Giáo án Ngữ văn khối 11 - Trong bài Đọc thơ Bác, Hoàng Trung Thông có viết

Đề bài: Trong bài Đọc thơ Bác, Hoàng Trung Thông có viết:
	“ Vần thơ của Bác, vần thơ thép
	Mà vẫn mênh mông bát ngát tình”
	Điều đó thể hiện trong bài " Chiếu Tối” như thế nào ?
Bài làm
 	Hồ Chí Minh – vị cha già muôn vàng kính yêu của dân tộc. Chúng ta kính yêu Bác, không chỉ bởi sự nghiệp Cách mạng lớn lao mà còn bởi những cống hiến to lớn của Bác cho nền văn học nước nhà, với những tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật sâu sắc.Giản dị và thực tế như cuộc sống đời thường, các tác phẩm của Bác đi vào lòng người rất nhẹ nhàng, sâu sắc, mà khi đọc, ta không thể nào quên. Và trong các tác phẩm ấy, ta luôn bắt gặp một tâm hồn lạc quan, yêu đời, yêu thiên nhiên, yêu con người và cuộc sống. Và ở đó, dù trong bất kì hoàn cảnh nào, con người cũng vượt lên khó khăn, thử thách bằng một ý chí, nghị lực phi thường, một tinh thần thép đáng trân trọng. Nhắc đến những vần thơ của Bác, nhà thơ Hoàng Trung Thông đã thực sự rung động trước cái hay, cái đẹp của từng bài thơ, lời thơ, ý thơ, để rồi cảm xúc trào dâng, ông đã viết:
 	 	” Vần thơ của Bác vần thơ thép 
 	 	Mà vẫn mênh mông bát ngát tình” 
 	 “ Vần thơ thép”, những vần thơ mang “chất thép” của con người cộng sản Hồ Chí Minh. “Thép” ở đây là ý chí, là nghị lực, là dũng khí lớn để vượt qua bao và khắc phục những hoàn cảnh khó khăn của một con người vĩ đại. Nhưng dù là “thơ thép”, nhưng những vần thơ của Bác không hề khô khan, cứng nhắc. Bên trong cái thép ấy, ẩn chứa những giá trị thẩm mĩ, và nhân đạo sâu sắc. Với cái chất tình từ trong cốt tủy, những vần thơ thép của Bác “ vẫn mênh mông bát ngát tình” cũng là một điều dễ hiểu. Ở trong con người, cũng như mỗi tác phẩm của Bác, chất thép và chất tình luôn hòa quyện vào nhau, tạo nên một sức mạnh để vượt qua mọi khó khăn, để chan hòa với mọi vật, cảm thông cho mọi nỗi đau của nhân loại. Và bài thơ “ Chiều tối” là một dẫn chứng rõ ràng nhất mà chúng ta có thể thấy được.
Bài thơ “ Chiều tối” ghi lại những cảm xúc của Bác trên con đường chuyển lao từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo vào một buổi chiều, cuối mùa thu năm 1942. Và ngày ấy, bất chợt, Bác ngước mắt nhìn lên bầu trời và thấy cánh chim bay về tổ, mây chậm chạp bay.
 	Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ,
Cô vân mạn mạn độ thiên không ;
(Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ,
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không;
 	Bài thơ được mở đầu bằng hai câu thơ miêu tả thiên nhiên, vừa gần gũi lại vừa khác lạ. Cũng giống như trong thi ca cổ điển phương Đông, khung cảnh thiên nhiên trong 2 câu thơ đầu được phác họa bằng những nét chấm phá. Bác đã không nghiêng về tả, mà chỉ gợi ra một vài nét dể bắt lấy cái hồn của tạo vật. Toàn bộ khung cảnh miền thiên nhiên sơn cước hiện ra rất đơn sơ: không gian rừng núi âm u hoang vắng, cảnh chim chiều mệt mỏi đang vỗ cánh bay về nơi trú ngụ, những áng mây lẻ loi, lững lỡ trôi giữa tầng không. Thời gian chiều ngả dần về tối là thời gian nghệ thuật quen thuộc trở đi trở lại trong các tác phẩm thi ca. Nghệ sĩ xưa thường mượn thời gian chiều tối để gửi gắm tiếng lòng mình, để nương náu nỗi buồn của mình. 
