Giáo án môn Ngữ văn 11 tiết 106, 107: Một thời đại trong thi ca (trích) Hoài Thanh

Ngày soạn:
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11A
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11B
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11C
Tiết 106
MỘT THỜI ĐẠI TRONG THI CA
(Trích)
 Hoài Thanh
1. Mục tiêu
 Giúp học sinh: 
 a. Về kiến thức
- Hiểu được tinh thần thơ mới trên cả hai bình diện văn chương và xã hội.
- Thấy được những nét đặc sắc trong cách nghị luận của Hoài Thanh.
 b. Về kĩ năng
Rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu văn bản nghị luận.
 c. Về thái độ
Có thái độ trân trọng tinh hoa của thơ mới, có ý thức trau dồi năng lực viết văn nghị luận
2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
a. Chuẩn bị của giáo viên
 SGK, SGV, GA, TLTK.
b. Chuẩn bị của học sinh
 SGK, bài soạn, tài liệu liên quan
3. Tiến trình bài dạy
a. Kiểm tra bài cũ: 5 phút 
Câu hỏi : Nêu cảm nghĩ của em về những đóng góp của Các Mác đối với nhân loại trong văn bản: “ Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác”.
Đáp án: 
+ Sự nghiệp vĩ đại của C. Mác đã để lại cho lịch sử nhân loại nhứng đóng góp vô cùng to lớn và quan trọng. Bằng việc tìm ra những qui luật có tính chất bước ngoặt cho c.m thế giới, C.Mác đã mở đường cho nhân loại bước sang kỉ nguyên tươi sáng hơn
+ Với một sự nghiệp vĩ đại như vậy, nhân loại mãi mãi ghi nhận và biết ơn tới bậc tiền bối cách mạng Các Mác.
* Đặt vấn đề vào bài mới (1’):
Hoài Thanh là người say mê Thơ mới vào bậc nhất trong những người say mê thơ. Với Thi nhân VN, một cuốn sách hấp dẫn đối với nhiều thế hệ bạn đọc, một bản tổng kết nghiêm túc và biểu dương đầy thuyết phục, một sự dìu dắt , chỉ đường sáng suốt và ân cần , tác giả đã tạo cho bạn đọc từ thuở ấy một niềm tin vào ngành phê bình văn học non trẻ của nước nhà .
 Tiểu luận Một thời đại trong thi ca đặt ở đầu sách là một công trình nghiên cứu phê bình thơ kiệt xuất vừa là một áng văn nghị luận dạt dào chất thơ, vang vọng tới muôn đời ”. Để thấy được điều đó, chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài học hôm naySGK (100)
b. Dạy nội dung bài mới:
Hoạt động của giáo viên 
TG
Hoạt động của học sinh
10
I. TÌM HIỂU CHUNG
HS:làm việc với SGK
Đọc và nêu những nét chính về tác giả.
GV nói thêm về TNVN
Thi nhân Việt Nam : Gồm 3 phần :
 Phần 1 : Cung chiêu anh hồn Tản Đà và Tiểu luận một thời đại trong thi ca ( Nguồn gốc quá trình phát triển của thơ mới ; sự phân hóa của thơ mới ; định nghĩa thơ mới và sự phân biệt thơ mới với thơ cũ ).
Phần 2 : 169 bài thơ của 46 nhà thơ (1932 – 1941)
 Phần 3 : Nhỏ to – lời tác giả.
à Với tập sách này, HT xứng đáng được xem là người đại diện ý thức cho phong trào Thơ mới. Đây là cuốn sách tuyển chọn Thơ mới "bằng cặp mắt xanh sáng suốt và tinh tế, kèm theo một bài tổng kết rất công phu và có giá trị khoa học về phong trào văn học này cùng với nhiều lời bình ngắn gọn mà đầy tài hoa về các hồn thơ" (Nguyễn Đăng Mạnh - Những bài giảng về tác gia văn học VN hiện đại, NXB ĐHSP, 2005. Tr. 534).
