Giáo án Tự chọn nâng cao 11 - Nguyễn Khuyến

Ngày soạn:25/8/2010.
Ngày giảng:
Tiết 1- Tác gia
NGUYỄN KHUYẾN
(1935- 1909)
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Giúp học sinh hiểu được cuộc đời và phẩm cách con người Nguyễn Khuyến.
- Nắm được những thành tựu trong sự nghiệp văn học của nhà thơ.
2. Kĩ năng
- Biết cách đọc hiểu tác gia
II. Chuẩn bị của thầy và trò.
Giáo viên: SGK, bài soạn, sách tham khảo
Học sinh: SGK, vở soạn, vở ghi
III. Tiến trình bài học
Kiểm tra bài cũ
Bài mới
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung bài học
Hoạt động 1. Tìm hiểu về cuộc đời Nguyễn Khuyến
- Em hãy nêu những nét cơ bản về cuộc đời của Nguyễn Khuyến?
Hoạt động 2- Tìm hiểu sự nghiệp.
- Em hãy cho biết những thông tin về tác phẩm của Nguyễn Khuyến?
- Chỉ ra những nét lớn về nội dung. 
- Nguyễn Khuyến đã tâm sự như thế nào qua những vần thơ của mình?Cho ví dụ minh hoạ?
I.Cuộc đời
- Nguyễn Khuyến tên thật là Nguyễn Thắng hiệu là Quế Sơn sinh năm 1835 tại quê ngoại Hoàng Xá nay là xã Yên Trung huyện Ý Yên Nam Định. Nhưng ông lớn lên ở quê nội là Làng Và huyện Bình Lục tỉnh Hà Nam.
- Ông sinh ra trong một gia đình có nhiều người đỗ đạt làm quan.Đường công danh tuy gặp nhiều trắc trở nhưng ông đã vượt qua những khó khăn để lên đỉnh vinh quang.
- Năm 1864 thi Hương đỗ giải Nguyên.
- Năm 1871 thi hội Nguyên và Đình nguyên đều đỗ đầu. Do đó người ta gọi ông là Tam nguyên Yên Đổ. Sau đỗ Đình Nguyên, ông được vua Tự Đức đổi tên là Nguyễn Khuyến.
- Sau khi thi đỗ ông được bổ nhiệm:
+ Làm các chức quan ở nội các Huế, Thanh Hoá, Quảng Ngãi.
+ Năm 1883 đựơc tiến cử làm tổng đốc Sơn Tây nhưng không nhận.
Năm 1884 ông xin về hưu, sống ở đó cho đến lúc mất.
=>Nguyễn Khuyến là một nho sĩ thành công trên con đường học vấn và hoan lộ trong môi trường đào tạo của chế độ phong kiến.
- Ông đạt trên đỉnh của vinh quang của danh vọng cũng là lúc xã hội phong kiến suy tàn nên không giúp cho nhân dân.
- Ông không đủ dũng khí để có mặt trong cuộc đọ sức với kẻ thù dân tộc như các chí sĩ phong trào Cần Vương. Ông cáo quan về ở ẩn để giữ khí tiết.
- Tuy nhiên ông luôn sống trong tâm trạng day dứt. Điều đáng quý nhất là ông luôn gắn bó sâu sắc với người dân quê mình.
II. Sự nghiệp văn học.
1.Những tác phẩm chính
- Để lại hơn 800 tác phẩm gồm thơ câu đối viết bằng chữ Hán và chữ Nôm đều làm khi ở ẩn.
- Hiện nay còn khoảng 20 tập văn bản Hán Nôm chép thơ ông mà không rõ ai chép, chép bao giờ và sắp xếp tuỳ tiện
- Tác phẩm quy mô nhất là thơ văn Nguyễn Khuyến và Nguyễn Khuyến tác phẩm, đều do người đời sau biên soạn.
2. Những nét lớn về nội dung.
a) Tâm sự trước thời cuộc
- Là người có tấm lòng yêu nước, song trước thực trạng đổi thay của đất nước Nguyễn Khuyến không khỏi buồn đau day dứt nhiều tâm sự vào cuộc đời luôn luôn hoài niệm về thời xưa. Ông cay đắng cho sự tồn tại vô vị của bản than và xõt xa khi không làm được gì hơn cho đất nước .Vì thế ta nhận ra trong thơ Nguyễn Khuyến tâm sự yêu nước u hoài trước sự đổi thay của thời cuộc. Tâm sự này chi phối toàn bộ quá trình sang tác của ông.