Ca dao xưa có câu :
Chim bay về núi tối rồi
hay trong Truyện Kiều :
Chim hôm thoi thót về rừng,
Đoá trà mi đã ngậm trăng nửa vành.
Rồi buổi chiều nghiêng nghiêng xuống theo đôi cánh chim bé nhỏ trong “Tràng giang” của Huy Cận :
 	Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa
 	Câu thơ của Bác mà vì thế cũng gợi ý niệm về không gian vừa gợi ý niệm về thời gian. Tuy nhiên, ở đây không phải chim bay trong trạng thái bình thường mà là bay mỏi, bay mải miết cho kịp tới chốn ngủ nơi rừng xanh quen thuộc . Cánh chim mỏi mệt hay nhà thơ mỏi mệt lê bước trên chặng đường đi đày giờ đây không biết đâu là chốn dừng chân ? Sự tương đồng ấy dễ tạo nên sự cảm thông sâu sắc giữa người với cảnh .
Câu thơ thứ hai tiếp tục phác họa không gian, thời gian và tâm trạng:
 	“ Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không”
 	Hình ảnh chòm mây gợi cho ta nhớ đến câu thơ của Nguyễn Khuyến trong bài Thu điếu
 	“ Tầng mây lơ lửng tầng xanh ngắt”
 	Vẫn là một thi liệu quen thuộc nhưng mây trong thơ Bác không gợi lên sự khắc khỏi, mơ hồ của con người trước hư không mà là một chòm mây cô đơn. Nghệ thuật "tả cảnh ngụ tình" được sử dụng thành công khiến người đọc không chỉ cảm nhận được tiếng nói của tâm trạng con người. Người đọc không chỉ cảm nhận được sự nhọc nhằn, mệt mỏi của người tù mà còn thấy được cả nỗi cô đơn, buồn khổ của người tù trong cảnh ấy. Ở câu thơ thứ hai này, bản dịch đã dịch khá hay và uyển chuyển nhưng đã bỏ sót chữ “cô” và chưa thể hiện được hết ý nghĩa của 2 từ “mạn mạn” nên đã làm mất đi vẻ đơn độc và nhịp bay chầm chậm của những đám mây. Đó không chỉ là một chòm mây bình thường mà là một chòm mây cô đơn, lẻ loi, lững lờ trôi chầm chậm giữa bầu trời. 
 	Hai câu thơ thấm thía một nỗi buồn vì cảnh buồn mà người buồn. Cánh chim bay về tổ gợi niềm ước mong xum họp, chòm mây đơn độc trôi chầm chậm về phía trời xa gợi nỗi đau về thân phận lênh đênh nơi đất khách. Sống trong hoàn cảnh đó bản lĩnh kiên cường của người chiến sĩ được bộc lộ rõ ràng hơn bao giờ hết, trong nỗi buồn người đọc vẫn thấy ở đó một ý trí và nghị lực, một phong thái ung dung và sự tự do hoàn toàn về tinh thần của nhà thơ chiến sĩ HCM. Người ta nhận ra tư thế người tù - tư thế của một con người luôn ngẩng cao đầu với một ý chí, nghị lực mạnh mẽ, với một tâm hồn rộng mở đón nhận vạn vật vào trong lòng mình. Hai câu đầu diễn tả nỗi buồn, sự cô đơn của người tù nhưng không gợi cảm giác bi luỵ bế tắc mà vẫn hé mở bản lĩnh, ý chí, nghị lực phi thường của người tù cách mạng.
Nếu trong hai câu thơ đầu, cảnh vật hiện ra trong những nét chấm phá, phần nào mang tính chất ước lệ cổ điển thì sang đến hai câu thơ này bằng bút pháp tả thực, Bác đã dựng lên một bức tranh cs tươi vui, khỏe khoắn. Thời gian từ chiều muộn đã chuyển sang tối, cảm xúc con người không còn thoáng buồn nữa mà đã thấy vui:
 	“ Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc,
 	Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng”
 	(Cô em xóm núi xay ngô tối,
 	Xay hết, lò than đã rực hồng.)
