Giáo án môn Ngữ văn 11 - Tiết 14: Chí phèo (tiếp)

Tuần 14 CHÍ PHÈO (tt)
Tiết 53,54 - Nam Cao
Ngày 22/11/07
I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT : giúp HS :
- Hiểu và phân tích được nhân vật Chí Phèo, qua đó thấy được giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc, mới mẻ của tác phẩm.
- Thấy được một số nét NT của tác phẩm như điển hình hóa nhân vật, miêu tả tâm lí, nghệ thuật trần thuật, ngôn ngữ kể chuyện ...
II. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP :
Ổn định lớp :
Bài cũ : - Nêu quan điểm sáng tác và phong cách NT của nhà văn Nam Cao ?
 - Phân tích hình tượng nhân vật Bá Kiến.
3. Giới thiệu bài mới: Tiết trước chúng ta đã phân tích hình tượng nhân vật Bá Kiến và thấy được khả năng xây dựng nhân vật mang tính khái quát, điển hình hóa của NC. Hôm nay, cô trò ta tiếp tục đến với hình tượng nhân vật Chí Phèo để thấy được số phận của người nông dân trước CMT8 qua cái nhìn đầy nhân đạo của nhà văn.
TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG
KIẾN THỨC CẦN ĐẠT
 TIẾT 53
HĐ1 : Tìm hiểu hình tượng Chí Phèo.
- Cho biết lai lịch xuất thân của Chí Phèo ?
- Khi trưởng thành CP là người như thế nào ? (khi bà ba gọi đến bóp chân, khi hắn tỉnh rượu và suy nghĩ ...)
- CP thay đổi từ khi nào ? ( sau khi ở tù về)
- Gọi HS đọc : “Hắn về lớp này..... mau lên” 
- Em có nhận xét gì về CP sau khi ở tù về ? Từ khi ở tù về, Chí đã đến nhà BK mấy lần ? Động cơ và hành động mỗi lần ? (3 lần )
- Hãy tìm các chi tiết và phân tích. 
- GV bình.
- Từ sự lưu manh hóa của CP, Nam Cao muốn nóivới người đọc điều gì ? ( chính XHPK đã đẩy bao người nông dân lương thiện vào con đường lưu manh hóa).
- Gọi Hs đọc đoạn văn : “Hắn vừa đi vừa chửi ... không ai biết”.
- Đoạn văn này cho em thấy điều gì về tình cảnh của CP trong hiện tại ?
- Gv giảng bình.
- GV lấy nguyên văn tác phẩm Chí Phèo đọc đoạn miêu tả khuôn mặt và những suy nghĩ của nhân vật ( SGK đã lược đoạn này). Em cảm nhận thêm được gì về tình cảnh CP ?
- GV giảng bình.
 TIẾT 54
 - Gọi HS đọc đoạn văn :”Khi CP mở mắt .... và hắn say thị lắm” 
- Trạng thái của CP sau khi tỉnh rượu ?
- Phân tích những chuyển biến trong tâm trạng và suy nghĩ của CP khi nhận được sự chăm sóc của thị Nở ?
- GV giảng bình ( chú ý hình ảnh bát cháo hành, khao khát muốn được sống lương thiện của CP ).
- Gọi Hs đọc đoạn : “Nhưng thị lại là người dở hơi ...còn ứ ra”.
- Phân tích bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người của CP ?
- GV bình.
- Suy nghĩ của em về hành động đâm chết bá Kiến và tự sát của CP?
- GV giảng bình ( chú ý: cho HS thấy được hành động giết bá Kiến là một hđ tất yếu của một con người khi tỉnh táo nhận rõ kẻ thù, cái chết của CP chứng tỏ sức mạnh vùng lên dù là tự phát, manh động của người nông dân cùng đường sẽ ghê gớm ntn, cái chết của CP còn chứng tỏ cảm quan hiện thực nhạy bén của NC : tình trạng xung đột gc ở nông thôn VN đã hết sức gay gắt và chỉ có thể được giải quyết = những biện pháp quyết liệt ).
HĐ 2 : Tìm hiểu NT đặc sắc của tác phẩm.
- Em có nhận xét gì về NT trần thuật của tác giả ?
- Qua hình tượng CP, em hãy làm rõ NT điển hình hóa của NC ?
- Tác phẩm là minh chứng cho tài phân tích tâm lí nhân vật của NC . Hãy tìm một số đoạn văn để làm rõ điều đó.
- Ngôn ngữ kể chuyện của tác giả và ngôn ngữ nhân vật trong truyện ngắn này có gì đặc sắc ?( chú ý đoạn mở đầu tác phẩm)
HĐ3 : Hướng dẫn HS tổng kết.