- Ông canh cánh mặc cảm về sự bất lực của mình trước hiện tình đất nước
Vốn không thực học phù thời loạn
 Uổng chút hư danh đỗ đại khoa
(Cận Thuật)
- Ông tự trào về danh vị đại khoa ấy. Bởi lẽ quá nửa đời đi thi mong đỗ đạt làm quan giúp nước nhưng sự thật chỉ là chuyện phù phiếm không giúp gì cho đất nước, cho nhân dân. Ông hổ thẹn cho mình: 
 Sách vở ích chi cho buổi ấy
Áo xiêm luống những thẹn than già
( Than già)
- Ông nhận ra cái vô nghĩa của cảnh làm quan dưới ách đô hộ, chẳng qua chỉ là vua quan phường chèo, không có chủ quyền
 “ Vua chèo còn chẳng ra gì
Quan chèo vai nhọ khác chi thằng hề
- Ông không muốn người đời đánh đồng ông với quan nhà Nguyễn. Trước khi mất ông còn dặn con cháu 
 Đề vào mấy chữ trong bia
Rằng quan nhà Nguyễn cáo về đã lâu
(Di chúc)
- Ông tự cho mình là không gặp bước, không có cái may mắn như cha ông, đành sống theo cách riêng của mình.
Cờ đang dở cuộc, không còn nước
 Bạc chửa thâu canh đã chạy làng
- Trong lòng ông vẫn khắc khoải như tiếng chim của con cuốc qua những vần thơ nhớ nước thương nhà
Khắc khoải sầu đong giọng lửng lơ
 Ấy hồn Thục đế tác bao giờ?
Năm canh máu chảy đêm hè vắng
Sáu khắc hồn tan bóng nguyệt mờ
 Có phải tiếc xuân mà đứng gọi?
 Hay là nhớ nước vẫn năm mơ
 Thâu đêm ròng rã kêu ai đo?
Giục khách giang hồ dạ ngẩn ngơ
(Cuốc kêu cảm hứng)
3.Củng cố: Nắm được nội dung cơ bản
4. Dặn dò: Soạn tiếp
Ngày soạn:25/8/2010.
Ngày giảng:
Tiết 2- Tác gia
NGUYỄN KHUYẾN
(1935- 1909)
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Giúp học sinh hiểu được cuộc đời và phẩm cách con người Nguyễn Khuyến.
- Nắm được những thành tựu trong sự nghiệp văn học của nhà thơ.
2. Kĩ năng
- Biết cách đọc hiểu tác gia
II. Chuẩn bị của thầy và trò.
Giáo viên: SGK, bài soạn, sách tham khảo
Học sinh: SGK, vở soạn, vở ghi
III. Tiến trình bài học
1.Kiểm tra bài cũ
2.Bài mới
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung bài học
Hoạt động 1- Tìm hiểu tiếp nội dung.
- Nguyễn Khuyến đã hoà mình với cuộc sống ở nông thôn như thế nào?
- Học sinh lấy dẫn chứng minh hoạ?
- Ngoài tình cảm với làng quê, thơ Nguyễn Khuyến bộc lộ cảm quan trào phúng. Gv đưa ra một số dẫn chứng.
Hoạt động 2- Tìm hiểu nghệ thuật.
Hoạt động 3- Kết luận
- Học sinh rút ra kết luận
2.Những nét lớn về nội dung
a)
b) Hoà mình với cuộc sống nông thôn
- Nguyễn Khuyến có hơn 10 năm làm quan còn phần lớn cuộc đời ông gắn bó với làng quê.
- Ông chia sẻ với người dân mọi cay đắng cực khổ.
- Ông làm thơ, viết câu đối thể hiện cảm xúc với người và cảnh nơi làng quê.
- Nguyễn Khuyến là nhà thơ của làng quê Việt Nam thể hiện rất rõ qua Chùm thơ thu
+ “Mùa thu câu cá” là sự tĩnh lặng của làng quê sau luỹ tre làng. cảnh mây nước tạo nên sự êm đềm của mùa thu 
+ Ở “vịnh mùa thu” ta bắt gặp sự quan sát tinh tế qua bức tranh mùa thu. Cảnh cũng êm ả với mây trời sắc nước với “Cần trúc lơ phơ”, gió se se lạnh.