1. Tác giả
- Hoài Thanh (1909-1982) Tên khai sinh Nguyễn Đức Nguyên, quê Nghệ An
- Các tác phẩm:
+Văn chương và hành động (1936)
+Thi nhân Việt Nam (1942)
+Quyền sống của con người trong truyện Kiều của Nguyễn Du (1949)...
 Hoài Thanh có biệt tài trong thẩm thơ, ông “lấy hồn tôi để hiểu hồn người”. Cách phê bình của ông nhẹ nhàng, tinh tế, tài hoa và luôn thấp thoáng nụ cười hóm hỉnh!
=> Hoài Thanh là nhà phê bình văn học xuất sắc nhất của văn học hiện đại Việt Nam
Nêu xuất xứ của văn bản?
2. Đoạn trích
- Đoạn trích là phần cuối của tiểu luận “một thời đại trong thi ca”; thể hiện nội dung quan trọng nhất về thơ mới: tinh thần thơ mới.
Đọc và nêu bố cục đoạn trích?
- Bố cục 3 phần: 
+ Từ đầu.... những chỗ khác nhau: Nguyên tắc để xác định tinh thần Thơ mới
+ Tiếp....rẻ rúng đến thế: Tinh thần thơ mới: CHỮ TÔI
+ Còn lại: Sự vận động của Thơ mới xung quanh cái tôi và bi kịch của nó
Em hãy lập dàn ý của bài viết.
Đánh giá về cách lập luận của Hoài Thanh?
Tinh thần thơ mới gồm lại trong chữ tôi
10
II. Đọc – hiểu văn bản.
1. Mạch lập luận của văn bản
Tinh thần thơ mới
Con đường đi tìm tinh thần thơ mới
Tinh thần thơ cũ gồm lại trong chữ ta
Sự vận động của thơ mới
Bi kịch của thơ mới và giải pháp
Cách lập luận: Lập luận chặt chẽ, loogic, khoa học.
Trật tự từ ngoài vào trong, từ xa đến gần, từ khái quát đến cụ thể,...
=> Phù hợp với người đọc
Trước khi đưa nguyên tắc xác định tinh thần thơ mới, Hoài Thanh đã nêu ra những khó khăn. Em hãy cho biết, theo Hoài Thanh, cái khó của việc xác định tinh thần thơ mới là gì ? 
Nhận xét về câu văn, giọng văn của tác giả khi nêu ra những khó khăn ? 
Sau khi nêu lên những khó khăn, tác giả đã đề xuất nguyên tắc xác định tinh thần thơ mới. Đó là nguyên tắc gì ? 
Nguyên tắc tác giả đưa ra có sức thuyết phục không ? Vì sao ? Hãy nhận xét.
15
2. Cơ sở để xác định tinh thần thơ mới và tinh thần thơ mới 
* Khó khăn :
 - Ranh giới giữa thơ mới thơ cũ không phải lúc nào cũng rõ ràng, dễ nhận ra : Trời đất không phải dựng lên cùng một lần...hôm nay phôi thai từ hôm qua và trong cái mới vẫn còn rớt lại ít nhiều cái cũ.
 - Cả thơ mới và thơ cũ đều có những cái hay, cái dở : Khốn nỗi cái tầm thường cái lố lăng chẳng phải của riêng thời nào.
NX : Giá các nhà thơ mới...thì tiện cho ta biết mấy... Giá trong thơ cũ ... thì cũng tiện cho ta biết mấy...Khốn nỗi....Âu là ta đành phải nhận rằng....
=> Bằng những câu văn giả định, cảm thán, với một giọng điệu thân mật, gần gũi, thiết tha, bức xúc mà chân thành, tác giả đã nêu lên được cái khó khăn mà cũng là cái khao khát của kẻ yêu văn quyết tìm cho được tinh thần thơ mới.
