Bài soạn Ngữ văn 11 tiết 74: Nghĩa của câu

Tuaàn:19 
Tieát ppct:74 
Ngaøy soaïn:19/12/10 
Ngaøy daïy:22/12/10 
NGHÓA CUÛA CAÂU
A. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
- Nắm được những nội dung cơ bản về hai thành phần nghĩa: Nghĩa sự việc (nghĩa biểu thị thông tin). Nghĩa tình thái (nghĩa biểu thị tình cảm). HS nhận biết và phân tích được hai thành phần nghĩa của câu, biết diễn đạt nghĩa sự việc vào hai thành phần bằng câu thích hợp với ngữ cảnh.
B. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG, THÁI ĐỘ
 1. Kiến thức: Khái niệm nghĩa nghĩa sự việc, nghĩa tình thái những nội dung và hình thức biểu hiện thông thường trong câu. Quan hệ giữa hai thành phần nghĩa trong câu.
 2. Kĩ năng: Nhận biết và phân tích hai thành phần nghĩa trong câu. Tạo câu thể hiện hai thành phần nghĩa thích hợp. Phát hiện và sửa lỗi về nội dung ý nghĩa trong câu. 
 3. Thái độ: Coù yù thöùc naém baét hai thành phần nghĩa: Nghĩa sự việc (nghĩa biểu thị thông tin). Nghĩa tình thái (nghĩa biểu thị tình cảm). 
C. PHƯƠNG PHÁP: Gi¸o viªn tæ chøc giê d¹y theo c¸ch kÕt hîp c¸c ph­¬ng ph¸p: h­íng dÉn häc sinh trao ®æi th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái, luyÖn tËp.
D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. OÅn ñònh lôùp: Kiểm tra sĩ số 2. Kieåm tra: Baøi cũ, bài soạn của học sinh. 3. Bài mới:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS 
NỘI DUNG BÀI DẠY
- Học sinh suy nghĩa câu hỏi, bổ sung, ghi chép. Học sinh thảo luận nhóm, nhận xét trình bày ý kiến cá nhân để trả lời câu hỏi theo định hướng của GV.
- Giáo viên hỏi học sinh, boå sung cho ñaày ñu ûchốt ý chính boå sung cho ñaày ñuûchốt ý chính
- Sự việc là gì ? Trong thực tế khách quan, có những loại sự việc phổ biến nào tác động và tạo nên nghĩa sự việc của câu ? 
- Qua phân tích ngữ liệu, em hãy cho biết : Thế nào là nghĩa sự sự việc? 
- Nghĩa sự việc thường được biểu hiện trong câu như thế nào? Nªu c¸c lo¹i nghÜa t×nh th¸i h­íng vÒ sù viÖc?
- Từ hai ví dụ trên, em hãy cho biết : Nghiã của câu là gì? 
- Một số loại nghịa mà câu thường biểu hiện: hành động, quá trình, trạng thái, tính chất, quan hệđược biểu hiện nhờ những thành phần nằm trong khung câu: CN, VN, TrN, KN, BN
- Thông thường trong một phát ngôn (hay một câu) có mấy thành phần nghĩa? 
* Tình thái là gì?
- Hs lµm viÖc theo nhãm
- Những tình thái phổ biến nhất tạo nên nghĩa tình thái của câu?
- Các tổ làm bài theo nhóm: 
	+ Bài 1 : Tổ 1
	+ Bài 2 : Tổ 2.
	+ Bài 3 : Tổ 3
- Hs lµm viÖc víi sgk ThÕ nµo lµ nghÜa sù viÖc ?
- Hs lµm viÖc víi sgk ThÕ nµo lµ nghÜa t×nh th¸i ?
- Qua phân tích ngữ liệu, GV: gợi ý để học sinh trình bày về kiên thức. Yêu cầu các em làm việc nhanh, thảo luận nhóm.
GV nhận xet và hướng dẫn HS. Tìm nhöõng neùt chung 
- Höôùng daãn HS ruùt ra keát luaän sau khi yeâu caàu caùc em Hs lµm viÖc víi Sgk
- Hs lµm viÖc theo nhãm
- Các tổ làm bài theo nhóm: + Bài 1: Tổ 1 + Bài 2: Tổ 2. + Bài 3: Tổ 3
Hs lµm viÖc víi sgk ThÕ nµo lµ nghÜa sù viÖc?
- Vd 3: “TiÕng trèng thu kh«ng trªn c¸i chßi canh cña phè huyÖn. Tõng tiÕng mét vang xa gäi buæi chiÒu”
- Sù viÖc: b¸o an toµn kh«ng cã g× x¶y ra, chuÈn bÞ ®ãng cöa thµnh khi bãng chiÒu s¾p hÕt.
