Giáo án Sinh học 11 - Bài 31: Tập tính của động vật

Bài 31: TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT 
	I.mục tiêu :
	1.kiến thức :
Định nghĩa tập tính 
Phân biệt tập tính bẩm sinh và tập tính học được 
Cơ sở thần kinh của tập tính 
2.Kỹ năng:
Rèn luyện tư duy phân tích ,so sánh và nghiên cứu sách giáo khoa
Rèn luyện khả năng khái quát hóa kiến thức ,vận dụng kiến thức vào thực tế
3.Thái độ
Phân biêt được tập tính bẩm sinh và tập tính học được trong thực tiễn
Biết được ý nghĩa của các tập tính đối với đời sống của động vật và con người
II.Chuẩn bị cơ sở vật chất:
 1.Chuẩn bị của giáo viên. 
Soạn giáo án
Tranh phóng to : “Sơ đồ thần kinh của tập tính”
Phiếu học tập “tìm hiểu cơ sở thần kinh của tập tính”
nnNội dung
Tập tính bẩm sinh
Tập tính học được
Cơ sở thần kinh
Chuỗi phản xạ không điều kiện
Trình tự của các phản xạ trong hệ thần kinh được gen quy định 
Chuỗi phản xạ có điều kiện 
Quá trình hình thành tập tính học được là quá trình hình thành hình thành các mối quan hệ mới (đường liên hệ thàn kinh tạm thời )
Đặc điểm
Bền vững ,không thay đổi
Không bền vững ,phải thường xuyên được cũng cố ,có thể thay đổi
Thần kinh 
vận động 
Thần kinh 
cảm giác
Cơ quan thực hiện 
Hành động 
Kích thích bên
ngoài
Cơ quan thụ 
cảm 
Kích thích bên 
trong
Hệ thần kinh
 2.Hoạt động của trò:
Học bài cũ 
Xem bài mới trước khi đến lớp 
III Hoạt động dạy học :
Ổn định lớp 
Giảng bài mới 
Để thích ứng với điều kiện sống luôn biến đổi , ở động vật đã xuất hiện nhiều tập tính .Vậy tập tính là gì? Để hiểu điều này chúng ta sẽ nghiên cứu bài hôm nay 
Bài 31:TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT
TL
Hoạt động của thầy
Hoạt động của HS
Nội dung (bài ghi của học sinh)
-Các em quan sát các ví dụ và cho biết mục đích của các hành động đó là gì?
-Những hành động đó đã giúp cho động vật thích nghi và tồn tại với môi trường sống. 
-Bây giờ chùng ta sẽ cùng nhau phân tích một ví dụ cụ thể ,khi mèo bắt chuột thì nó thường thực hiện những động tác nào?
-Để bắt được chuột mèo đã thực hiện một loạt các động tác .Vậy loạt động tác đó được goi là gì ?
-Từ các vi dụ và ý nghĩa của các hiện tượng hãy cho biết tập tinh là gì?
-Bổ sung và hoàn thiện 
-Theo các em ở thực vật có tập tính hay không?
-Cũng có một số tài liệu cho rằng đó là tập tính .Nhưng các em lưu ý :ở thực vật đó là cảm ứng vì tập tính là một chuỗi phản ứng và liên quan đến hệ thần kinh.
-Em nào có thể phân biệt giữa tập tính và cảm ứng?
-Vậy tập tính là cảm ứng nhưng cảm ứng không phải là tập tính .Vì tập tính là phản xạ liên quan đến hệ thần kinh chỉ
Xuất hiện ở động vật có hệ thần kinh dù đơn giản hay phức tạp (Động vật đơn bào như trùng đế giày bơi tới nơi có nhiều ôxi , trùng biến hình thu chân giả để tránh ánh sáng cũng gọi là cảm ứng)
-Như vậy có mấy loại tập tính và đó là những tập tính nào chúng ta sang phần II
-Các em quan sát các ví dụ sau và cho biết những tập tính nào sinh ra đã có và những tập tính nào được hình thành trong đời cá thể?