+ Ở “uống rượu mùa thu” ta gặp ngôi nhà cỏ thấp bé làm cho ngõ tối sâu lại càng sâu.
- Nhiều bài thơ khác cũng miêu tả cảnh sinh hoạt ở làng quê:
+ Đây là cuộc sống vất vả khốn khó vật chất ở thôn quê:
Sớm trưa dưa muối cho qua bữa
 Chợ búa trầu, chè chẳng dám mua
(Chốn quê)
+ Ông cảm thông chia sẻ với người nông dân quê mình 
 Năm nay cày cấy chân thua
Chiêm mất đằng chiêm mùa mất mùa
 Phần thuế quan Tây, phần trả nợ
 Nửa công đứa ở, nửa thuê bò
(Chốn Quê)
+ Đến cảnh lụt lội ở làng quê cũng đi vào thơ ông với bao lo lắng thực sự 
 Quai mễ Thanh Liêm đã lỡ rồi
 Vùng ta thôi cũng lụt mà thôi
 Gạo năm ba bát cơ còn kém
 Thuế một vài nguyên giáng vẫn đòi
+ Những sinh hoạt đời thường ở nông thôn được đưa vào thơ ông một cách tự nhiên.
Trong nhà rộn rịp gói bánh trưng
 Ngoài cửa bi bô rủ chung thịt
( Cảnh tết)
- Tình quê được gợi rất chân thật đậm đà, tình bạn thuỷ chung.
+ Là những câu đối khóc vợ, khóc con.
+ Tình cảm thắm thiết qua bài Khóc Dương Khuê.
+ Tình bạn chân thành cởi mở khi bạn đến chơi nhà.
+ Tình làng nghĩa xóm thể hiện qua những lời mời chào khi trong nhà có việc lớn.
+ Sản vật làng quê cũng đi vào thơ ông một cách tự nhiên: cải, bầu, mướp
c) Cảm quan trào phúng
- Trước hết ông tự cười mình, cười cái cái danh của mình không giúp gì cho đất nước. (Tự trào, Tiến sĩ giấy)
- Thơ ông còn cười cái nhố nhăng đồi bại đương thời (Hội tây)
3. Nghệ thuật thơ Nguyễn Khuyến
a) Nghệ thuật thơ chữ Hán
- Viết bằng tiếng Hán nhưng lại mô phỏng thể hát nói thể thơ thuần dân tộc.
- Sáng tạo từ Hán theo theo cách tạo nghĩa của Tiếng Việt thông tục.
- Sử dụng nghệ thuật chơi chữ.
b) Nghệ thuật thơ chữ Nôm
- Sử dụng thành công các thể loại: đường luật, hát nói, song thất lục bát và câu đối.
II. Kết luận
- Nguyễn Khuyến là nhà nho uyên bác có nhiều cách tân trong sang tác văn học. Ông đi vào lịch sử văn học với tư cách là nhà thơ của nông dân và làng cảnh Việt Nam.
3.Củng cố
- Nắm được nội dung và nghệ thuật thơ Nguyễn Khuyến
4 Dặn dò
- Tìm tài liều tham khảo tìm hiểu thêm. Soạn Nguyễn Đình Chiểu.
Ngày soạn: 6/9/2010
Ngày giảng:
Tiết số 3 – Tác gia
NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU
(1822-1888)
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Giúp học sinh hiểu được hoàn cảnh lịch sử vàcuộc đời con người Nguyễn Đình Chiểu.
- Nắm được những thành tựu trong sự nghiệp văn học của nhà thơ.
- Hiểu rõ tính nhân dân là một đặc điểm nổi bật về nghệ thuật thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.
2. Kĩ năng
- Biết cách đọc hiểu tác gia
II. Chuẩn bị của thầy và trò.
Giáo viên: SGK, bài soạn, sách tham khảo
Học sinh: SGK, vở soạn, vở ghi
III. Tiến trình bài học
1.Kiểm tra bài cũ
2.Bài mới
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1 – Tìm hiểu về cuộc đời
GV: Em hãy cho biết những nét cơ bản về cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu?
GV: Quá trình sống của nhà thơ có gì đáng chú ý?
Hoạt động 2 - Sự nghiệp văn chương của Nguyễn Đình Chiểu có điểm gì đáng chú ý?
- HS kể tên các tác phẩm tiêu biểu?
