Giáo án Tự chọn lớp 10 - Khái quát về biểu đạt và phương thức biểu đạt

Tiết :5,6
Ngày dạy:
CHỦ ĐỀ TỰ CHỌN
KHÁI QUÁT VỀ BIỂU ĐẠT VÀ PHƯƠNG THỨC BIỂU ĐẠT
‏۩
A/. MỤC TIÊU:
Giúp HS :
- Nắm được hệ thống kiến thức cơ bản về phương thức biểu đạt nói chung.
- Thấy được sự cần thiết phải vận dụng tổng hợp các phương thức biểu đạt trên để làm tăng chất lượng văn bản và hiệu quả giao tiếp.
B/.CHUẨN BỊ:
- Tài liệu tham khảo.
- Thiết kế bài dạy.
C/.PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC:
GV tổ chức hướng dẫn cho HS ôn tập lí thuyết và làm bài tập qua các ngữ liệu cơ bản.
D/. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1 On định tổ chức: Kiểm diện HS
2. Kiểm tra bài cũ: 
3.Giảng bài mới:
 * Giới thiệu 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV & HS
NỘI DUNG BÀI HỌC
* Em hiểu phương thức biểu đạt là gì 
- H trả lời 
- G bổ sung.
*Khái niệm biểu đạt 
* Vậy phương thức biểu đạt là gì
* Kể tên một số phương thức biểu đạt mà em biết?
- Tự sự là gì?
* Thử kể lại đoạn trích “ Chiến thắng Mtao Mxây” mà em đã học?
- Miêu tả ?
* Cho thí dụ?
- Biểu cảm? Cho TD?
- Thuyết minh? Cho TD?
- Nghị luận? Cho TD?
I.Khái quát về phương thức biểu đạt :
1.Khái niệm :
 Phương thức biểu đạt :
+ Việc tỏ ra ngoài cho mọi người thấy được những tư tưởng và tình cảm của mình như thế gọi là biểu đạt.
Muốn biểu đạt, trước hết, chúng ta cần phải có ý nghĩ, tình cảm của chính mình và có niềm mong muốn, khát khao được bày tỏ ý nghĩ, tình cảm ấy với một hoặc nhiều người người nào đó.
Nội dung bày tỏ không chân thực, phong phú, đẹp đẽ, nhu cầu được bày tỏ không mạnh mẽ, thiết tha thì sự biểu đạt không thể thành công. 
HS cần chú ý khi viết văn.
Tuy nhiên, nhiều khi chúng ta đã rất nhiệt tình kể một câu chuyện mà mình thấy lí thú nhưng người nghe vẫn không thấy thích thú như mình; hoặc ta muốn truyền đạt một tri thức mà chúng ta thấy rất bổ ích cho người đọc ( người nghe) nhưng sự trình bày không sáng tỏ.
+ Để nói đúng, nói hết tư tưởng, tình cảm của mình và để người đọc người nghe có thể tiếp nhận những tư tưởng, tình cảm ấy một cách dễ dàng, trọn vẹn, hứng thú thì người biểu đạt còn cần nắm vững và sử dụng thành thạo những phương pháp, cách thức biểu đạt thích hợp. Những phương pháp, cách thức như thế gọi là phương thức biểu đạt.