 VD: Thú con sinh ra đã biết bú mẹ 
 Cá heo làm xiếc theo hướng dẫn 
 Ếch nhái thường đẻ trứng trong nước 
 Khỉ dùng gậy để hái quả 
 Voi vận chuyển gỗ 
 Sự gặp gỡ của chuồn chuồn trong mùa sinh sản
-Nêu đáp án và nhấn mạnh những tập tính sinh ra đã có được gọi là tập tính bẩm sinh.Những tập tính được hình thành trong đời sống cá thể được gọi là tập tính học được 
-Bây giờ chúng ta sẽ nghiên cứu cụ thể từng loại tập tính 
-Thế nào là tập tính bẩm sinh ? Đặc điểm ?
-Cho ví dụ minh họa 
-Những tập tính phức tạp thì thường được gọi bằng một cái tên khác là bản năng .Vậy bản năng là gì ?
àBản năng là các phản ứng của cơ thể đã được chương trình hóa về măt di truyền xảy ra nối tiếp nhau để tạo thành các tổ hợp cố định .
Chẳng hạn như:- Bản năng làm tổ của ong 
 - Bản năng giăng tơ của nhện 
 - Bản năng ấp trứng của chim 
 ..
Các em quan sát hình 31.1 sgk Đây là một tấm lưới mà nhện đã thực hiện rất nhiều các động tác nối tiếp nhau để hình thành
+ Trước tiên nhện sẽ chọn một nơi thích hợp để làm một cái khung bằng những sợi tơ khô
Nhện có hai loại tơ đó là tơ khô và tơ dính .Những sợi tơ khô sẽ là chỗ bám cho những sợi tơ dính sau này 
+ Sau đó nhện chăng đường kính thứ nhất từ đường kính này nhện chăng các bán kính 
+ Sau đó nhện chăng những sợi tơ vòng từ tâm bán kính ra ngoài làm thành vòng xoắn ốc .Đó là những vòng xoắn ốc tạm thời rất thưa mà sau đó nhện sẽ hủy đi
+ Cuối cùng nó bắt đầu dệt những sợi tơ vòng chính thức và kết quả là một tấm lưới hoàn thiện để tự vệ và bắt mồi 
Hay ví dụ về tập hợp các phản ứng thể hiện hành vi sinh dục của con châu chấu 
+Trước tiên vì mắt châu chấu chỉ tiếp nhận được cái vật thể di động nên để thông báo sự có mặt của mình châu chấu đực phải lắc đầu vài cái 
+ Sau đó nó ngọ nguậy các râu của mình như các cần ăngten để bắt sóng .Song vẫn chưa thể hiện hết bản lĩnh của mình nên động tác tiếp theo là nó đạp càng sau thật mạnh ,một cách đầy uy lực .
Sự oai hùng của động tác đạp chân cuối cùng này gần như đã chinh phục được châu chấu cái .Song cuộc sống hàng ngày oai hùng thôi cũng chưa đủ ,vì vậy mà phản xạ cuối cùng của châu chấu đực là hát một bản tình ca bằng chất giọng thật của mình .
-chúng ta thấy đây là một tập tính hôn phối bao gồm một chuỗi các hành động
-Bây giờ chúng ta đi tiếp phần 2
-Hãy cho biết thế nào là tập tính học được? 
-Đặc điểm và ví dụ minh họa.
-Hoàn thiện và cho học sinh ghi.
-Trong một số trường hợp không nên phân biệt rạch ròi giữa tập tính bẩm sinh và tập tính học được 
Các em chú ý các ví dụ trang 124
-Ví dụ như tập tính bắt chuột ở mèo vừa là do bẩm sinh ,vừa là do mèo mẹ dạy cho 
 Tập tính xây tổ của chim vừa mang tính bấm sinh vừa là do học tập được từ đồng loại 
 Vậy các tập tính ngoài chịu ảnh hưởng của yếu tố di truyền của cơ thể còn chịu ảnh hưởng của môi trường xung quanh .Các dạng tập tính này người ta gọi là tập nhiễm 
-Vậy là chúng ta đã tìm hiểu xong về hai loại tập tính của động vật ,một em hãy đọc to câu hỏi lệnh trang 125
-hoàn thiện đáp án : 
 Tập tính 1 và 2 là bẩm sinh vì không cần học tập ,sinh ra là đã được hình thành ,có sẵn trong tiềm thức 
 Tập tính 3 là tập tính học được vì phải qua học tập mới có 
-Các tập tính của động vật được hình thành trên cơ sở nào chúng ta sang phần tiếp theo.