I.Cuộc đời
1. Nguồn gốc
- Nguyễn Đình Chiểu sinh ngày 1/7/1882 tại quê mẹ làng Tân Thới, huyện Bình Dương, phủ Tân Bình tỉnh Gia Định nay thuộc thành phố Hồ Chí Minh. Cha là Nguyễn Đình Huy người Thừa Thiên Huế vào Gia Định làm thư lại tại dinh tổng trấn Lê văn Duyệt> Ông lấy bà vợ hai là Trương Thị Thiệt sinh ra Nguyễn Đình Chiểu.
- Nguyễn Đình Chiểu tên chữ là Mạnh Trạch, tên hiệu là Trọng Phủ, khi mù loà lấy hiệu là hối trai.
2. Quá trình sống
- Năm 1831 đỗ tú tài 
- Năm 1846 ra Huế học chuẩn bị đi thi tiếp nhưng chuẩn bị vào thi thì nghe tin mẹ mất (1949). Trên đường về quê chịu tang mẹ khóc thương mẹ nên mù hai mắt.
- Bị bội hôn nhưng ông không can chịu trước cuộc đời đau khổ mà vẫn vươn lên thành người có ích cho xã hội.Ông mở trường dạy học, bốc thuốc trị bệnh cứu người và sang tác thơ văn.
- Khi thực dân Pháp đánh chiếm Gia Định (1859)Nguyễn Đình Chiểu lúc ở Bến Tre lúc ở Cần Giuộc, sáng tác thơ văn để phục vụ kháng chiến.
- Ông khước từ mọi ân huệ về tiền tài danh vọng, đất đai mà thực dân Pháp mua chuộc. Luôn nêu cao tấm gương sang về nhân cách và tấm long kiên trung với dân tộc cho đến hơi thở cuối cùng ngày 3/7/1888.
II. Sự nghiệp văn chương
1.Tác phẩm.
Sàng tác của ông chia làm 2 giai đoạn, trước và sau khi Pháp xâm lược nước ta.
+ Trước thực dân Pháp xâm lược viết 2 truyện thơ dài là Truyện Lục Vân Tiên và Dương Từ - Hà Mậu.
Truyện Lục Vân Tiên đề cao nhân nghĩa truyền thống : “trai thời trung hiếu làm đầu, gái thời tiết hạnh làm câu trau mình”.
Dương Từ - Hà Mậu : là câu chuyện về việc giác ngộ chính đạo.
+ Sau khi thực dân Pháp xâm lược có các tác phẩm:
Ngư tiều y thuật vấn đáp có nhân vật Kì Nhân Sư tự xông cho mắt mình mù không nhìn thấy gì thể hiện tư tưởng bất hợp tác với giặc.
Văn tế nghia sĩ Cần Giuộc là bài ca về người anh hung nông dân thất thế nhưng vẫn hiên ngang.
Chạy giặc: thể hiện niềm xõt thương trước cảnh tan đàn xẻ nghé của nhân dân khi giặc đến.
Xúc cảnh là niềm oán trách triều đình và mong muốn có sự thay đổi.
3. Củng cố
- Nắm được những nét cơ bản về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu.
4.Dặn dò
- Soạn tiếp tiết Nguyễn Đình Chiểu.
Ngày soạn: 6/9/2010
Ngày giảng:
Tiết số 4 – Tác gia
NGUYỄN  ... eát trong lôøi noùi TV vaø caáu truùc ba phaàn (aâm ñaàu, vaàn, thanh) cuûa aâm tieát TV taïo ñieàu kieän cho söï chôi chöõ. Söï khaùc bieät trong yù nghóa cuûa hai tieáng ñoù laø tö töôûng cuûa taùc giaû.
VD 2 : Cô sôû cho söï chôi chöõ laø hieän töôïng ñoàng aâm, khaùc nghóa, khac töø loaïi maø khoâng thay ñoåi hình thaùi ngöõ phaùp.
- Goïi HS phaân tích chæ ra bieän phaùp chôi chöõ trong baøi thô cuûa HXH.
