quan Công
GV: Qua thái độ và hành động của hai nhân vật, em có nhận xét gì?
HS: Chú trọng vào sự đối lập của hai nhân vật
GV: Em hãy tìm những chi tiết miêu tả diện mạo, hành động, cách xưng hô và lập luận của nhân vật TP? Với QC thì những chi tiết đó được thể hiện như thế nào?
HS tìm dẫn chứng trong đoạn trích trả lời. Có thể gọi học sinh khác bổ sung.
GV: Khi Sái Dương đến, TP đã suy nghĩ và hành động như thế nào? QC đã phản ứng ra sao?
HS: dựa vào sgk trả lời
GV: Vậy thông qua việc tìm hiểu thái độ, hành động hai nhân vật, em hãy lí giải tại sao TP lại có những hành động như
GV: Theo em Trương Phi là người như thế nào?
GV: Cách phản ứng của TP như vậy có hợp lý không,
GV: Theo em, QC có thật sự là bị oan không? Tại sao?
 GV: Tình huống Sái Dương đến đã tác động như thế nào đến tình thế của cả hai nhân vật?
GV chốt ý: Tóm lại: Đoạn trích đã góp phần làm nổi bật nên hai nhân vật TP và QC với hai nét tính cách trái ngược nhau. TP nóng nảy, bộc trực, QC điềm đạm, bình tĩnh. Nhưng cả hai đều thể hiện được nét đẹp của tấm lòng trung nghĩa. Đặc biệt hình tượng nhân vật TP đã được xây dựng hết sức sinh động
GV: Theo em, tại sao có thể đặt tên đoạn trích là Hồi trống Cổ Thành?
Gv: Tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì khi miêu tả đoạn trích?
II. Đọc – hiểu
1.Tìm hiểu nhân vật
Chi tiết 
Trương Phi
Quan Công
Trước khi gặp
Khi gặp mặt
Khi Sái Dương đến
- Chẳng nói chẳng rằng
- lập tức mặc áo giáp, vác mâu lên ngựa
- dẫn một nghìn quân, đi tắt ra cửa bắc
=> tức giận, hành động bột phát, trong tâm thế chiến đấu với kẻ thù
Diện mạo: mắt trợn tròn xoe, râu hùm vểnh ngược
Hành động: hò hét như sấm, múa xà mâu chạy lại đâm QC
Xưng hô: mày - tao
Lập luận:
- bỏ anh
- hàng Tào
- được phong hầu tứ tước
- đến đây đánh lừa tao
- đâu có bụng tốt
- đến để bắt ta đó
Nghĩ: QC đem theo quân đến bắt mình
Hành động: múa bát xà mâu hăm hở xông lại đâm QC
Yêu cầu: đánh ba hồi trống, chém đầu tướng giặc
Nghe tin Trương Phi thì tỏ ra
- Mừng rỡ vô cùng
- Sai ngay Tôn Càn vào thành báo tin
=> tâm trạng vui sướng, hạnh phúc như sắp được gặp người thân
Thái độ: mừng rỡ vô cùng
Hành động: giao long đao, tế ngựa lại đón
Xưng hô: hiền đệ, em
Lập luận: 
- em không biết, ta cũng khó nói
- đến hỏi chị
- đừng nói vậy,oan uổng quá
Thanh minh: tất phải đem quân mã chứ
- Chấp nhận lời thách thức
- Chưa dứt hồi trống chém đầu Sái Dương
*. Phân tích nhân vật( Tiết 2)
a. Nhân vật Trương Phi
=> Trương Phi hành động như vậy vì Trương Phi coi Quan Công là kẻ phản bội: phản bội lời thề kết nghĩa vườn đào, phản bội lại triều đình nhà Thục, đã ở trong doanh trại Tào, chịu ân huệ của Tào. TP không thể chấp nhận một kẻ phản bội như vậy.
- TP nghĩ QC đến là để bắt mình nên đã hành động trước để chứng tỏ sức mạnh của mình, đề phòng QC cướp thành.