- Tác phẩm Chí Phèo là tác phẩm có giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc. Hãy làm rõ điều đó.
- Các nhóm thảo luận sau đó lần lượt trình bày. 
- GV bổ sung hoàn chỉnh và cộng điểm cho nhóm có kết quả tốt nhất. 
2. Hình tượng nhân vật Chí Phèo :
 a. Lai lịch : bị bỏ rơi trong một chiếc váy đụp bên cái lò gạch cũ bỏ không, hết đi ở cho nhà người này lại đi ở cho nhà người khác.
b. Chí Phèo khi trưởng thành :
- Làm canh điền cho nhà lí Kiến.
- Khỏe mạnh, đứng đắn, có nhân cách.
- Có ước mơ giản dị về một cuốc sống bình thường.
=> CP vốn là người nông dân lương thiện.
c. Chí Phèo sau khi ở tù về : thay đổi cả nhân hình lẫn nhân tính :
- Nhân hình : “cái đầu thì trọc lóc ... gớm chết”.
- Nhân tính : uống rượu say, rạch mặt ăn vạ, chửi -> hung hăng, liều lĩnh, con quỹ dữ của làng Vũ Đại, tay sai của bá Kiến.
=> Tố cáo XHTDPK đẩy người nông dân vào con đường lưu manh hóa.
d. Nỗi thống khổ của Chí Phèo : đó là nỗi thống khổ của một con người sinh ra là người nhưng lạ không được làm người và bị XH từ chối, xua đuổi. 
đ. Mối tình Chí Phèo – thị Nở và sự thức tỉnh linh hồn của CP :
- CP cảm nhận được vẻ đẹp cuộc sống qua những sinh hoạt, những âm thanh quen thuộc -> lần đầu tiên hắn tỉnh táo, lần đầu tiên hắn đối mặt với chính mình và nhận ra tình trạng tuyệt vọng của thân phận mình.
- Tình cảm và sự quan tâm chân thành của thị Nở đã làm sống dậy linh hồn và lương tri của Chí, đưa hắn từ cõi vật trở về với cõi người -> khao khát được sống lương thiện.
e. Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người của CP :
- Thị Nở cắt đứt tình cảm với CP khiến hắn hoang mang, đau khổ-> càng uống rượu lại càng tỉnh ra.
- Trở lại cuộc sống tăm tối trước kia thì không muốn, muốn làm người lương thiện thì không ai cho. 
f. Cái chết của Chí Phèo : là tiếng nói đòi quyền lương thiện => tố cáo XH.
B. Nghệ thuật :
 1. Nghệ thuật trần thuật linh hoạt, tự nhiên mà vẫn nhất quán, chặt chẽ
 2. Xây dựng thành công nhân vật điển hình.
 3. Miêu tả tâm lí nhân vật đặc sắc, tinh tế.
 4. Ngôn ngữ tự nhiên, sống động, giọng điệu đan xen giữa ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ nhân vật.
III. Tổng kết :
1. Giá trị hiện thực :
- Số phận bi thảm của người nông dân VN trước CMT8.
- Bộ mặt tàn bạo của bọn thống trị và những xung đột gay gắt giữa bọn cường hào địa chử với nhau, giữa chúng với người nông dân.
2. Giá trị nhân đạo :
- Tố cáo XHTDPK đẩy bao người nông dân vào con đường lưu manh hóa. 
- Phát hiện và khẳng định bản chất tốt đẹp của người nông dân dù bị vùi dập, đè nén.
- Đồng cảm với những ước mơ, khát vọng của người nông dân bị bần cùng hóa, lưu manh hóa.
- Sự xót xa, thương cảm của nhà văn đối với số phận bi thảm của người nông dân.
3. Nghệ thuật : tác phẩm tiêu biểu cho phong cách NT độc đáo của nhà văn NC.
Củng cố : - Qua hình tượng Chí Phèo, ta biết gì về người nông dân VN trước CMT8 ?
 - Những sáng tạo của NC trong truyện ngắn Chí Phèo ? 
5. Dặn dò : - Học bài, phân tích tác phẩm.
 - Tìm đọc các bài viết về tác phẩm.
 - Soạn bài : Thực hành lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu (làm các bài tập trong SGK). 
 TIẾT 49
HĐ1: Hướng dẫn tìm hiểu cuộc đời của Nam Cao.
- SGK cho em biết gì về nhà văn Nam Cao, những nhân tố nào ảnh hưởng đến sáng tác của NC ?