HS suy nghó traû lôøi . GV nhaän xeùt
 II. Cô sôû cuûa bieän phaùp chôi chöõ
 Cô sôû cuûa bieän phaùp chôi chuõ trong tieáng Vieät laø ôû nhöõng ñaëc tröng cuûa loaïi hình ngoân ngöõ ñôn laäp :
 - Aâm tieát ñöôïc taùch baïch roõ raøng, coù caáu truùc ba phaàn vaø ñoàng thôøi laø ñôn vò ngöõ phaùp cô sôû ( moãi aâm tieát thöôøng laø moät tieáng coù nghóa, duøng laøm yeáu toá taïo töø hoaëc moät töø ñôn)
 - Töø khoâng bieán ñoåi hình thaùi duø coù söï thay ñoåi veà nghóa ngöõ phaùp ôû trong caâu.
 Tuy nhieân ngoaøi ñaëc ñieåm trong caáu truùc noäi taïi cuûa tieáng Vieät, coøn caàn ñeán ñieàu kieän veà ngöõ caûnh. Chính moät yeáu toá naøo ñoù trong ngöõ caûnh taïo ra moái quan heä lieân töôûng laøm cô sôû ñeå chôi chöõ, ñoàng thôøi laø caên cöù ñeå lónh hoäi ñöôïc lôùp nghóa thöù hai cuûa lôøi noùi coù hieän töôïng chôi chöõ.
VD : Chaøng Coùc ôi! Chaøng Coùc ôi! 
 Thieáp beùn duyeân chaøng coù theá thoâi
 Noøng noïc ñöùt ñuoâi töø ñaây nheù
 Nghìn vaøng khoân chuoäc daáu boâi boâi. 
 ( Hoà Xuaân Höông )
 + Chôi chöõ : caùc töø ñoàng aâm vöøa coù nghóa thuoäc tröôøng nghóa con ngöôøi ( goïi teân, haønh ñoäng, traïng thaùi cuûa con ngöôøi ) , vöøa coù nghóa thuoäc tröôøng nghóa loaøi ñoäng vaät ( teân caùc con vaät thuoäc loaøi eách nhaùi)
 + Ngöõ caûnh : choàng baø teân laø Coùc vaø xaáu soá maát sôùm ñeå tình duyeân cuûa hoï sôùm chaám döùt vaø baø laøm baøi thô naøy ñeå khoùc choàng. Töø ñoù ngöôøi ñoïc deã phaùt hieän ra lôùp nghóa thöù 2.
 Coù theå ngöõ caûnh theå hieän ôû chính vaên caûnh. Cho neân, ôû nhieàu tröôøng hôïp bieän phaùp chôi chöõ muoán coù hieäu quaû caàn ñöôïc söû duïng vôùi söï phoái hôïp cuûa nhieàu töø cuøng moät tröôøng nghóa, hoaëc nhôø söï ñoái xöùng cuûa caùc töø ngöõ , nhaát laø ôû caâu ñoái.
 3. Cuûng coá: Naém ñöôïc caùc bieän phaùp chôi chöõ , cô sôû cuûa bieän phaùp chôi chöõ.
 4.Daën doø: So¹n tiÕp c¸ch choi ch÷.
Ngµy so¹n:
Ngµy gi¶ng:
TiÕt sè :21
BIEÄN PHAÙP TU TÖØ CHÔI CHÖÕ TRONG TIEÁNG VIEÄT
I. Muïc ñích yeâu caàu: Giuùp HS
 - Nhaän thöùc ñöôïc caùc caùch chôi chöõ trong Tieáng Vieät vaø giaù trò tu töø cuûa noù trong hoaït ñoäng giao tieáp noùi chung vaø trong ñôøi soáng vaên hoïc noùi rieâng.
 - Bieát giaûi maõ nhöõng pheùp chôi chöõ thoâng thöôøng vaø caûm nhaän ñöôïc ñieàu thuù vò cuûa pheùp chôi chöõ, böôùc ñaàu bieát chôi chöõ ôû nhöõng daïng ñôn giaûn.
 - Boài döôõng loøng yeâu quyù tieáng Vieät, say meâ caùi hay, caùi ñeïp cuûa tieáng Vieät.
II.Chuẩn bị của giáo viên và học sinh.
 - GV:taøi lieäu chuû ñeà töï choïn naâng cao, saùch tham khaûo.
 - Học sinh: Vở soạn,vở ghi.
III. Caùc böôùc leân lôùp:
 1. Kieåm tra baøi cuõ:
 2.. Baøi môùi:
Hoaït ñoäng cuûa GV & HS
Noäi dung baøi hoïc:
- Em hieåu nhö theá naøo veà caùch chôi chöõ döïa vaøo hieän töôïng ñoàng aâm, gaàn aâm?