-Treo tranh và định hướng cho học sinh quan sát.
-Bai 26 chúng ta đã học về cung phản xạ .Vậy cung phản xạ gồm những bộ phận nào ?
-Dựa vào sơ đồ cơ sở thần kinh của tập tính .Hãy phân tích cho cô ví dụ sau :
 Bạn lỡ chạm tay vào những chiếc gai nhọn và có phản ứng rụt tay lại hãy chỉ ra :tác nhân kích thích,cơ quan thụ cảm,bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin ,cơ quan thực hiện 
-hoàn thiện đáp án 
 + Tác nhân kích thích : bên ngoài là tác nhân cơ học (gai nhọn) ,tác nhân bên trong là hoocmon và các chất trong cơ thể 
 +Cơ quan thụ cảm (bộ phận tiếp nhận kích thích):thụ quan đau ở tay 
 + Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin : tủy sống 
 + Cơ quan thực hiện : cơ tay 
-Tương tự các em về nhà phân tích cho cô ví dụ sau : giả sử bạn đang đi chơi ,bất ngờ gặp một con chó dại ngay trước mắt
-Khi cơ thể bị kích thích (môi trường trong hay ngoài )cơ thể sẽ phản ứng bằng các phản xạ thông qua hệ thần kinh 
 Mà tập tính là một chuỗi phản ứng của cơ thể trả lời kích thích từ môi trường 
Vậy cơ sở của tập tính là phản xạ 
-Phản xạ là gì ?
-Hãy cho biết vì sao số lượng xinap trong cung phản xạ tăng thì mức độ phức tạp của tập tính cũng tăng?
-Xinap là diện tiếp xúc giữa các tế bào thần kinh.thông tin được truyền qua xinap nhờ chất trung gian hóa học ,mà mỗi loại xinap chỉ có một loại chất trung gian hóa học .Vì vậy mà khi số lượng xinap trong cung phản xạ tăng thì mức độ phức tap của tập tính cũng tăng 
-Để hiểu rõ hơn về cơ sở thần kinh của từng loại tập tính các em nghiên cứu sgk ,hoàn thành phiếu học tập sau 
-vấn đáp và thông báo đáp án 
-Phản xạ là gì?
-Đọc và trả lời câu hỏi lệnh trang 126.Trướckhi trả lời câu hỏi này em nào hãy nhắc lại những động vật nào có hệ thần kinh dạng lưới ,những động vật nào có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch?
-Những động vật có hệ thần kinh dạng lưới là những động vật có cơ thể đối xứng tỏa tròn thuộc nghành ruột khoang như thủy tức 
 Những động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch là những động vật có cơ thể đối xứng hai bên thuộc ngành giun dẹp,giun tròn,chân khớp.
-Hoàn thiện 
 Ở động vật có tổ chức thấp các tập tính của chúng hầu hết là bẩm sinh vì:
 + Hệ thần kinh có cấu tạo đơn giản 
 + Số lượng tế bào thần kinh không nhiều 
 + Tuổi thọ ngắn không có thời gian cho việc học tập 
 Ở động vật có hệ thần kinh phát triển đặ biệt là con người có hệ thần kinh phát triển thuận lợi cho việc học tập và rut kinh nghiệm 
 + Tuổi thọ dài cho phép thành lập nhiều phản xạ có điều kiện 
Hoàn thiện các tập tính phức tạp để thích ứng với điều kiện sống phức tạp 
-Qua câu hỏi lệnh ,cho biết những yếu tố nào ảnh hưởng đến sự hình thành các tập tính học được ?