-Em biết gì về bút danh Nam Cao? (ghép tên tổng Cao Đà, huyện Nam Sang-quê ơng)
GV nĩi thêm: Nam Cao dáng gầy, dong dỏng, bề ngồi cĩ vẻ lạnh lùng khơ khan ít nĩi, vụng về.Ơng thường day dứt xấu hổ về những ý nghĩ và việc làm mà ơng cho là tầm thường, kém cỏi của mình.NC hay suy nghĩ về nhiều vấn đề trong đời sống để rút ra những nhận xét triết lí sâu sắc về cuộc đời con người xã hội. Ví dụ trong Lão Hạc:Khơng nên hỗn sự sung sướng! Hạnh phúc là một chiếc chăn quá hẹp;Kiếp người ai cũng khổ!...
Đĩ là cuộc đời của một con người chân chính, một nhà văn nhân đạo, một người trí thức tài năng cao đẹp.
HĐ2 : Tìm hiểu quan điểm sáng tác của NC.
- GV treo bảng phụ, lần lượt ho HS phát hiện những quan điểm sáng tác của NC.
- GV diễn giảng từng ý một.
“ NT khơng phải là ánh trăng lừa dối ,khơng nên là ánh trăng lừa dối”
“Một tác phẩm thật giá trị phải vượt lên trên tất cả các bờ cõi và giới hạn”
“Văn chương khơng cần đến những người thợ khéo tay, làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho”
- Quan điểm nghệ thuật của tác giả giai đoạn này chuyển biến như thế nào so với trước? Vì sao cĩ sự chuyển biến đĩ? 
- Em cĩ nhận xét gì về những quan điểm sáng tác đĩ ?
HĐ 3: Tìm hiểu sự nghiệp sáng tác của nhà văn.
Nhân vật trong sáng tác của Nam Cao trước CM là những ai? Họ cĩ điểm chung gì? Nhà văn đã dành cho họ những tình cảm gì? Em cĩ nhận xét gì về 2 đề tài mà nhà văn phản ánh (đề tài người tri thức đa số được khai thác từ chính bản thân tác giả. Cịn đề tài nơng dân lấy
 nguyên mẫu từ những người trong làng quê của ơng).
- GV kể vắt tắt một vài tác phẩm để HS rút nội dung.
- Em cĩ suy nghĩ gì từ những con người mà nhà văn phản ánh? ( Nam Cao luơn đau đớn day dứt và trăn trở trước hiện thực xã hội làm chết dần đời sống tinh thần của con người , trước tình trạng con người bị xĩi mịn nhân phẩm, hủy diệt nhân tính nên nhiều tác phẩm cĩ ý nghĩa triết lý tiến bộ, sâu sắc).
- Nêu những tác phẩm tiêu biểu của NC sau CM. 
- Sau CM sáng tác của NC cĩ những nội dung chủ yếu nào ?
HĐ4 : Tìm hiểu phong cách NT của NC.
- Vì sao nĩi nhà văn Nam Cao cĩ phong cách nghệ thuật độc đáo? Phong cách nghệ thuật của nhà văn Nam Cao cĩ những đặc điểm gì? Lấy tác phẩm Lão Hạc để chứng minh?
- GV diễn giảng, minh họa. 
 TIẾT 50 
HĐ5 : Tìm hiểu chung về tác phẩm Chí Phèo.
 - Em biết gì về nhan đề tác phẩm? Hãy giải thích (Cái lị gạch cũ: nhan đề giản dị - nơi lần đầu tiên phát hiện ra Chí Phèo, nơi Chí con cĩ thể lại bị bỏ rơi).
- Đơi lứa xứng đơi: mối tình kỳ lạ Chí Phèo - Thị Nở.
- Chí Phèo: tên nhân vật trung tâm – khi in vào tập Luống cày năm 1946).
- Đề tài tác phẩm ?
HĐ6: Phân tích hình tượng nhân vật bá Kiến.
- Trong quan hệ gia đình bá Kiến là người ntn ?
- Gọi HS đọc đoạn văn khi CP ở tù về đến nhà BK
 lần 1.
- Trong tp, NC khơng tập trung miêu tả ngoại hình bá Kiến nhưng nhà văn đặc biệt miêu tả cái gì để làm bật được bản chất của hắn ?
- Từ cách hắn dối với CP ở đoạn văn này em cĩ thể thấy gì ở con người hắn ?
- Em cĩ nhận xét gì về cách xây dựng hình tượng nhân vật này của NC, tiêu biểu cho tầng lớp nào trong XHVN đương thời ?
A. Tác giả Nam Cao:
I. Tiểu sử : Tên thật Trần Hữu Tri (1917 - 1951).
- Quê hương: làng Đại Hồng, phủ Lý Nhân - Hà Nam - vùng đồng chiêm trũng quanh năm nghèo đĩi, nạn cường hào nặng nề.