Coù nhöõng tröôøng hôïp naøo xaûy ra ?
GV ñöa ra ví duï .
HS phaân tích caùc ví duï.
Cho HS thaûo luaän laáy moät soá caùc ví duï khaùc.
Cöû ñaïi dieän trình baøy . GV nhaän xeùt
- Laáy ví duï veà caùch chôi chöõ söû duïng hieän töôïng ñieäp aâm, thöôøng laø ñieäp phuï aâm ñaàu ?
HS laáy ví duï . GV nhaän xeùt.
- Chôi chöõ döïa treân cô sôû quan heä veà nghóa giöõa caùc tieáng, caùc töø seõ coù nhöõng tröôøng hôïp naøo xaûy ra ?
Laáy ví duï töông öùng vôùi nhöõng tröôøng hôïp cuï theå.
Cho HS phaân tích caùc ví duï
- Say söa röôïu- Vaán ñeà sinh lí, Say söa ngöôøi baùn röôïu - vaán ñeà taâm lí 
- Caâu ñoái naøy nhaø thô laøm hoä vôï moät ngöôøi thôï nhuoäm khoùc choàng : moãi veá coù 5 töø vöøa theå hieän hoaøn caûnh, traïng thaùi cuûa vôï choàng, con caùi, hoaëc thuoäc tröôøng nghóa maøu saéc- ñaëc tröng trong ngheà thôï nhuoäm.
-Caùc töø vöøa mieâu taû traïng thaùi cuûa moät ngöôøi ñi treân ñöôøng ñaát luùc trôøi möa, vöøa gôïi lieân töôûng ñeán tröôøng nghóa caùc moùn aên cheá bieán töø thòt .
- Goïi HS laáy ví duï minh hoïa
- Noùi nhaïi ñöôïc hieåu nhö theá naøo ?
Cho ví duï .
- Theo em coù nhöõng caùch noùi laùi naøo ?
Cho ví duï .
III. Caùc caùch chôi chöõ
 1. Chôi chöõ döïa treân cô sôû hình thöùc aâm thanh, chöõ vieát
 a/ Döïa vaøo hieän töôïng ñoàng aâm, gaàn aâm
 - Caùc töø ñoàng aâm khaùc nghóa- cuøng aâm nhöng gôïi ra caùc nghóa khaùc nhau :
 + Coù theå moãi tieáng laø moät töø ñôn gôïi ra hai nghóa khaùc nhau , ví duï : 
 Gaùi tô chæ keùn ngaøi quaân töû
 ( Tô, chæ, keùn, ngaøi ngoaøi nghóa thuoäc tröôøng nghóa veà con ngöôøi, coøn coù nghóa thuoäc tröôøng nghóa veà ngheà nuoâi taèm deät vaûi .)
 + Coù theå ñoàng aâm giöõa moät tieáng trong töø phöùc vaø moät tieáng laø töø ñôn, ví duï :
 Kieán ñaäu caønh cam boø quaán quyùt.
 Ngöïa veà laøng Böôûi chay lanh chanh.
 ( Caùc tieáng quyùt, chanh cuøng vôùi caùc tieáng böôûi, cam thuoäc tröôøng nghóa caây quaû, ñoàng thôøi caùc tieáng quyùt, chanh laïi ñoàng aâm vôùi caùc tieáng trong caùc töø laùy chæ traïng thaùi quaán quyùt, lanh chanh cuûa caùc con vaät kieán ngöïa.)
 + Coù theå ñoàng aâm ( vaø caû ñoàng nghóa ) giöõ töø ( hoaëc yeáu toá) Haùn Vieät vaø töø thuaàn Vieät , Ví duï :
 OÂ! Quaï tha gaø
 Xaø! Raén baét ngoùe.
 ( OÂ vöøa laø yeáu toá Haùn Vieät nghóa laø quaï, vöøa laø thaùn töø tieáng Vieät; xaø vöøa laø yeáu toá Haùn Vieät nghóa laø raén, vöøa laø thaùn töø tieáng Vieät)
 b/ Söû duïng hieän töôïng ñieäp aâm, thöôøng laø ñieäp phuï aâm ñaàu
 - Teát tieác tuùng tieàn tieâu, tính toaùn toan laøm tay töû teá.