* Nguyên tắc (phương pháp) : 
+ Sánh bài hay với bài hay, không căn cứ vào bài dở. (Phương pháp so sánh)
+ Nhìn vào đại thể, không nhìn vào cục bộ. (Cái nhìn biện chứng, nhiều chiều, không phiến diện)
NX : có sức thuyết phục. Bởi vì cái dở thời nào cũng có nó chẳng tiêu biểu gì hết, nó cũng không đủ tư cách đại diện cho thời đại và nghệ thuật luôn có sự tiếp nối giữa cái cũ và cái mới. Đồng thời nhìn nhận đánh giá phải nhìn nhận toàn diện.
c. Củng cố, luyện tập (3')
Nhận xét về nghệ thuật lập luận của Hoài Thanh trong phần đầu đoạn trích?
- Cách triển khai các ý làm rõ chủ đề; 
- Văn phong của Hoài Thanh (ngôn ngữ giàu hình ảnh, ít dùng khái niệm, thuật ngữ khoa học mà chuyển khái niệm thành hình ảnh; Cách ngắt nhịp câu văn, tạo sự cân đối nhịp nhàng, tạo sức gợi...)
d. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà (1')
 + Bài cũ: Nắm vững nghệ thuật lập luận, văn phong và nội dung đoạn 1
 + Bài mới: Chuẩn bị tiếp phần còn lại theo nội dung:
Tinh thần thơ mới
Sự vận động của thơ mới
Bi kịch của thơ mới.
Ngày soạn:
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11A
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11B
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11C
Tiết 107
MỘT THỜI ĐẠI TRONG THI CA
(Trích)
 Hoài Thanh
1. Mục tiêu
 Giúp học sinh: 
 a. Về kiến thức
- Hiểu được tinh thần thơ mới trên cả hai bình diện văn chương và xã hội.
- Thấy được những nét đặc sắc trong cách nghị luận của Hoài Thanh.
 b. Về kĩ năng
Rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu văn bản nghị luận.
 c. Về thái độ
Có thái độ trân trọng tinh hoa của thơ mới, có ý thức trau dồi năng lực viết văn nghị luận
2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
a. Chuẩn bị của giáo viên
 SGK, SGV, GA, TLTK.
b. Chuẩn bị của học sinh
 SGK, bài soạn, tài liệu liên quan
3. Tiến trình bài dạy
a. Kiểm tra bài cũ: không
* Đặt vấn đề vào bài mới (1’):
Tiểu luận Một thời đại trong thi ca đặt ở đầu sách là một công trình nghiên cứu phê bình thơ kiệt xuất vừa là một áng văn nghị luận dạt dào chất thơ, vang vọng tới muôn đời ”. Để thấy được điều đó, chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài học hôm naySGK (100)
b. Dạy nội dung bài mới:
Hoạt động của giáo viên 
TG
Hoạt động của học sinh
Với nguyên tắc (phương pháp) tìm hiểu tinh thần thơ mới như vậy, Em hãy cho biết điều cốt yếu mà thơ mới đưa đến cho thi đàn Việt Nam bấy giờ là gì ? Nói cách khác tinh thần thơ mới là gì ? 
 Tác giả đã dùng phương pháp nào để hiểu về chữ tôi ? 
Nhận xét về sự khái quát và cách nhìn nhận, đánh giá trình bày của tác giả? 
 Như vậy : Chữ tôi của thơ mới được nhìn nhận trong mối quan hệ gắn bó với văn chương, xã hội, thời đại. Điều này giúp ta thấy ý nghĩa văn chương và ý nghĩa xã hội to lớn mà thơ mới đem lại. Cách trình bày vừa chặt chẽ, sắc sảo vừa giàu hình ảnh, cảm xúc tạo được sức lôi cuốn lớn và rất có sức thuyết phục. Đồng thời giúp tác giả khái quát, chứng minh một cách thuyết phục những luận điểm khoa học mình đưa ra.