=> Qua suy nghĩ và hành động của TP chúng ta thấy rằng đây là nhân vật có tính cách nóng nảy, bộc trực, hành động nông nổi và hơi thiếu suy nghĩ, tuy nhiên cũng phải thấy rằng đây là nhân vật rất thẳng thắn, luôn muốn mọi thứ phải rõ ràng, mắt thấy tai nghe, một con người trung nghĩa, không chấp nhận những thứ mập mờ, không nương nhẹ với kẻ phụ nghĩa.
=> Cách phản ứng của TP tuy có hơi thái quá và nóng nảy, tuy nhiên nó lại rất phù hợp với tính cách và hoàn cảnh của nhân vật lúc bấy giờ. 
- TP biết QC đã ở trong doanh trại Tào, đã nhận ân huệ của Tào. Đối với TP thì đó là hành động phản bội nghiêm trọng không thể chấp nhận được. Đặc biệt với cương vị của QC là người anh em kết nghĩa mà phản bội lời thề thì điều đó không thể tha thứ, cái tội đó còn nghiêm trọng hơn cả là kẻ thù. Hành động của TP là hành động muốn trừ khử kẻ phản bội, kẻ phụ nghĩa.
- TP là người nóng nảy, chỉ nhìn vào những việc trước mắt nên hành động như vậy là hoàn toàn phù hợp.
Nó không những không thể hiện rằng đây là nhân vật có tính cách gàn dở mà còn cho thấy những nét đẹp trong tâm hồn của nhân vật. Đó là lòng trung thành, sự cương trực, thẳng thắn, luôn giữ vững lập trường: " Trung thần thà chịu chết chứ không chịu nhục. Có lẽ đâu đại trượng phu lại thờ hai chủ".
b. Nhân vật Quan Công
=> Bên cạnh nhân vật TP chúng ta còn thấy QC là một con người có tính cách điềm đạm, bình tĩnh trong mọi tình huống, biết tận cụng thời cơ:
+ Giữ lời hứa và cũng là điều kiện đặt ra để tự bảo vệ: hàng Hán chứ không hàng Tào, biết tin anh ở đâu thì đi ngay
+ Tạm hành để bảo vệ chị dâu
+ Chấp nhận điều kiện mà Trương phi đưa ra để chứng minh cho lòng trung nghĩa của mình.
+ Thái độ: ôn tồn cầu cứ hai chị dâu.
è Chúng ta có thể khẳng định rằng QC bị oan vì: QC thân tại Tào doanh, tâm tại Hán. Ngay khi nghe tin của Lưu Bị, QC ngay lập tức trả Tào mọi quà tặng, đưa hai chị cùng đi tìm đại ca. Vượt năm cửa quan, chém đầu sáu tên tướng giặc. Như vậy, QC không thể là kẻ phản bội.
è Là một người trung tín – trung nghĩa
=> Chi tiết Sái Dương đến đã củng cố thêm sự nghi ngờ vốn tồn tại trong suy nghĩ của TP cho rằng QC đem quân đến để bắt mình. Đồng thời cũng đẩy QC vào thế bí, bị nghi ngờ nhiều hơn, nó như một bằng chứng buộc tội QC. Đến lúc này, mâu thuẫn đạt đến đỉnh điểm, nó thúc đẩy cho tình huống truyện diễn ra nhanh hơn, buộc các nhân vật phải có những hành động để giải quyết. Nó là tính huống bất lợi nhưng đồng thời lại tạo cơ hội cho QC được chứng tỏ sự trong sạch của mình. QC chém đầu Sái Dương để giải oan. Nếu như Sái Dương không đến thì mâu thuẫn này sẽ chưa thể giải quyết ngay được
2.Ý nghĩa nhan đề - Hồi trống Cổ Thành
- Trong đoạn trích, hồi trống ở đoạn cuối là một điểm sáng, chứa đựng linh hồn của cả đoạn. Nó ngân vang trong đoạn trích và dường như trong cả tác phẩm, thể hiện khí thế hào hùng của chiến trận. Hồi trống đó vang lên cũng chính là lúc lời giải đáp cho câu hỏi ngay từ đầu đoạn trích được tìm thấy. Nó tạo nên vầng hào quang xung quanh các nhân vật, tôn thêm vẻ đẹp của các anh hùng.