- NghÜa t×nh th¸i lµ thµnh phÇn ph¶n ¸nh th¸i ®é, sù ®¸nh gi¸ cña ng­êi nãi ®èi víi sù viÖc ®­îc nãi ®Õn trong c©u.
Bµi sè 4 
+Trêi m­a mÊt! => pháng ®o¸n sù viÖc ch¾c ch¾n x¶y ra
+ Trêi m­a ch¾c? => pháng ®o¸n sù viÖc cã thÓ x¶y ra hoÆc kh«ng?
“Ch¾c”: Kh«ng cã hµm ý tÝch cùc, hay tiªu cùc. “Xong råi nhØ”: s¾c th¸i th©n mËt, chê ®îi sù ®ång t×nh ë phÝa ng­êi ®èi tho¹i. “Xong råi mµ”: s¾c th¸i nghi ng¹i Trong c©u cÇu khiÕn “¨n ®i mµ”: th× l¹i cã hµm ý n¨n nØ.
I. HAI THÀNH PHẦN NGHĨA CỦA CÂU
 1. Ví dụ:
a. Cặp câu “a.1” và “a.2” :
- Gíông nhau : Cả 2 câu đều đề cập đến cùng một sự việc : Chí Phèo từng có thời “ao ước có một gia đình nho nhỏ”.
- Khác nhau: Câu “a.1” kèm theo sự đánh giá chưa chắc chắn về sự việc (bởi từ “hình như”). Câu “a.2” đề cập đến sự việc như nó đã xảy ra.
b.Cặp câu “b.1” và “b.2”: 
 - Gíông nhau : Cùng đề cập đến sự việc “ người ta cũng bằng lòng”.
 - Khác nhau: + Câu “b.1” : thể hiện sự đánh giá chủ quan của người nói về kết quả sự việc.
 + Câu “b.2” : chỉ đơn thuần đề cập đến sự việc.
 2. Nhận xét: Nghĩa của phát ngôn chính là nội dung mà phát ngôn biểu thị.
- Mỗi câu thường có hai thành phần nghĩa: Nghĩa sự việc (nghĩa biểu thị thông tin) : là nghĩa đề cập đến một hay nhiều sự việc. Nghĩa tình thái (nghĩa biểu thị tình cảm): là sự bày tỏ thái độ, sự đánh giá của người nói đối với sự việc đó.
II. Nghĩa sự việc:
 1. Tìm hiểu ngữ liệu: Sự việc là những hiện tượng, sự kiện, những hoạt động (ở trạng thái động hoặc tĩnh) có diễn biến trong thời gian, không gian hay những quan hệ giữa các sự vật
- Một số loại sự việc phổ biến tạo nên nghĩa của câu: 
 + Sự việc biểu hiện hành động.
 + Sự việc biểu hiện trạng thái, tính chất, đặc điểm,tư thế, tồn tại 
 + Sự việc biểu hiện quan hệ. 
* Lưu ý : Ở sự việc tồn tại, có thể câu chỉ có 2 bộ phận : 
 + Động từ tồn tại (có, còn , mất, hết..). 
 + Sự vật tồn tại ( khách, tiền, gạo, đệ tử, ông , tôi)
 + Có thể thêm bộ phận thứ 3 : nơi chốn hay thời gian tồn tại ( Trong nhà có khách).
 + Ở vị trí động từ tồn tại, có thể là động từ hay tính từ miêu tả cách thức tồn tại (Ngoài song thỏ thẻ oanh vàng)
- Ở sự việc quan hệ thì có nhiều loại quan hệ như đồng nhất (là), sở hữu (của), so sánh ( như, giống, hệt, tựa, khác,...), nguyên nhân (vì, tại, do, bởi,...), mục đích (để, cho,...)
- Trong câu, những từ ngữ tham gia biểu hiện nghĩa sự việc thường đóng các vai trò chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ, khởi ngữ, hoặc các thành phần phụ khác.
 2. Khái niệm : Nghĩa sự việc là nghĩa ứng với sự việc được đề cập đến trong câu. lµ thµnh phÇn ph¶n ¸nh sù t×nh trong c©u.
 - Nghĩa sự việc thường được biểu hiện nhờ các từ ngữ đóng vai trò chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ, khởi ngữ và một số thành phần phụ khác. Vd 3
III. Thực hành về nghĩa sự việc: 
 1. Bài 1 : Phân tích nghĩa sự việc ở từng câu trong bài thơ.
- Câu 1: diễn tả 2 sự việc ( ao thu lạnh, nước trong)à sự việc trạng thái.
- Câu 2: một sự việc (thuyền bé) à đặc điểm.
