Giáo án môn Ngữ văn 11 - Hai đứa trẻ năm 2007

Hai đứa trẻ
 A. Mục tiêu bài học
	Giúp HS:
Nhận thức đựơc sự xót thương của tác giả đối với những con người nghèo khổ, quẩn quanh. Đồng thời thấy được sự trân trọng của nhà văn trước mong ước có một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Những nét nghệ thuật độc đáo trong bút pháp nghệ thuật qua thể loại truyện ngắn trữ tình.
	B. Phương tiện thực hiện
SGK, SGV, Thiết kế bài học, tư liệu tham khảo.
	C. Tiến trình dạy học
Kiểm tra bài cũ.
Giới thiệu bài mới.
Phương pháp 
Nội dung cần đạt 
 (H/S đọc tiểu dẫn)	
GVH: Anh (chị) trình bày vài nét về tác giả ?
GVH: Trình bày nội dung tác phẩm, giá trị nôi dung và nghệ thuật ?
GVH: Anh (chị) hãy cho biết bố cục, chủ đề của truyện ngắn ? 
GVH: Anh (chị) hãy cho biết tâm trạng của hai đứa trẻ ở cảnh chiều buông ? Cảnh chiều được miêu tả bằng những âm thanh, cảnh vật nào? 
GVH: Anh (chị) hãy cho biết tâm trạng của hai đứa trẻ ở cảnh đêm xuống ? ánh sáng và bóng tối được tác giả miêu tả như thế nào ?
GVH: Anh (chị) hãy cho biết những nhân vật trong cảnh đêm tối được miêu tả như thế nào ? Qua đó em có nhận xét gì về cuộc sống của họ ? 
GVH: Anh (chị) hãy cho biết tâm trạng của hai đứa trẻ ở cảnh khuya về ? ý nghĩa của cảnh đoàn tàu đi qua khu phố huyện ?
GVH: Anh (chị) hãy cho biết giá trị nghệ thuật và nội dung của tác phẩm ? 
I. Giới thiệu chung
1, tác giả 
Thạch Lam (tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh sau đổi là Nguyễn Tường Lân) sinh năm 1910, mất năm 1942. Ông sinh ra ở HN nhưng thủa nhỏ sống ở quê ngoại tại khu phố huyện Cẩm Giàng - HD.
Ông học ở HN, hết Tú tài năm thứ nhất thì ra làm báo, viết văn. Tính tình đôn hậu, tinh tế. Nhà văn có những quan niệm về văn chương hết sức tiến bộ: Văn chương không phải sự thoát li hay lãng quên. Văn chương là vũ khí thanh cao và đắc lực mà chúng ta có. Nó làm thay đổi xh giả dối và tàn ác. Nó làm cho lòng người trong sạch và phong phú hơn.
Thạch Lam có hai người anh ruột là Nhất Linh (tức Nguyễn Tường Tam) và Hoàng Đạo (tức Nguyễn Tường Long) đều là những người tham gia Tự lực văn đoàn.
2. Tác phẩm
* Những tác phẩm chính:
Tiểu thuyết Ngày mới (1939).
Các tập truyện ngắn: Gió đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942).
Tập tiểu luận Theo dòng (1941)
Tuỳ bút: Hà Nội băm sáu phố phường (1943).
* Tác phẩm Hai đứa trẻ là truyện ngắn in trong tập truyện Nắng trong vườn. Truyện ngắn chia làm ba đoạn:
Đoạn 1: Từ đầu đến Tiếng cười khanh khách nhỏ dần về phía làng => thể hiện tâm trạng của Liên trước cảnh chiều muộn ở phố huyện.
Đoạn 2: Tiếp đó đến có những cảm giác mơ hồ không hiểu => Tâm trạng của Liên trước cảnh đêm ở khu phố huyện.
Đoạn 3: còn lại: thể hiện tâm trạng của Liên trước cảnh chuyến tàu đêm đi qua phố huyện.
Chủ đề : Qua việc miêu tả tâm trạng của Hai đứa trẻ (chủ yếu là Liên) trước cảnh chiều buông, đêm xuống, khuya về tác giả đã làm rõ cuộc sống mòn mỏi chìm khuất, tăm tối cùng ước mơ nhỏ nhoi của những con người nơi phố huyện.
II. NộI DUNG CHíNH 
1. Tâm trạng của hai đứa trẻ trước cảnh chiều buông.
- Cảnh chiều buông được miêu tả bằng những âm thanh:
+ tiếng trống thu không...
