Giáo án Ngữ văn khối 11 - Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

Tiết 70 - 71
Tên bài dạy:
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên
( Trích Truyền kì mạn lục)
 - Nguyễn Dữ - 
MỤC TIÊU BÀI HỌC
Giúp HS: 
1.Kiến thức:
- Biết một số đặc trưng cơ bản của thể loại truyền kì.
- Thấy được vẻ đẹp của nhân vật Ngô Tử Văn – đại diện cho người trí thức nước Việt dũng cảm, kiên cường, yêu chính nghĩa, trọng công lí và có tinh thần dân tộc mạnh mẽ.
- Niềm tin chiến thắng gian tà. 
- Thấy được cốt truyện giàu kịch tính; kết cấu chặt chẽ, logic; cách dẫn chuyện khéo léo, kể chuyện linh hoạtcủa truyện truyền kì.
2. Kĩ năng:
- Đọc, tóm tắt một tác phẩm tự sự trung đại. 
- Phân tích nhân vật trong truyện truyền kì.
3. Về thái độ:
 - Tự nhận thức, xác định giá trị chân chính của con người trong cuộc sống và sống có bản lĩnh, cứng cỏi, dám đương đầu trước thử thách.
B . PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
 - GV: Sách giáo khoa, sách giáo viên, sách chuẩn kiến thức kĩ năng, thiết kế bài học, giáo án.
- HS: Sách giáo khoa, vở ghi, vở soạn
C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
Sử dụng phối hợp các phương pháp: đọc – hiểu, bình giảng, gợi mở, nêu vấn đề.
 D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Ổn định lớp. 
2. Kiểm tra bài cũ:
Câu hỏi: Phân tích những tình tiết liên quan đến Trần Thủ Độ, qua đó nhận xét chung về nhân cách của ông.
3. Bài mới: 
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
 HĐ1:Hướng dẫn HS tìm hiểu chung.
TT1:Tìm hiểu tác giả
- GV : qua tiểu dẫn em hãy nêu những nét chính về tác giả Nguyễn Dữ?
- HS đọc và nêu ý chính.
TT2: Tìm hiểu tác phẩm
- GV Qua phần tiểu dẫn em biết gì về thể loại truyền kì?
 HS trả lời, GV nhận xét, bổ sung.
-GV gọi HS đọc đoạn 3 phần tiểu dẫn và trả lời câu hỏi:
+ Em hãy giải thích nhan đề Truyền kì mạn lục ?
HS suy nghĩ trả lời. GV nhận xét, bổ sung.
+ Nêu vài nét về tác phẩm Truyền kì mạn lục.
HS trả lời. GV nhận xét, bổ sung.
- GV :Yêu cầu HS tóm tắt và phân chia bố cục của truyện đồng thời nêu nội dung của mỗi phần? 
GV nhận xét và tóm tắt ngắn gọn nội dung tác phẩm dựa theo bố cục.
HĐ2: Hướng dẫn đọc – hiểu tác phẩm
TT1: Tìm hiểu nhân vật chính – Ngô Tử Văn.
- Gv hỏi: Ngay từ đầu truyện, tác giả đã giới thiệu Ngô Tử Văn - nhân vật chính như thế nào? Em có nhận xét gì về cách giới thiệu đó của tác giả?
HS trả lời, GV nhận xét, bổ sung.
- GV cho HS thảo luận:
GV chia lớp thành 3 nhóm :
+Nhóm 1: Nguyên nhân Tử Văn đốt đền là gì?
+ Nhóm 2: Hành động đốt đền của Tử Văn diễn ra như thế nào? Có ý thức hay vô thức? Đáng trách hay không đáng trách?
+ Nhóm 3: Hậu quả đầu tiên của việc đốt là gì?
- GV gọi bất kì một em HS trong nhóm trình bày, sau đó nhận xét, chốt lại kiến thức.
- GV: Qua hành động đốt đền, em có suy nghĩ gì về nhân vật Ngô Tử Văn?
HS trả lời, GV nhận xét, bổ sung.
- GV: Sau khi đốt đền sự kiện gì xảy ra với Ngô Tử Văn? 
HS trả lời, GV nhận xét, bổ sung.