Điều cốt lõi mà thơ mới đưa đến cho thi đàn Việt Nam là cái tôi với cái nghĩa tuyệt đối. Vậy khi mới xuất hiện cái tôi ấy hiện ra như thế nào và sau đó nó được mọi người đón nhận ra sao ? 
Theo em, Vì sao tác giả lại cho rằng “chữ tôi , với cái nghĩa tuyệt đối của nó” lại “đáng thương” và...đáng “tội nghiệp” 
£Vd : 
“§êi chóng ta n»m trong vßng ch÷ t«i. MÊt bÒ réng ta ®i t×m bÒ s©u. Nh­ng cµng ®i s©u cµng l¹nh. Ta tho¸t lªn tiªn cïng ThÕ L÷, ta phiªu l­u trong t×nh tr­êng cïng L­u Träng L­, ta ®iªn cuång víi Hµn MÆc Tö, ChÕ Lan Viªn, ta ®¾m say cïng Xu©n DiÖu. Nh­ng ®éng tiªn ®· khÐp , t×nh yªu kh«ng bÒn, ®iªn cuång råi tØnh, say ®¾m vÉn b¬ v¬. Ta ng¬ ngÈn buån trë vÒ hån ta cïng Huy CËn” 
£ Tư liệu : “Ch­a bao giê ng­êi ta thÊy xuÊt hiÖn cïng mét lÇn mét hån th¬ réng më nh­ ThÕ L÷, m¬ mµng nh­ L­u Träng L­, hïng tr¸ng nh­ Huy Th«ng, trong s¸ng nh­ NguyÔn Nh­îc Ph¸p, ¶o n·o nh­ Huy CËn, quª mïa nh­ NguyÔn BÝnh, k× dÞ nh­ ChÕ Lan Viªn, vµ thiÕt tha, r¹o rùc, b¨n kho¨n nh­ Xu©n DiÖu”
 (Hoµi Thanh)
Từ sự phân tích, đánh giá về sự tội nghiệp, đáng thương của cái tôi thơ mới, tác giả khái quát và cho rằng đó là “tất cả cái bi kịch đương diễn ngấm ngầm, dưới những phù hiệu dễ dãi, trong hồn người thanh niên”. Vậy theo em, bi kịch của người thanh niên thời ấy là gì ? 
Vũ Hoàng Chương đau đớn "Lũ chúng ta đầu thai nhầm thế kỷ", Chế Lan Viên cũng thất vọng vô cùng: "Với tôi tất cả như vô nghĩa - Tất cả không ngoài nghĩa khổ đau", Xuân Diệu thì bức bối, ngột ngạt "Tôi là con nai bị chiều đánh lưới - Không biết đi đâu đứng sầu bóng tối", Hôm nay trời nhẹ lên cao, tôi buồn không hiểu vì sao tôi buồn ; Huy cận : Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp ; Thê Lữ : Gặm một khối căm hờn trong cũi sắt, ta nằm dài trông ngày tháng dần qua...Vũ Đình Liên : Những người muôn năm cũ, hồn ở đâu bây giờ...=> Buồn, cô đơn, bế tắc.
Mang trong mình bi kịch chung của thời đại, người thanh niên thời ấy đã giải quyết bi kịch đời mình bằng cách nào ? Vì sao họ lựa chọn cách giải quyết ấy ? Em có nhận xét gì về giọng văn, câu văn của tác giả khi trình bày cách giải quyết bi kịch của các nhà thơ mới ? 
Huy Cận từng thổ lộ: 
Nằm trong tiếng nói yêu thương
Nằm trong tiếng Việt vấn vương một đời
Sơ sinh lòng mẹ đưa nôi
Hồn thiêng đất nước còn ngồi bên con
... Đời bao tâm sự thiết tha
Nói trong tiếng nói lòng ta thuở giờ.
Qua bi kịch và cách giải quyết bi kịch của các nhà thơ mới, thế hệ thanh niên thời ấy, ta còn hiểu thêm được gì về tâm tư, tình cảm của những con người này ? Hãy nhận xét.
Đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích ?
Qua bi kịch và cách giải quyết bi kịch của các nhà thơ mới, thế hệ thanh niên thời ấy, ta còn hiểu thêm được gì về tâm tư, tình cảm của những con người này ? Hãy nhận xét.
15
20
Chúng ta – chữ tôi
Thoát lên tiên
Phiêu lưu trong trường tình
Điên cuồng
Say đắm 
Động tiên đã khép
Tình yêu không bền
Rồi tỉnh 
Vẫn bơ vơ
Ta ngẩn ngơ buồn trở về hồn ta ...
2. Tinh thần thơ mới:
* Tinh thần thơ mới : Chữ tôi. Chữ tôi với cái nghĩa tuyệt đối của nó.
* Cách hiểu về chữ tôi : So sánh Thơ cũ và thơ mới 
NX : + Thơ cũ là tiếng nói của cái ta, gắn liền với đoàn thể, cộng đồng, dân tộc. Thơ mới là tiếng nói của cái Tôi với nghĩa tuyệt đối, gắn liền với cái riêng, cái cá nhân, cá thể.
 + Thủ pháp nghệ thuật so sánh, đối chiếu được kết hợp chặt chẽ với cái nhìn biện chứng, lịch sử, nhiều chiều : 
- Đặt cái tôi trong mối quan hệ đối chiếu với cái ta.
- Đặt cái tôi trong mối quan hệ với thời đại, với tâm lí người thanh niên đương thời để phân tích, đánh giá. 
- Đặt cái tôi trong cái nhìn lịch sử để nhận định : Lịch sử xuất hiện, lịch sử phát triển, lịch sử tiếp nhận...
3. Sự vận động của thơ mới xung quanh cái tôi và bi kịch của nó.
* Ngày thứ nhất : Nó thực bỡ ngỡ, như lạc loài nơi đất khách =>khó chịu, ác cảm.
* Ngày một ngày hai : Nó mất dần cái vẻ bỡ ngỡ. Nó được vô số người quen. Người ta còn thấy nó đáng thương. Mà thật nó tội nghiệp quá !=>quen dần và thương cảm.
=> Đặt cái tôi trong cái nhìn lịch sử để xem xét. Giọng điệu giàu cảm xúc. 
* Cái tôi đáng thương và đáng tội nghiệp vì : 
+ Mất cốt cách hiên ngang : không có khí phách ngang tàng như Lí Bạch, không có lòng tự trọng khinh cảnh cơ hàn như Nguyễn Công Trứ.
+ Rên rỉ, khổ sở, thảm hại.
+ Thiếu một lòng tin đầy đủ vào thực tại, tìm cách thoát li thực tại nhưng lại rơi vào bi kịch :
=> Cách trình bày Có tính khái quát cao (về sự bế tắc của cái tôi thơ mới và phong cách riêng của từng nhà văn), lập luận logic, chặt chẽ nhưng cách diễn đạt lại giàu cảm xúc và có tính hình tượng. 
* Bi kịch của người thanh niên thời ấy : Cô đơn, buồn chán, tìm cách thoát li thực tại vì thiếu lòng tin vào thực tại nhưng cuối cùng vẫn rơi vào bế tắc. (Đây cũng chính là đặc trưng cơ bản của thơ mới). Cái tôi bi kịch này “đại biểu đầy đủ nhất cho thời đại” nên nó vừa có ý nghĩa văn chương vừa có ý nghĩa xã hội.
* Giải quyết bi kịch : 
+ Gửi cả vào tiếng việt.