+ Tiếng éch nhái từ đồng xa vọng vào
+ trong cửa hàng , tiếng muỗi vo ve
- Cảnh chiều buông còn được miêu tả bằng hình ảnh không gian
Phương Tây đỏ rực như lửa
Đám mây ánh hang như hòn than sắp tàn
Dãy tre làng đen lại và cắt hình rõ nét trên bầu trời
- Cảnh chiều buông cũng được miêu tả qua sinh hoạt của con người
Chợ họp đã vãn từ lâu..
Mấy đứa trẻ nhà nghèo đi nhặt rác
- Cảnh buổi chiều cũng được miêu tả trong cảm nhận:
+ Một buổi chiều êm như ru..Liên ngồi im lặng, đôi mắt chị bóng tối ngập đầy, mùi ẩm mốc quen thuộc.
=> Có sự hoà quyện giữa ngoại cảnh và nội tâm. Cảnh chiều buông, lòng người buồn man mác. Cảnh vật và lòng người như nhuốm vào nhau. Phải tinh tế và có sự cảm thông nhât định với thôn quê Thạch Lam mới có thể miêu tả buổi chiều buông hay đến như thế.
2. Tâm trạng của hai đứa trẻ khi đêm xuống.
Đây là thời điểm chuyển giao giữa ánh sáng và bóng tối. Bóng tối đã ngập tràn ánh mắt của Liên. Bóng tối cũng bao trùm lên không gian của khu phố huyện: tối hết cả con đường thăm thẳm, con đường qua chợ về nhà
Chưa ai miêu tả ánh sáng riết gióng như Thạch Lam: hột, chấm..khe. Bóng tối mênh mông dày đặc.
+ Sự tương phản giữa bóng tối và ánh sáng đã gây ấn tượng sâu sắc cho người đọc về những kiếp người sống chìm khuất, le lói, những thân phận con người ở một khu phố huyện nghèo.
Bóng tối bao trùm và đè nặng nên cảnh vật và con người. Trên cái nề đen tối đấy xuất hiện những kiếp người nhỏ bé, sống lặng lẽ, dật dờ.
+ Đám trẻ nghèo
+ Chị Tý ban ngày đầu tắt mặt tối, đêm về
+ Phở Bác Siêu là một thứ quà xa xỉ
+ Bác Xẩm ế kháchđứa con bò ra đất
+ Chị em Liên có cửa hàng tạp hoá bé tí xíu
+ Bà cụ Thi điên
Dưới ngòi bút của tác giả miêu tả, cuộc sống của những người ở khu phố huyện ngày một khó khăn, bế tắc. Nhịp sống được lặp đi lặp lại một cách quanh quẩn, đơn điệu, buồn tẻ. Tác giả ví nó như cái ao đời phẳng lặng.
3.Tâm trạng của Liên lúc khuya về.
Có ba chi tiết lưu ý:
Cảnh khhuya về
Chuyến tàu vào ga
Tâm trạng của Liên khi tàu rời ga.
-Cảnh khuya được miêu tả:"Trống cầm canh ở huyện đánh tungchìm ngay vào bóng tối". Trong đêm khuya, số người còn thức rất ít (mới tầm 9h!) =>một cuộc sống vắng lặng và buồn tẻ.
- Tàu vào ga mang theo thứ ánh sáng thật khác lạ: "các toa đèn sáng trưng, chiếu ánh cả xuống đường. Liên chỉ thoangd trông thấy những toa hạng trên sang trọng lố nhố những người, đồng và kền lấp lánh, các cửa sáng". 
- Liên và An cùng những người khác thức không phải để bán hàng. việc chờ tàu như là một khát vọng. Âm thanh và ánh sáng của đoàn tàu tượng trưng cho khát vọng của những con người nơi đây.
- Ta bắt gặp hai hình ảnh đối lập: đó là sự đối lập giữa ánh sáng và âm thanh của đoàn tàu và bóng tối cũng như sự tĩnh mịch của khu phố huyện. Thạch Lam chú ý đến những cảnh biến động của thời gian. Thời gian trôi lặng lẽ, bóng tối tràn và chiếm lĩnh tất cả. ánh sáng bừng lên rồi tắt hẳn. Chỉ có tâm hồn Liên là nguồn sáng chiếu rọi cả câu chuyện đầy bóng tối. Đó là tâm hồn biết yêu thương và biết ước mơ. Nét đẹp của tâm hồn Liên Là ở chỗ đấy.