- Gia đình : nghèo, đơng con.
- Xã hội : thực dân nửa PK tàn bạo, bất cơng.
- Bản thân:
+ Sống lay lắt, cực khổ
+ Vẻ ngồi lạnh lùng, khơ khan nhưng tâm hồn phong phú, đầy nhiệt huyết, gắn bĩ với những người lao động nghèo khổ, luơn tự đấu tranh để hồn thiện mình.
 + Sau CM : tham gia phục vụ kháng chiến. 
II. Quan điểm nghệ thuật :
1. Trước cách mạng:
- NT khơng được thốt li đời sống mà phải phản ánh chân thực cuộc sống. 
- Văn chương là một hoạt động sáng tạo NT, khơng chấp nhận sự rập khuơn, dễ dãi.
- Người cầm bút phải cĩ tình thương, cĩ nhân cách, cĩ lương tâm. 
2. Sau cách mạng :
- “ Sống đã rồi hãy viết”
- Muốn viết đúng phải cĩ cái nhìn đúng, quan điểm lập trường đúng.
=> Quan điểm sâu sắc, tiến bộ. 
III.Sự nghiệp sáng tác:
1. Trước cách mạng :
 a. Người tri thức nghèo :
- Tác phẩm: Giăng sáng, Đời thừa, Sống mịn,
- Nội dung
 + Miêu tả sâu sắc tấn bi kịch tinh thần của người trí thức nghèo.
 + Phê phán XH ngột ngạt bĩp nghẹt sự sống, ước mơ ,khát vọng , tàn phá tâm hồn của 
con người.
 b. Người nơng dân nghèo :
- Tác phẩm: Lão Hạc, Chí Phèo, Một bữa no, ...
- Nội dung:
+ Số phận bi thảm của người nơng dân VN trước CMT8.
+ Phát hiện và khẳng định bản chất lương thiện của họ dù bị XH vùi dập.
+ Lên án XH tàn bạo đã hủy hoại thể xác và linh hồn của người lao động.
2. Sau cách mạng :
- Tác phẩm: truyện ngắn Đơi mắt, Nhật ký Ở rừng, 
- Nội dung:
+Quá trình tìm và nhận đường của người trí thức. 
+ Phản ánh cuộc sống và con người trong k/c.
IV. Phong cách nghệ thuật :
- Cách viết vừa chân thực vừa cĩ tầm khái quát cao, mang tính triết lí sâu sắc.
- Kết cấu truyện theo mạch tâm lý linh hoạt phĩng túng và nhất quán chặt chẽ.
- Biệt tài phát hiện, miêu tả ,phân tích tâm lí nhân vật đặc sắc; đặc biệt quan tâm đến đời sống tinh thần-con người bên trong của con người.
- Thành cơng ở ngơn ngữ độc thoại và độc thoại nội tâm..
- Cốt truyện đơn giản, đề tài vụn vặt nhưng đặt ra những vấn đề quan trọng sâu xa, cĩ ý nghĩa triết học về cuộc sống, con người, xã hội
- Giọng văn buồn thương, chua chát, dửng dưng, lạnh lùng mà đầy yêu thương.
B. Tác phẩm “Chí Phèo”.
 I. Tìm hiểu chung :
 1. Nhan đề :
- Ban đầu: Cái lị gạch cũ
- Khi in thành sách nhà xuất bản đổi thành Đơi lứa xứng đơi
- 1946 tác giả đặt lại: Chí Phèo
 2. Đề tài : số phận bi thảm của người nơng dân VN trước CMT8.
 3. Tĩm tắt : 
II. Đọc - hiểu :
A. Nội dung : 
1. Hình tượng nhân vật bá Kiến :
- Háo sắc, ghen tuơng, quan hệ bất chính với vợ Binh Chức.
- Giọng nĩi rất sang, lối nĩi ngọt nhạt, “cái cười Tào Tháo”
- Lọc lõi, già đời đục khoét dân nghèo.
- Cĩ những phương châm, chính sách thâm độc trong việc đàn áp, thống trị người nơng dân: 
 + “Ngấm ngầm đẩy người ta xuống sơng rồi lại dắt lên để nĩ đề ơn”.
 + “Bám thằng cĩ tĩc ai bám thằng trọc đầu”.
 + “Thứ nhất sợ kẻ anh hùng, thứ hai sợ kẻ cố cùng liều thân”.
 + “Mềm nắn rắn buơng”.
 -> biến Năm Thọ, Binh Chức, Chí Phèo trở thành tay sai cho hắn. 
=> NC đã khắc họa một hình tượng điển hình về bọn cường hào, địa chủ ở nơng thơn VN trước CMT8 : tán ác, xấu xa, gian hùng.