Giáo án Ngữ văn 10 - Tấm cám

Tiết theo PPCT: 22 – 23. Đọc văn
TẤM CÁM
Ngày soạn: 29.09.10
Ngày giảng:
Lớp giảng:	10B1
Sĩ số:
A. Mục tiêu bài học
Qua giờ giảng nhằm giúp HS:
 1. Tìm hiểu truyện cổ tích thần kì Tấm Cám để nắm được nội dung của truyện, biện pháp nghệ thuật chính của truyện
 2. Biết cách đọc và hiểu 1 truyện cổ tích thần kì; nhận biết được truyện cổ tích thần kì qua đặc trưng thể loại. 
Đồng thời giúp các em có được tình yêu đối với người lao động, củng cố niềm tin vào sự chiến thắng của cái thiện của chính nghĩa trong cuộc sống.
B. Phương tiện thực hiện
- Chuẩn kiến thức kĩ năng Ngữ văn 10
- SGK, SGV
- Thiết kế bài giảng
C. Cách thức tiến hành
GV tổ chức giờ giảng theo phương pháp kết hợp đọc hiểu, trao đổi, thảo luận và trả lời câu hỏi.
D. Tiến trình giờ giảng
1. ổn định
2. KTBC
3. GTBM
4. Hoạt động dạy học
Hoạt động của thày và trò
Yêu cầu cần đạt
GV yêu cầu HS nhắc lại khái niệm Truyện cổ tích
HS: Truyện cổ tích là tác phẩm tự sự dân gian mà cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thể hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của nhân dân lao động.
GV: dựa vào phần tiểu dẫn, truyện cổ tích được chia làm máy loại?
HS: 3 loại
GV: truyện cổ tích thần kì giữ vị trí như thế nào trong hệ thống truyện cổ tích? Có đặc điểm gì?
HS dựa vào tiểu dẫn trả lời, GV ghi bảng
GV đọc văn bản (1 đoạn) sau đó gọi HS đọc tiếp
GV: truyện Tấm Cám thuộc loại thể nào?
HS: truyện cổ tích thần kì
GV: (thuyết giảng) đây là loại truyện phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới
Theo thống kê có 564 kiểu truyện Tấm Cám, ở Việt Nam có khoảng 30 kiểu
GV: Dựa vào nội dung văn bản, có thể chia ra làm máy phần?
HS đưa ra các cách chia khác nhau, GV chốt lại
GV: hướng dẫn HS tìm hiểu những từ khó ở chân SGK
GV: thân phận của Tấm được giới thiệu qua chi tiết nào?
HS dựa vào văn bản tìm chi tiết, GV ghi bảng
GV: qua đó em có nhận xét gì về thân phận của Tấm?
HS: bất hạnh
GV: quả như vậy, là đứa con riêng, lại là phận gái ở với dì ghẻ, mấy đời dì ghẻ lại thương con chồng"mâu thuẫn
GV: Tác giả dân gian đã miêu tả công việc của Tấm như thế nào?
HS trả lời GV theo dõi và lấy kết quả ghi bảng
GV: Cám và mụ dì ghẻ đối xử, ứng xử với Tấm ra sao?
HS trả lời GV chốt lại
GV: Mẹ con Cám bóc lột Tấm ở những mặt nào?
HS trả lời GV chốt lại
GV: Khi Tấm trở thành hoàng hậu mẫu thuẫn đó được đẩy lên thế nào?
HS trả lời GV chốt lại
GV: bản chất của mâu thuẫn này là gì?
HS suy nghĩ trả lời GV chốt lại
GV: Con đường dẫn đến hạnh phúc cho ta thấy điều gì? Hình ảnh Bụt xuất hiện có ý nghĩa như thế nào trong đời sống tâm tưởng của người xưa?
HS tư duy trả lời GV chốt lại
GV: Tấm mất yếm đào, Bụt cho cá bống. Tấm mất bống, Bụt cho hi vọng đổi đời. Tấm bị chà đạp, hắt hủi, Bụt cho đàn chim sẻ giúp Tấm để Tấm đi hội làng gặp nhà vua trở thành Hoàng hậu.
GV: Mặt khác trở thành Hoàng hậu là ước mơ, khát vọng lớn lao của người nông dân bị đè nén áp bức. Song truyện Tấm Cám không dừng lại ở kết thúc phổ biến đó mà mở ra một hướng khác.
GV: Để bảo vệ và giành lại cuộc sống hạnh phúc của mình Tấm phải trải qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng như thế nào?
HS trả lời GV chốt lại
GV: sự hoá thân của Tấm có gì đặc biệt?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: Ở phần đầu Bụt hiện lên giúp Tấm mỗi lần Tấm khóc, sau đó Tấm không hề khóc, không thấy còn sự xuất hiện của Bụt. Ngược lại Tấm tự giành và giữ hạnh phúc.
GV: Sự hoá thân này mang đặc trưng riêng của VHDG.Vậy đó là đặc trưng gì?
HS trả lời GV bổ sung: + Ảnh h­ëng ë thuyÕt lu©n håi cña ®¹o PhËt. C« TÊm chÕt ®i sèng l¹i kh«ng ph¶i t×m h¹nh phóc ë câi NiÕt bµn mµ giµnh vµ gi÷ h¹nh phóc ngay ë câi ®êi nµy.
 => Lßng yªu ®êi vµ b¶n chÊt duy vËt cña ng­êi lao ®éng khi s¸ng t¹o truyÖn cæ tÝch.