- Ở đây, tác giả đã cho nhân vật của mình gióng lên ba hồi trống, bản thân nó cũng chứa đựng những ý tưởng. Ba hồi không quá dài mà cũng không quá ngắn, nó vừa đủ dài để cho QC có thể lấy đầu của Sái Dương, vừa đủ ngắn để cho mọi người có thể thấy được tài năng và sức mạnh của QC. Đồng thời, ba hồi trống trận vang lên cũng thể hiện được khí thế hào hùng, âm vang của chiến trận. Thể hiện được cái ý vị của Tam quốc.
- Hồi trống trong đoạn trích mang nhiều ý nghĩa.
+ Hồi trống thách thức: TP nghi ngờ QC phản bội, lệnh trong ba hồi trống phải chém đầu Sái Dương. Đây là hồi trống để thử thách lòng trung thành của QC, thử thách tài năng của QC. Hồi trống vang lên cũng có nghĩa là QC phải lao vào một cuộc chiến đối mặt với kẻ thù, đối mặt với hiểm nguy và cái chết. Tiếng trống giục giã như hối thúc nhân vật hành động.
+ Hồi trống minh oan: QC đã không ngần ngại chấp nhận lời thách thức của TP để khẳng định lòng trung thành của mình. Bản thân sự dũng cảm đó đã thể hiện được tấm lòng QC. Hơn thế nữa, ngay khi chưa dứt một hồi trống, đầu Sái Dương đã rơi xuống đất, và những tiếng trống tiếp theo đó chính là để minh oan cho QC. 
+ Hồi trống đoàn tụ: Kết thúc ba hồi trống, QC giết tướng giặc, mọi nghi ngờ được hóa giải, và đó là lúc mà các anh hùng đoàn tụ. Hồi trống còn có ý nghĩa như là sự ngợi ca tình nghĩa huynh đệ, ngợi ca tấm lòng trung nghĩa của các anh hùng. Tiếng trống lúc này không còn thúc giục, căng thẳng, vội vã mà tiếng trống như reo vui chúc mừng cuộc hội ngộ của ba anh em.
=> Hồi trống thể hiện không khí hào hùng của chiến trận, là hồi trống thúc giục tinh thần chiến đấu, ca ngợi tài đức của các anh hùng. Đó là hồi trống thể hiện niềm vui, khẳng định niềm tin và ngợi ca chiến thắng.
3. Nghệ thuật đoạn trích
+ Sử dụng nhiều từ cổ: quân kị, ấn thụ, phu nhân, xà mâu, long đao
+ Về cách xây dựng nhân vật: sử dụng nghệ thuật xây dựng các nhân vật điển hình, mang tính biểu tượng: Trương Phi tượng trưng cho sự nóng nảy, cương trực, Quan Công tượng trưng cho chữ nghĩa háo; mắt trợn tròn xoe, râu hùm vểnh ngược
+ Tính cách nhân vật được thể hiện qua hành động và lời nói chứ không phải sự miêu tả và giới thiệu của tác giả.
+ Về tình huống truyện: xây dựng những tình huống xung đột kịch tính, tạo nên sự hấp dẫn, hồi hộp cho đoạn trích: tình huống bị hiểu nhầm; tình huống Sái Dương kéo quân đến; tình huống đánh trống chém đầu tướng giặc. Tình tiết truyện được đẩy nhanh, diễn biến căng thẳng.
+ Nghệ thuật kể chuyện: thể hiện nghệ thuật kể chuyện theo kiểu tiểu thuyết chương hồi. Truyện được kể theo trình tự thời gian của sự việc, nếu sự việc xảy ra đồng thời hoặc chuyển lời của nhân vật thì đều dùng lời chuyển. Truyện ít quan tâm đến diễn biến tâm lý và suy nghĩ của nhân vật
III. Tổng kết
1. Nội dung:
- Xây dựng hình tượng các anh hùng thời tam quốc với những nét đẹp của lòng trung nghĩa, trọng chữ tín. Đặc biệt là nhân vật Trương Phi. 
- Hồi trống chứa đựng linh hồn đoạn trích, đó là hồi trống thách thức, minh oan, đoàn tụ.
2. Nghệ thuật
- Sử dụng nhiều từ cổ, lối văn biền ngẫu
- Xây dựng nhân vật điển hình mang tính tượng trưng, tính cách nhân vật được bộc lộ qua hành động.