- GV cho HS thảo luận nhóm. Chia lớp thành 2 nhóm:
+ Nhóm 1: Cuộc đối mặt giữa Ngô Tử Văn với hồn ma tên tướng giặc ( tự xưng là cư sĩ) diễn ra như thế nào? Chỉ rõ những chi tiết đó? Thái độ của Ngô Tử Văn?
+ Nhóm 2: Cuộc gặp gỡ tiếp sau đó với ông già Thổ công được thể hiện như thế nào? Thái độ của Tử Văn? Ý nghĩa của cuộc gặp gỡ đó?
GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh.
- GV hỏi: Thái độ của Ngô Tử Văn trong hai sự kiện trên đã thể hiện điều gì ở nhân vật này?
- GV hỏi: Các cuộc gặp gỡ trên của Ngô Tử Văn có gì đặc điệt? Tác giả đã sử dụng yếu tố gì để nói về các cuộc gặp gỡ đó? Tác dụng?
- GV : Khái quát lại phẩm chất của nhân vật Ngô Tử Văn qua những việc làm của chàng trên trần thế.
- HS lắng nghe và chép bài vào vở.
- GV hỏi: quang cảnh dưới âm phủ ntn?
 GV hỏi: Em có nhận xét gì về cách miêu tả của tác giả? Cách miêu tả đó có tác dụng như thế nào?
+ GV hỏi: Thái độ của Ngô Tử Văn trước quang cảnh đó?
+ GV cho HS thảo luận nhóm. Chia lớp thành 4 nhóm:
ŸNhóm 1: Vì sao Ngô Tử Văn lại bị xét xử trong phiên tòa của Diêm Vương dưới âm phủ? .
 Nhóm 2 : Hồn ma Bách hộ họ Thôi được tác giả giới thiệu như thế nào?
Ÿ Nhóm 3: Đối diện với Diêm Vương và cõi âm, Ngô Tử Văn thể hiện mình là người như thế nào?
Ÿ Nhóm 4: Kết quả của vụ xử kiện?
Từng nhóm thảo luận, cử đại diện lên bảng trình bày. Các em còn lại theo dõi, bổ sung
 GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh.
+ GV hỏi: Em có nhận xét gì về hành động và thái độ của Ngô Tử Văn trong phiên tòa xử kiện của Diêm Vương?
- GV hỏi: + Lí do gì làm nên sự chiến thắng của Ngô Tử Văn?
 + Chi tiết Ngô Tử Văn chiến thắng và được làm quan thể hiện điều gì? 
TT2: Tìm hiểu ý nghĩa của
truyện.
- GV hỏi:Qua tác phẩm và lời bình ở cuối truyện, em cho biết tác giả muốn nhắn nhủ điều gì?
 - GV : Em rút ra bài học gì cho bản thân?
HĐ3: Hướng dẫn tổng kếtTT1: Cảm nhận của em về tác phẩm?
 I. Tiểu dẫn
1. Tác giả 
- Nguyễn Dữ sống ở thế kỉ XVI, quê ở Hải Dương.
- Là học trò của trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, đã từng đỗ hương tiến sĩ (cử nhân), từng làm quan nhưng không bao lâu thì lui về ẩn dật.
- Ông để lại tác phẩm nổi tiếng là Truyền kì mạn lục thể hiện rõ quan điểm sống và tấm lòng của ông với cuộc đời.
 2. Tác phẩm.
a.Thể loại truyền kì
- Là một thể loại văn xuôi tự sự thời trung đại phản ánh hiện thực qua những yếu tố li kì, hoang đường
- Trong truyện truyền kì, thế giới con người và thế giới cõi âm với những thánh thần ma quỷ có sự tương giao. Đó chính là yếu tố tạo nên sự hấp dẫn của thể loại.
b. Tác phẩm “ Truyền kì mạn lục”
- Nhan đề: Truyền kì mạn lục ( truyền kì: loại truyện có yếu tố li kì, hoang đường; mạn: tản mạn; lục: sao lục, ghi chép) : ghi chép các truyện li kì tản mạn của dân chúng. 
- Truyền kì mạn lục là tác phẩm viết bằng chữ Hán, gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI. 