 	Hình ảnh cô gái xay ngô đã trở thành hình ảnh trung tâm tạo nên sự vui tươi khỏe khoắn cho bức tranh. Thực ra, trong những bài thơ vịnh cảnh chiều hôm nổi tiếng thời xưa cũng thấp thoáng hình bóng con người: “Lom khom mấy nhà” nhưng ở đó có người mà thiếu vắng sự sống, hình ảnh con người chỉ tôn thêm cái hùng vĩ, hoang sơ của đất trời, thiên nhiên. Còn ở đây, trong bài thơ của Bác, hình ảnh cô gái xay ngô toát lên vẻ trẻ trung khỏe khoắn, sống động đem lại chút hơi ấm, hạnh phúc cho con người, làm giảm đi cái không khí âm u lạnh lẽo của núi rừng heo hút. Tác giả sử dụng thành công cấu trúc lặp liên hoàn : ma bao túc, bao túc ma. Hoạt động xay ngô lặp đi lặp lại diễn tả vòng tuần hoàn của cối xay ngô. Ở đó người ta nhận ra nhịp điệu trôi chảy của thời gian nhưng điều kì diệu chính ở chỗ nhịp điệu của thời gian hoà cùng nhịp điệu trong cuộc sống lao động của con người. Nhịp thời gian trở thành nhịp của sự sống. Tứ thơ của Hồ Chí Minh có sự vận động mạnh mẽ, tự nhiên mà khỏe khắn
Bức tranh chiều tối đến đây không buồn bã, thê lương, ảm đạm mà tràn đầy sự sống ấm áp tươi sáng, từ nỗi buồn thương đến niềm tin vui thể hiện một hồn thơ luôn hướng về ánh sáng, sự sống và tương lai. Câu thơ thứ ba của bản dịch thơ dịch thừa chữ tối. Bài thơ không có từ tối nhưng thời gian tối của bức tranh được gợi ra từ chính hình ảnh "lò than rực hồng". Có một sự đối lập tương phản giữa ánh sáng của lò than với bóng tối của xóm núi. Chỉ cần nhìn lò than đỏ, người ta cũng nhận ra bóng tối đã về bao trùm vạn vật. Bút pháp "vẽ mây nảy trăng" được sử dụng thành công. Hình ảnh “lò than rực hồng” được đánh giá là “điểm ngời sáng trong thơ”. Với chữ “hồng”, Bác đã làm sáng rực lên toàn bộ bài thơ, xóa tan đi những mệt mỏi, uể oải, vội vã, nặng nề được diễn tả trong ba câu thơ đầu, đã làm sáng rực lên khuôn mặt của cô em sau khi xay xong ngô tối. Nó là nhãn tự của bài thơ, nó cân lại bài thơ, chỉ một chữ thôi, với 27 chữ khác nặng đến mấy đi chăng nữa. Tưởng như tất cả cảnh vật đã rất buồn và chìm đi trong bóng tối khi mà người tù cũng đã mỏi mệt. Nhưng không, chỉ bằng một từ “hồng” nhà thơ đã xóa sạch đi đêm tối bao trùm và ánh sáng màu hồng đã bao phủ toàn bộ bài thơ. Tất cả sự mỏi mệt, vội vã, sự nặng nhọc mà tác giả đã diễn tả ở trên không còn nữa; thay vào đó là niềm vui, là sự hân hoan hướng về phía ánh sáng nơi có “ Cô em xóm núi xay ngô tối”.Phải chăng đấy còn là sự khao khát của con người xa quê, hướng về cuộc sống và sự sinh hoạt bình thường mà đầm ấm của gia đình.Với câu cuối cùng, tất cả còn lại chỉ là một màu hồng; màu hồng làm sáng không gian, soi rõ hình ảnh của”cô em xóm núi” đang miệt mài lao động, phải chăng, đó cũng là màu hồng của tư tưởng Bác, là cái tình mênh mông, bát ngát mà Bác dành cho con người, cho cảnh vật. 
Một tâm hồn, một con người, một cuộc đời luôn yêu tất cả, chỉ quên mình. Đó là con người vĩ đại,sống hết mình, vì con người; vì vậy, khi làm thơ, dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt, thơ Bác vẫn là “vần thơ thép “, “Mà vẫn mênh mông bát ngát tình”