-Bổ sung kiến thức 
Một số tập tính của động vật là kết quả phối hợp hoạt động của hệ thần kinh và nội tiết .Ví dụ tập tính ghép đôi và sinh sản của chim.Hoocmon sinh dục tiết ra khiến con đực có hoạt động khoe mẽ dẫn dụ con cái ,kích thích con cái tiết ra hoocmon dẫn đến quá trình chín của trứng .sau đó là quá trình giao phối và kết thúc là sự đẻ trứng của con cái.
Giáo viên kết luận và cho học sinh ghi
-Các hành động của động vật nhằm mục đích là tự vệ và bắt mồi 
-Tiến đến gần nơi có chuột 
-Tìm chỗ nấp 
-Chờ thời điểm thuận lợi để vồ chuột 
-Chuỗi phản ứng
-trả lời
-có hoặc không .Nếu có :cây trinh nữ và cây nắp ấm 
-trả lời
-Trả lời 
-Dựa vào sách giáo khoa và trả lời 
-Nghiên cứu sách giáo khoa và trả lời 
+ Cơ quan tiếp nhận kích thích 
+Thần kinh trung ương ( bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin )
+ Đường dẫn truyền 
+ Cơ quan thực hiện 
-trả lời 
-Trả lời
-trả lời 
Nội dung
TT bẩm sinh
TT học được
Cơ sở thần kinh
Đặc điểm
-thảo luận (2 phút ) và trả lời
-Trả lời 
-Trả lời
-Trả lời câu hỏi lệnh 
-Mức độ tiến hóa của hệ thần kinh và tuổi thọ 
I.Tập tính là gì ?
1.Ví dụ : Một số hiện tượng về tập tính của động vật 
Nhện giăng tơ 
Hổ rình mồi 
Mực ống phun mực khi có kẻ thù 
Mèo bắt chuột 
 2.Khái niệm :
Tập tính là một chuỗi phản ứng của động vật trả lời kích thích từ môi trường (bên trong hay bên ngoài cơ thể )nhờ đó mà động vật thích nghi với môi trường sống và tồn tại 
II. Phân loại tập tính 
 Tập tính của động vật được chia làm 2 loại là : tập tính bẩm sinh và tập tính học được
1.Tập tính bẩm sinh 
 Khái niệm : tập tính bẩm sinh là loại tập tính sinh ra đã có ,được di truyền từ bố mẹ và đặc trưng cho loài 
 Ví dụ : - Nhện giăng tơ 
 - Chim di cư 
 Cá ng - Cá ngựa đực ấp trứng và nuôi con
 - Ong hút mật 
 - Gà sau khi đẻ xong thì cục tác 
-Bản năng là tập tính bẩm sinh phức tạp 
2.Tập tính học được 
 Khái niệm :Tập tính học được là loại tập tính được hình thành trong quá trình sống của cá thể ,thông qua học tập và rút kinh nghiệm 
 Ví dụ :
-Chuột nghe tiếng mèo kêu bỏ chạy 
 -Cá heo làm xiếc theo hướng dẫn
-Chim sâu không ăn những con sâu có có màu sắc sặc sở 
III .Cơ sở thần kinh của tập tính 
1.Sơ đồ cơ sở thần kinh
2.Cơ sở thần kinh của các loại tập tính
-Cơ sở thần kinh của các tập tính là các phản xạ .Các phản xạ được thực hiện qua cung phản xạ 
- Khi số lượng các xinap trong cung phản xạ tăng lên thì mức độ phức tạp của tập tính cũng tăng 
 Sự hình thành tập tính học được ở động vật phụ thuộc vào:
+ Mức độ tiến hóa của hệ thần kinh(mức độ tổ chức của hệ thần kinh dù đơn giản hay phức tạp 
+Tuổi thọ của chúng 
IV.Củng cố:
 Sau khi nghiên cứu 2 loại tập tính và cơ sơ thần kinh của tập tính các em hãy cho cô biết.Việc hiểu biết các tập tính của động vật có ý nghĩa như thế nào trong đời sống con ngừơi?
V.Hướng dẫn học bài ở nhà:
 -Các em về nhà trả lời câu hỏi sách giáo khoa.
-Đọc phần in nghiên trong khung và"em có biết"
VI.Rút kinh nghiệm :
.