4. Nghệ thuật và ý nghĩa.
Toàn bộ truyện ngắn miêu tả rất tinh tế diễn biến tâm trạng con người và sự biến thái của cảnh vật. Đặc biệt sự hoà trộn giữa tâm cảnh và thực cảnh.
+ Tâm trạng của Liên trước cảnh ngày tàn gợi nối buồn man mác qua hình ảnh chiều tàn, chợ vãn, người về hếtcách miêu tả đậm chất lãng mạn.
+ Sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối. ánh sáng có đấy nhưng nhỏ nhoi dễ khuất lấp, chỉ có bóng tối là tràn ngập tất cả.
+ Giọng văn nhẹ nhàng tự nhiên, qua đó ta cảm nhận được những rung động tinh tế trong tâm hồn tác giả.
*Qua truyện ngắn tác giả gợi cho người đọc về cuộc sống lam lũ của những người nghèo sau luỹ tre làng. Cách đặt vấn đề của tác giả không lớn lao, không có hoàn cảnh gay cấn, mâu thuẫn xung đột nhưng đủ để người đọc cảm thương cho những thân phận nghèo khổ trước CM, từ đó lên án chế độ đương thời. Sâu sắc hơn, Thạch Lam trân trọng ước mơ dù mỏng manh, nhỏ bé của con người. ông muốn thay đổi cuộc sống ấy. Đó cũng là tư tưởng nhân đạo của tác phẩm.
III. Củng cố & Dặn dò
HS: Tham khảo phần ghi nhớ trong SGK tr 101.
HS: Trả lời câu hỏi trong phần HDHB SGK Tr 101.
Về nhà: + Tìm và đọc thuộc những chi tiết nghệ thuật
 + Soạn bài Ngữ Cảnh.
Ngữ cảnh
	A. Mục tiêu bài học
	Giúp HS: nắm được những khái niệm, các yếu tố, vai trò của ngữ cảnh trong hoạt động giao tiếp ngôn ngữ. Qua đó có khả năng nói và viết phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp, có năng lực lĩnh hội chính xác nội dung, mục đích, lời nói, câu văn trong mối quan hệ ngữ cảnh.
 B. Phương tiện thực hiện
 SGK, SGVThiết kế bài học
 C. Tiến trình dạy học
Kiểm tra bài cũ.
Giới thiệu bài mới.
Phương pháp 
Nội dung cần đạt 
HS đọc SGK Tr 102
GVH: Nếu ta giả thiết người đọc chưa bao giờ đọc Hai đứa trẻ thì câu nói trên có hiểu được không ?
GVH: Anh (chị) đọc phần các nhân tố của ngữ cảnh và làm rõ những khái niệm được nhắc đến trong đoạn văn, cho VD cụ thể ?
.
I. tìm hiểu chung
1. Khái niệm:
Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ, tạo lập lời nói đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.
2.Các nhân tố của ngữ cảnh
a, Nhân vật giao tiếp
Là những người trực tiếp tham gia nói hoặc viết, nghe hoặc đọc (ngôi này có thể thay đổi trong quá trình giao tiếp).
b, Bối cảnh ngoài ngôn ngữ
Bối cảnh ngoài ngôn ngữ chia làm ba loại:
Bối cảnh giao tiếp rộng: bao gồm toàn bộ nhân tố xã hội, địa lí, chính trị, kinh tế, phong tục tập quán của cộng đồng ngôn ngữ.
Bối cảnh giao tiếp hẹp: Là nơi chốn, thời gian phát sinh câu nói cùng sự việc, hiện tượng xảy ra xung quang.
Hiện thực được nói tới: Bao gồm hiện thực bên ngoài các nhân vật giao tiếp (hiện thực cuộc sống) và hiện thực tâm trạng con người. Hiện thực được nói đến tạo nên phần nghĩa trong câu.
c. Văn cảnh
* Văn cảnh bao gồm tất cả các yếu tố ngôn ngữ có trong văn bản viết. Nó bao gồm các đơn vị ngôn ngữ như: âm, tiếng, từ, ngữ, câu, đoạn đi trước
3. Vai trò của ngữ cảnh:
* Đối với người viết, nói trong quá trình sản sinh lời nói, câu văn
* Đối với người nghe, đọc trong quá trình lĩnh hội lời nói câu văn
ố (Xem SGK Tr 105)
II. Củng cố & Dặn dò
HS: Làm bài tập SGK Tr 106 bài 1;2;3;4. Chia nhóm để làm.
HS: Về nhà soạn bài Chữ người tử tù.