TD: Lời tỏ tình của chàng trai trong bài ca dao:” Tát nước 
 “Hôm qua tát nước đầu đình
 Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen”
Nội dung bày tỏ phải chân thực, phong phú, đẹp đẽ, mạnh mẽ, thiết tha nếu không thì sự biểu đạt không thể thành công
2. Các phương thức biểu đạt
 - Tự sự, miêu tả, biểu cảm, NL, thuyết minh
II. Một số phương thức biểu đạt
1) Tự sự
 - Là thuật lại, kể lại diễn biến của một sự việc nào đó. Hoặc khắc họa tính cách nhân vật và nêu lên những NT sâu sắc, mới mẻ về bản chất của con người và cuộc sống
Trong thực tế không ai chưa một lần tự sự
TD: Kể về một câu chuyện đã trải hoặc tự tưởng tượng ra nhằm mong muốn người đọc, người nghe thích thú như mình
 - Muốn thế thì người kể chuyện, trước hết phải xây dựng cho câu chuyện của mình một cốt truyện chân thực, hợp lí, hấp dẫn, tổ chức các sự kiện sao cho thu hút được sự chú ý của người đọc( người nghe)
* Các thành phần của cốt truyện:
 + Trình bày( mở đầu): Giới thiệu hoàn cảnh của câu chuyện( thời gian, địa điểm, h/c, lai lịch& mối quan hệ của các nhân vật Trước khi xảy ra MT, xác định hoặc những đột biến khác)
 TD: Kể chuyện Đăm Săn đi đánh Mtao-Mxây
 + Khai đoạn( thắt nút): Nêu SK mở ra MT, XĐ hay những đột biến khác
 TD: M bắt vợ Đ
 + Phát triển: Các MT, XĐ được triển khai theo thời gian và trên bề rộng để ngày càng trở nên căng thẳng, ngày càng có sức cuốn thút người đọc( người nghe)
 TD: MT và XĐ giữa M và Đ
 + Đỉnh điểm( cao trào): Các MT, XĐđược đẩy lên tới mức cao nhất, chuẩn bị cho kết thúc
 TD: Đ giết M
- Chú ý: Đây không phải là mô hình duy nhất. Không phải cốt truyện của tác phẩm tự sự nào cũng bắt buộc phải có đầy đủ 5 thành phần này và các thành phần ấy không phải lúc nào cũng được sắp xếp theo đúng thứ tự
 TD: Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng
- Con người tìm đến hoạt động tự sự để khắc họa các tính cách và làm cho các tính cách được khắc họa tạo ra những ấn tượng, cảm xúc& suy nghĩ sâu sắc trong người đọc, người nghe
 + Vì vậy phải chú trọng khâu xây dựng nhân vật
- Tự sự còn đòi hỏi người thuật chuyện phải tải tới người nghe 1 tư tưởng về cuộc sống 
- Tự sự còn đòi hỏi người thuật chuyện biến câu chuyện của mình theo một ngôi kể thích hợp
2) Miêu tả
 - Là dùng ngôn ngữ hoặc phương tiện NT nào đó làm cho người khác có thể hình dung được cụ thể sự vật, sự việc hoặc thế giới nội tâm của con người
 - Miêu tả đem lại những hình ảnh có thể khiến người nghe ( người xem) cảm thấy như gặp con người, nghe thấy âm thanh, nhìn ra cảnh sắc, và có khi còn tưởng như chạm được tay vào nhân vật.
 TD: - Tiếng hát trong như tiếng hát xa
 - Năm gian nhà cỏ thấp le te
 - Đá ngũ sắc long lanh như gấm dệt 
 + Chính xác 
 + Làm nổi bật những nét riêng của đối tượng
 + Phải quan sát kĩ con người và sự vật
3) Biểu cảm
 - Biểu cảm là một nhu cầu của con ngừơi trong cuộc sống. Bởi vì trong thực tế sống luôn luôn có những điều khiến tâm hồn ta dung động và muốn bộc lộ với người khác 
- C/xúc của người viết phải chân thành, x/phát từ hiện thực.
- Khi vận dụng phải tìm ra cách nhìn, cách cảm xúc độc đáo, để thu hút người nghe và ngừơi đọc.
TD: Nỗi đau về thân phận người phụ nữ dưới thời PK.
4) Thuyết minh 
 - Là một hoạt động mà con người thường xuyên tiến hành trong đời sống. Người ta tìm đến phương thức thuyết minh khi cần cung cấp, giới thiệu, giảng giải những tri thức về một sự vật, hiện tượng nào đó.
 TD: Thuyết minh về chiếc nón lá
5) Nghị luận
Là dùng để bàn bạc phải trái đúng sai nhằm bộc lộ rõ chủ kiến thái độ của người nói, viết.
TD:
Âm nhạc là một nghệ thuật gắn bó với con người từ khi lọt lòng mẹ cho tới khi từ biệt cuộc đời. Ngay từ lúc chào đời, em bé đã được ôm ấp trong lời ru nhẹ nhàng của người mẹ, lớn lên với những lời hát đồng dao, trưởng thành với những điệu hò lao động, những khúc tình ca vui buồn với biết bao sinh hoạt nghệ thuật ca hát từ thôn xóm đến thành thị. Người Việt Nam chúng ta cho đến lúc hết cuộc đời vẫn còn nghe tiếng nhạc vẳng theo với những điệu hò đưa linh hay điệu kèn đưa đám.
 (Phạm Tuyên, Các bạn trẻ đến với âm nhạc)
4/. Củng cố và luyện tập:
 * GV cho HS chú ý khi viết văn : sử dụng phương thức biểu đạt cho phù hợp, đúng đắn.
5/. Hướng dẫn H tự học ở nhà :
 Tập viết VB ngắn có sử dụng nhiều phương thức biểu đạt.
E/. RÚT KINH NGHIỆM:
.