 - Meânh mmoâng muoân maãu moät maøu möa
 Moûi maét mieân man maõi mòt môø
 Moäng mò moûi moøn mai moät moät 
 Mó mieàu may maén maáy maø mô. 
 ( Thô Tuù Môõ ) 
 2. Chôi chöõ döïa treân cô sôû quan heä veà nghóa giöõa caùc tieáng, caùc töø :
 a/ Döïa vaøo quan heä ñoàng nghóa :
 Ñi tu Phaät baét aên chay,
 Thòt choù aên ñöôïc thòt caày thì khoâng. ( Ca dao)
 b/ Döïa vaøo quan heä ña nghóa :
 Coøn trôøi, coøn nöôùc ,coøn non,
 Coøn coâ baùn röôïu anh coøn say söa. ( Ca dao)
 c/ Döïa vaøo quan heä traùi nghóa:
 - Hoùa ñôn ñoû treân thò tröôøng ñen.
 - Saàu rieâng vôùi noãi buoàn chung.
 d/ Döïa vaøo quan heä tröôøng nghóa :
VD :- Thieáp töø nhoû thuôû laù thaém xe duyeân, khi vaän tía, luùc côn ñen, ñieàu daïi ñieàu khoân nhôø boá ñoû.
 Chaøng ôû döôùi suoái vaøng nghó laïi, vôï maù hoàng, con raêng traéng, tím gan tím ruoät vôùi trôøi xanh .
 ( Nguyeãn Khuyeán, Khoùc choàng)
 - Trôøi möa ñaát thòt trôn nhö môõ
 Doø ñeán haøng nem chaû muoán aên.
 3. Chôi chöõ döïa treân cô sôû thay ñoåi quan heä ngöõ phaùp cuûa töø
 a/ Taùch caùc tieáng trong töø gheùp ñeå moãi tieáng thaønh töø ñôn mang nghóa chaâm bieám : 
VD: - phaùt ñoäng phong traøo phaùt maõi maø chaúng ñoäng
 - ngheøo heøn ñaõ ngheøo thì heøn 
 - doát naùt ñaõ doát thì naùt
 - ñaøo taïo nhöõng keû chæ ñaøo maø khoâng taïo
 b/ Taùch tieáng vaø ñaûo vò trí laøm thay ñoåi nghóa:
 VD : Chaân lí laø caùi lí coù chaân
 c/ Noùi nhaïi : coá yù noùi cheäch aâm thanh cuûa moät tieáng ñeå taïo neân töø gaàn aâm nhöng hoaøn toaøn khaùc nghóa, nhaèm chaâm bieám, cheá nhaïo.
 VD :- voâ tuyeán truyeàn hình voâ tuyeán taøng hình
 - xe buyùt xe bít
 - Tìm hoa gaëp hoïa
 4. Chôi chöõ theo kieåu noùi laùi : 
 Noùi laùi laø hieän töôïng khaù phoå bieán trong ngoân ngöõ giao tieáp haèng ngaøy.
 a/ Giöõ nguyeân aâm ñaèu, trao ñoåi vaàn vaø thanh giöõa caùc tieáng
 VD : hieän ñaïi haïi ñieän ; beå voø boû veà ; ...
 Kieåu noùi laùi naøy coù theå vaän duïng ñoái vôùi caû töø Haùn Vieät ;
 VD : Keû löu manh laïi lanh möu.
 Giaû tuù taøi bò taùi tuø.
 b/ Vöøa trao ñoåi thanh ( hoaëc vaàn ) vöøa hoaùn vò caùc tieáng.
 VD : töôïng lo loï töông
 Treân trôøi rôi xuoáng co mau, laø caùi gì ? 
 ( co mau caùi mo cau )
 3. Cuûng coá: Naém ñöôïc caùc bieän phaùp chôi chöõ , cô sôû cuûa bieän phaùp chôi chöõ vaø caùch chôi chöõ
 4.Daën doø: Chuaån bò chuû ñeà 6 : Phöông phaùp phaùt trieån yù trong baøi vaên nghò luaän
Ngµy so¹n:
Ngµy gi¶ng:
TiÕt sè :22
BIEÄN PHAÙP TU TÖØ CHÔI CHÖÕ TRONG TIEÁNG VIEÄT
I. Muïc ñích yeâu caàu: Giuùp HS
 - Nhaän thöùc ñöôïc caùc caùch chôi chöõ trong Tieáng Vieät vaø giaù trò tu töø cuûa noù trong hoaït ñoäng giao tieáp noùi chung vaø trong ñôøi soáng vaên hoïc noùi rieâng.