- Câu 3: một sự việc (sóng gợn)à quá trình.
- Câu 4: một sự việc (lá đưa nhanh) à quá trình.
- Câu 5: hai sự việc (tầng mây- lơ lửng) àtrạng thái; (trời xanh ngắt)à đặc điểm. Câu 6: hai sự việc (ngõ trúc- quanh co) à đặc điểm; (khách - vắng teo)à trạng thái. Câu 7: Hai sự việc (tựa gối, buông cần) à tư thế.
- Câu 8: Một sự việc ( cá đớp) à hành động. 
2. Bài 2: Tách nghĩa tình thái và nghĩa sự việc trong các câu:
- Câu a: + Nghĩa sự việc : nói về Xuân .
	 + Nghĩa tình thái : sự công nhận sự danh giá là có thực ( thể hiện ở các từ thực), nhưng chỉ thực ở một phương diện nào đó (kể); còn ở phương diện khác thì là điều đáng sợ.
- Câu b : + Nghĩa sự việc: Qủan ngục nghĩ về việc chọn nghề của mình và thầy thơ lại. + Nghĩa tình thái thể hiện một phỏng đoánchỉ mới là khả năng, chứ chưa hoàn toàn chắc chắn về việc việc chọn nhầm nghề.
- Câu c: Câu này có hai sự việc và hai tình thái: 
+ Sự việc thứ nhất : họ cũng phân vân như mình. à thái độ phỏng đoán chưa chắc chắn ( từ “dễ”= có lẽ, hình như).
+ Sự việc thứ 2: mình cũng không biết rõ con gái mình có hư hay không à người nói nhấn mạnh bằng 3 từ tình thái (“đến chính ngay” mình) 
3. Bµi sè 3 +Cam: nghÜa t×nh th¸i ®­îc nhËn thøc nh­ mét ®¹o lÝ
- VÉn: chØ sù viÖc ®· x¶y ra. * LiÒn : chØ sù viÖc x¶y ra ngay sau ®ã. * Kh«ng thÓ : nghÜa t×nh th¸i chØ kh¶ n¨ng x¶y ra. * C©u 5,6,7,8: nghÜa t×nh th¸i chØ kh¶ n¨ng x¶y ra.
 4. Bµi sè 4 Tõ “ mÊt”, “ch¾c” ë cuèi c©u thuéc vÒ nghÜa t×nh th¸i h­íng vÒ ng­êi ®èi tho¹i. “MÊt”: g¾n liÒn víi viÖc ®¸nh gi¸ tiªu cùc, nªn kh«ng thÓ ®i víi tr­êng hîp tÝch cùc (kh«ng thÓ nãi “anh Êy sèng mÊt” 
III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
- Thực hành về nghĩa sự việc, về nghĩa tình thái
- HS về nhà chuẩn bị baøi Thao taùc laäp luaän baùc boû vaø baøi Haàu trôøi cuûa Taûn Ñaø uag cuûa doøng soâng vaø nhöõng chieán coâng hieån haùch ôû ñaâyùcâng oanh lieät nhaát trong lòch söû d
D. Rút kinh nghiệm
* Nghĩa tình thái : 
 - Tình thái là các trạng thái cảm xúc hay tình cảm của con người trước sự việc, hiện tượng.
 - Các phương diện tình thái phổ biến tạo nên nghĩa tình thái của câu :
 + Sự nhìn nhận, đánh giá và thái độ của người nói đối với sự việc được đề cập.
 + Tình cảm, thái độ của người nói với người nghe. (thể hiện qua các từ xưng hô, các từ gọi đáp, các từ tình thái cuối câu) 
 + ChØ sù viÖc ®· x¶y ra hay ch­a x¶y ra. ChØ kh¶ n¨ng x¶y ra cña sù viÖc. ChØ sù viÖc ®­îc nhËn thøc nh­ lµ mét ®¹o lÝ. C¸c tõ ng÷ biÓu ®¹t ë cuèi c©u: µ, «i, nhØ, nhÐ, ®©u, ®Êy...h­íng vÒ phÝa ng­êi ®èi tho¹i.
5. Bµi sè 5
+ B¸c Êy ®· th­ëng cho em t«i ba cuèn s¸ch 
+ B¸c Êy ch­a th­ëng cho em t«i ba cuèn s¸ch
+ Ch¾c ch¾n b¸c Êy th­ëng cho em t«i ba cuèn s¸ch 
+ B¸c Êy rÊt quan t©m th­ëng cho em t«i ba cuèn s¸ch 
+ B¸c Êy th­ëng cho em t«i nh÷ng ba cuèn s¸ch. 
+ B¸c Êy chØ th­ëng cho em t«i ba cuèn s¸ch.