GV: yêu cầu HS đọc ghi nhớ SGK
GV yêu cầu HS nêu những đặc điểm của truyện cổ tích -> yêu cầu HS tìm dẫn chứng
I. Tìm hiểu chung về truyện cổ tích
1. Khái niệm
2. Phân loại
- Truyện cổ tích: Cổ tích loài vật,Cổ tích thần kì, Cổ tích sinh hoạt
3. Truyện cổ tích thần kì
- Truyện cổ tích thần kì chiếm số lượng nhiều nhất
- Đặc điểm: có sự tham ra của nhiều yếu tố thần kì (tiên, bụt..)
- ý nghĩa: thể hiện ước mơ cháy bỏng của nhân dân lao động về hạnh phúc gia đình, công bằng xã hội và năng lực tuyệt vời của con người.
II. Truyện cổ tích Tấm Cám
1. Đọc văn bản
2. Loại thể
3. Bố cục
- 3 phần: 
+ Cuộc đời và số phận bất hạnh của Tấm
+ Hạnh phúc đã đến
+ Cuộc đấu tranh không khoan nhượng để giành hạnh phúc
4. Giải nghĩa từ khó
III. Đọc hiểu văn bản
1. Mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám
a. Thân phận của Tấm
- Tấm là chị cùng cha khác mẹ với Cám, mồ côi mẹ từ nhỏ, sau đó mồ côi cha"Tấm ở với dì ghẻ
]Tấm: 1 cô gái mồ côi cả cha lẫn mẹ, ngay từ nhỏ đã chịu nỗi bất hạnh
b. Mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám
*Giai đoạn 1: ở cùng dì ghẻ
- Tác giả dân gian miêu tả:
+ Tấm làm lụng vất vả suốt ngày, đêm lại xay lúa giã gạo trong khi Cám được mẹ nuông chiều, ăn trắng mặc trơn quanh quẩn ở nhà không phải làm việc nặng.
+ Cám lừa Tấm trút hết giỏ tép để giành phần thưởng chiếc yếm đỏ.
+ Mẹ con Cám lừa giết cá bống ăn thịt.
+ Mẹ con Cám không muốn cho Tấm đi xem hội đổ thóc trộn gạo bắt nhặt.
+ Khi thấy Tấm thử giày, mụ dì ghẻ bĩu môi tỏ vẻ khinh miệt.
+ Giết Tấm và giết cả những kiếp hồi sinh của Tấm.
- Mẹ con Cám bóc lột Tấm về vật chất và cả tinh thần.
+ Vật chất: lao động quần quật suốt ngày, trút giỏ cá, bắt bống ăn thịt.
+ Tinh thần: giành chiếc yếm đỏ, không cho xem hội, khinh miệt khi thử gày.
* Giai đoạn 2: Tấm ra ngoài xã hội
- Không chỉ bóc lột về vật chất, tinh thần, tàn nhẫn hơn mẹ con Cám giết chết Tấm để cướp đoạt hạnh phúc. Chúng không chỉ giết Tấm một lần mà tới 4 lần: Tấm chết => Vàng anh => xoan đào => khung cửi => cây thị (quả thị).
-> Tấm khổ sở và bất hạnh, mẹ con Cám ác đến tận cùng cái ác. Mâu thuẫn và xung đột càng trở nên căng thẳng.
- Bản chất mâu thuẫn này là thể hiện sự xung đột trong gia đình chế độ phụ quyền thời cổ, khi người phụ nữ giữ vai trò quan trọng. Song mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác là chủ yếu. 
- Con đường dẫn đến hạnh phúc của Tấm chính là xu hướng giải quyết mâu thuẫn ấy, tác giả dân gian đã sử dụng yếu tố kì ảo trong truyện. Bụt xuất hiện mỗi khi Tấm buồn tủi, an ủi, giúp đỡ. – 
Từ mồ côi, Tấm trở thành Hoàng hậu. Hạnh phúc ấy chỉ có ở con người hền lành lương thiện, chăm chỉ. Điều đó đã nêu triết lí sống “ở hiền gặp lành”. Đây cũng là quan niệm phổ biến trong truyện cổ tích thần kì ở VN. Đó là cuộc đấu tranh không khoan nhượng để giành lại hanh phúc.
2. Cuộc đấu tranh không khoan nhượng để giành lại hạnh phúc
Tấm trải qua bốn kiếp hồi sinh:
+ Chim Vàng anh => xoan đào => khung cửi => (cây thị) quả thị.
- Một cô Tấm hiền lành lương thiện vừa ngã xuống, một cô Tấm mạnh mẽ quyết liệt sống dậy trở về với cuộc đời đòi lại hạnh phúc. Tấm hoá Vàng anh để báo hiệu sự có mặt của mình. Vàng anh bị giết, Tấm hoá cây xoan đào, khung cửi dệt tuyên chiến với kẻ thù “cót ca, cót két, lấy tranh chồng chị, chị khoét mắt ra”. Khung cửi dệt, qủa thị là những vật Tấm hoá thân cũng là những gì bình dị, thân thương nhất trong cuộc sống dân dã. Đó là những hình ảnh đẹp tạo ấn tượng thẩm mĩ cho truyện.
- Những vật Tấm hoá thân đều là yếu tố kì ảo. -> Phản ánh ước mơ đổi đời và tinh thần lạc quan của người xưa.
IV. Tống kết
V. Luyện tập
5. Củng cố và dặn dò
- Nhắc lại kiến thức cơ bản
- Về nhà học bài va chuẩn bị bài tiếp theo