 - Bieát giaûi maõ nhöõng pheùp chôi chöõ thoâng thöôøng vaø caûm nhaän ñöôïc ñieàu thuù vò cuûa pheùp chôi chöõ, böôùc ñaàu bieát chôi chöõ ôû nhöõng daïng ñôn giaûn.
 - Boài döôõng loøng yeâu quyù tieáng Vieät, say meâ caùi hay, caùi ñeïp cuûa tieáng Vieät.
II.Chuẩn bị của giáo viên và học sinh.
 - GV:taøi lieäu chuû ñeà töï choïn naâng cao, saùch tham khaûo.
 - Học sinh: Vở soạn,vở ghi.
III. Caùc böôùc leân lôùp:
 1. Kieåm tra baøi cuõ:
 2.. Baøi môùi:
Hoaït ñoäng cuûa GV & HS
Noäi dung baøi hoïc:
GV phaân nhoùm cho HS thaûo luaän caùc baøi taäp sau :
- Nhoùm 1 : thaûo luaän baøi 1
- Nhoùm 2 : thaûo luaän baøi 2
- Nhoùm 3 : thaûo luaän baøi 3
- Nhoùm 4 : thaûo luaän baøi 4
Sau thôøi gian thaûo luaän . Moãi nhoùm cöû ñaïi dieän trình baøy 
GV nhaän xeùt., boå sung.
- GV ñoïc caâu ñoái HS suy nghó tìm caâu ñoái laïi.
 GV nhaän xeùt 
 IV. Luyeän taäp:
 1. Phaân tích caùch chôi chöõ vaø taùc duïng cuûa noù trong nhöõng tröôøng hôïp sau :
 a/ Tieáng than töø vuøng than.
 b/ Coâng ti voâ traùch nhieäm voâ haïn.
 c/ Töø maøn baïc ñeán keùt baïc.
 2. Giaûi maõ caùch chôi chöõ trong caùc caâu ñoái sau, bình giaù ñieàu thuù vò cuûa noù.
 a/ Con trai Vaên Coác, leân doác baén coø, ñöùng laêm le, cöôøi khanh khaùch.
 Con gaùi Baùt Traøng, baùn haøng thòt eách, ngoài chaâu chaãu, noùi öông öông.
 b/ Con ngöïa ñaù con ngöïa ñaù, con ngöïa ñaù khoâng ñaù con ngöïa .
 Thaèng muø nhìn thaèng muø, thaèng muø nhìn khoâng nhìn thaèng muø.
 c/ Nhaø cöûa ñeå laàm than, con thôï daïi laáy ai reøn caëp ?
 cô ñoà ñaønh boû beå, vôï treû trung laém keû ñe loi.
 ( Nguyeãn Khuyeán, Vieáng ngöôøi thôï reøn)
3. Giaûi caùc caâu ñoá sau, phaân tích caùch chôi chöõ vaø taùc duïng cuûa chuùng :
 a/ Truøng truïc nhö con boø thui
 Chín maét,chín muõi, chín ñuoâi, chín ñaàu . ( Laø con gì ?)
 b/ Voán laø con coác bay cao
 Maát ñaàu thaønh gioáng döôùi ao aên buøn. ( Laø chöõ gì?- oác )
 c/ Che naéng thì laáy nöûa ñaàu,
 Ñöïng côm thì laáy nöûa sau maø duøng . ( Laø chöõ gì? - oâ toâ )
4. Thuyeát minh nhöõng caùch noùi laùi sau :
 a/ Con caù ñoái naèm treân coái ñaù
 Con coø löûa ñöùng tröôùc cöûa loø.
 b/ Coàn Coû coù con caù ñua laø con cua ñaù.
 c/ Tröøông tö, ñaàu tö , töø ñaâu ?
 5. Haõy duøng caùch chôi chöõ thích hôïp ñeå ñoái laïi veá ñoái sau :
 Phuù Quoác nhöng coøn ngheøo. 
 3. Cuûng coá: Naém ñöôïc caùc bieän phaùp chôi chöõ , cô sôû cuûa bieän phaùp chôi chöõ.
 4.Daën doø: ChuÈn bÞ chñ ®Ò 6: ph­¬ng ph¸p ph¸t triÓn ý cho bµi v¨n nghÞ luËn