- Nội dung: 
+ Hiện thực xã hội đương thời
+Số phận con người
+ Tinh thần dân tộc
- Nghệ thuật: Có sự tham gia của yếu tố hoang đường, kì ảo.
=> Truyền kì mạn lục vừa có giá trị hiện thực, vừa có giá trị nhân đạo -> là Thiên cổ tuỳ bút, được dịch ra nhiều thứ tiếng nước ngoài.
II. Đọc – hiểu văn bản. 
Bố cục
Gồm 3 phần : mở đầu, nội dung và kết thúc.
- Mở đầu : giới thiệu nhân vật Ngô Tử Văn.
- Nội dung: Chia làm 4 đoạn:
+ Đoạn 1: Ngô Tử Văn và hành động đốt đền tà.
+ Đoạn 2: Từ “ Đốt đền xong” đến “ khó lòng thoát nạn”. Tử Văn gặp hồn ma tên Bách hộ Thôi và Thổ thần. 
+ Đoạn 3: “ Tử Văn vâng lời” đến “ không bệnh mà chết”. Tử Văn bị bắt và cuộc đối chất ở Minh ti trước Diêm Vương
+ Đoạn 4: Phần còn lại: Tử Văn thắng lợi trở về, nhận chức Tản Viên .
- Kết thúc : cuộc gặp gỡ giữa quan phán sự và người quen cũ.
- Chủ đề: Miêu tả người trí thức Tử Văn với tính tình, cương trực, dũng cảm đốt đền, đồng thời làm rõ hành động mạnh mẽ, quyết liệt vạch mặt gian tà trước công lí giành chiến thắng
2. Hình tượng nhân vật Ngô Tử Văn.
a. Cách giới thiệu nhân vật
- Tên họ : Ngô Tử Văn tên là Soạn.
- Quê quán: huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang.
- Tính tình: Khảng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà không chịu được. => từ ngữ mang tính khẳng định.
=> Cách mở đầu trực tiếp, ngắn gọn theo phương pháp truyền thống của văn học trung đại, chưa thoát khỏi lối kể dân gian, gây sự chú ý của người đọc.
b. Ngô Tử Văn – người đốt đền tà
 - Nguyên nhân đốt đền: Đền là nơi thờ người có công với nước, với dân. Bách hộ họ Thôi là tên tướng giặc bại trận, đi cướp nước thì không đáng phải thờ -> Tức giận trước việc “hưng yêu tác quái” của tên hung thần Bách hộ họ Thôi.
+ Chuẩn bị: tắm gội, khấn trời-> thái độ tôn kính, nghiêm túc
+ Châm lửa đốt đền : mọi người lắc đầu lè lưỡi, Tử Văn vung tay không cần gì-> một thái độ dứt khoát, bất chấp hậu quả xấu cho bản thân.
=> Hành động có ý thức, không đáng trách vì hợp lòng dân.
 + Hậu quả: khó lòng tránh khỏi tai vạ, bị chết, xuống âm ti gặp Diêm vương.
è Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ tính tình khảng khái, cương trực, dũng cảm vì dân trừ hại. Có tinh thần dân tộc mạnh mẽ.
- Sự kiện xảy ra sau khi đốt đền:
 + Tử Văn thấy “ khó chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt nóng, sốt rét”.
+ Có người cao lớn, khôi ngô đội mũ trụ đến đòi làm trả lại đền.
+ Có ông già áo vải, mũ đen, phong độ nhàn nhã đến tỏ lời mừng và kể rõ đầu đuôi sự việc.
=> Thổ công giúp đỡ và ủng hộ hành động của Tử Văn.
- Cuộc đối mặt với hồn ma tên tướng giặc..
+ Tướng giặc: Trách mắng . 
 Đòi trả đền 
 Đe doạ 
+ Ngô Tử Văn: mặc kệ, ngồi ngất ngưởng, tự nhiên.
-> Thái độ điền nhiên không sợ trước những lời đe dọa của hung thần.
- Cuộc gặp gỡ với Thổ Công bị hại.
+ Thổ công: Ÿ Tỏ lời mừng với Ngô Tử Văn.
 Ÿ Kể lại sự việc bị hại của mình Ÿ Căn dặn Ngô Tử Văn những điều cần làm khi đối phó với tên hung thần và trong cuộc đối chất với Diêm Vương dưới âm phủ.