+ Bởi vì : Họ yêu vô cùng thứ tiếng đã chia sẻ buồn vui với cha ông ; vì họ dồn tình yêu quê hương trong tình yêu tiếng Việt ; vì tiếng Việt là tấm lụa đã hứng vong hồn những thế hệ đã qua ; vì họ muốn mượn tấm hồn bạch chung để gửi nỗi băn khoăn riêng ; vì họ tin rằng tiếng ta còn, nước ta còn ; vì họ cần tìm về dĩ vãng để vin vào những gì bất diệt đủ bảo đảm cho ngày mai.
+ Giọng văn giàu cảm xúc của người trong cuộc giãi bày, đồng cảm, chia sẻ ; với những câu văn mềm mại uyển chuyển. Họ gửi cả...Họ yêu vô cùng... Chia sẻ buồn vui với cha ông..Họ dồn tình yêu quê hương...tấm lụa hứng vong hồn...chưa bao giờ như bây giờ..=> “Lấy hồn tôi để hiểu hồn người”
NX : Các nhà thơ mới, thế hệ thanh niên thời ấy đã thể hiện tình yêu quê hương đất nước thầm kín. Tất cả tình yêu thương ấy được họ dồn cả vào tình yêu tiếng Việt. Bởi họ tin rằng : Truyện Kiều còn, tiếng ta còn ; tiếng ta còn, nước ta còn.
Nhận xét về mặt nội dung, nghệ thuật đoạn trích?
5
III. Tổng kết.
 1. Nội dung : Chỉ ra được nội dung cốt lõi của tinh thần thơ mới : cái tôi và nói lên cái bi kịch ngấm ngầm trong hồn người thanh niên hồi bấy giờ - Đánh giá được thơ mới trong cả ý nghĩa văn chương và xã hội.
 2. Nghệ thuật : Kết hợp một cách hài hòa giữa tính khoa học và tính văn chương nghệ thuật. Luận điểm khoa học, chính xác, mới mẻ ; kết cấu và triển khai hệ thống luận điểm cũng như nghệ thuật lập luận rất chặt chẽ, logic. Các biện pháp nghệ thuật được sử dụng một cách khéo léo, tài tình có khả năng khơi gợi và tạo sức cuốn hút lớn....
c. Củng cố, luyện tập (3')
a. Dòng nào không núi đúng về bài Một thời đại trong thi ca của Hoài Thanh?
 A. Bài viết chứng tỏ người viết có năng lực thẩm định tinh tế về nghệ thuật thơ ca, am hiểu sâu sắc đối tượng nghiên cứu, phương pháp khảo sát thận trọng và công tác tư liệu rất chu đáo. 	
 B. Bài viết đó giới thiệu và tuyển thơ của 44 nhà thơ mới. 	
 C. Bài viết được xem là một đóng góp xuất sắc trong lĩnh vực phê bình văn học ở nước ta.
 D. Đây là một công trình nghiên cứu công phu, khá toàn diện về Thơ mới.
b. Đây là đoạn văn hay nhất trong văn bản, cũng là đoạn văn tài hoa hiếm thấy trong phê bình văn học từ xa đến nay, vì: 
A- Cách lập luận chặt chẽ, lý lẽ sắc bén, dẫn chứng tiêu biểu, chuẩn xác, phong phú, biểu cảm.
B- Từ ngữ cô đọng hàm súc, và thể hiện một cách hấp dẫn tinh thần, đặc điểm thơ của các nhà thơ mới .
C- Đoạn văn cũng thể hiện một khả năng đồng cảm , chia sẻ sâu sắc
D – ý kiến khác 
c. Lớp thi sĩ mới lấy Tiếng Việt làm cứu cánh của họ để: 
A - Gửi gắm những nỗi buồn vui của cuộc đời,
 B- Cảm thông với quá khứ, dãi bày với tơng lai.
C- Vin vào những gì bất di bất dịch đủ đảm bảo cho ngày mai. 
D- Cả 3 phương án trên.
d. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà (1')
 + Bài cũ: Nắm vững nội dung bài học
 + Bài mới: Chuẩn bị bài: Phong cách ngôn ngữ chính luận theo hướng dẫn sách giáo khoa.