+ Ngô Tử Văn: Ÿ Kinh ngạc 
 Ÿ Tử Văn căn vặn Thổ Công xem: “Hắn có thực là tên hung thần, có thể gieo vạ cho tôi không? ”
-> Thổ công là nạn nhân đang khiếp sợ, đã tô đậm sự bạo tàn của tên giặc. Thổ công là đồng minh sẽ giúp cho Tử văn trên con đường đi vạch trần cái ác. Như vậy, người làm việc tốt, việc nghĩa bao giờ cũng được ủng hộ.
=> Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ đầy bản lĩnh, không khiếp sợ trước gian tà.
- Cuộc gặp gỡ giữa con người và hồn ma, con người và thần thánh, thế giới thực - ảo.
- Sử dụng nhiều yếu tố kì ảo
-> Làm cho câu chuyện truyền kì thêm hấp dẫn.
● Tiểu kết: Bằng nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, bất ngờ, kết hợp với yếu tố kì ảo dày đặc.đã khắc họa rõ nét hình tượng nhân vật Ngô Tử Văn là người cương trực, yêu chính nghĩa, bản lĩnh, kiên cường và giàu tinh thần dân tộc. 
c. Ngô Tử Văn bị bắt và dẫn xuống Minh Ti
- Ngô Tử Văn bị bắt giải xuống âm phủ.
­ Quang cảnh dưới âm phủ: SGK
- Tác giả đã sử dụng nhiều hình ảnh mang tính chất kì ảo, hoang đường -> nhấn mạnh hơn quang cảnh đáng sợ nơi cõi âm
- Ngô Tử Văn: gan dạ, khảng khái, quyết liệt kêu oan .
­Cuộc xét xử Ngô Tử Văn dưới âm phủ.
-Nguyên nhân: Do hồn ma viên Bách hộ họ Thôi kiện Ngô Tử Văn về tội đốt đền.
-> bản chất là tên tướng gian tà ( sống cướp nước, chết cướp đền).
- Diễn biến: 
+ Chặng 1:
Ÿ Hồn ma tên tướng giặc: Tố cáo Tử Văn với Diêm Vương
Ÿ Diêm Vương: Nghe lời tố cáo của tên tướng giặc mà trách măng Tử Văn
Ÿ Ngô Tử Văn: Tỏ thái độ cứng cỏi trước Diêm Vương đầy uy quyền, đấu tranh vạch mặt tên tướng giặc gian tà.
+ Chặng 2:
Ÿ Hồn ma tên tướng giặc: Tranh cải với Tử Văn, sau lại lo sợ, đạo đức giả: xin giảm án cho Tử Văn.
Ÿ Ngô Tử Văn: Xin đem tư giấy đến đền Tản Viên chứng thực.
Ÿ Diêm Vương: Nghi ngờ, cho người đến đền Tản Viên chứng thực -> xử cho Tử Văn thắng kiện.
- Kết quả: Ngô Tử Văn thắng kiện và được tiến cử làm chân phán sự ở đền thánh Tản Viên.
Nhận xét:
Thái độ luôn một mực kêu oan của Tử văn chứng tỏ chàng không hề nhụt chí, run rẩy hay khiếp sợ trước cảnh địa ngục, ma quỷ xung quanh mình. Chàng quyết đấu tranh cho lẽ phải, cho công lí. Điều đó rất đáng trân trọng ở con người này.
Tử Văn đã thắng kiện chứng tỏ cái thiện, cái chính nghĩa đã thắng cái gian tà, cái ác. Tên họ Thôi đã bị trừng trị đích đáng, dân gian được bình an, Thổ công được trả lại đền.
d. Ngô Tử Văn nhận chức phán sự.
- Bằng chính nghĩa và sự dũng cảm, cương trực đấu tranh cho chính nghĩa, cuối cùng Ngô Tử Văn đã chiến thắng.
 - Ý nghĩa:
+ Giải trừ được tai họa, đem lại an lành cho dân.
 + Diệt trừ tận gốc thế lực xâm lược tàn ác, làm sáng tỏ nỗi oan khuất và phục hồi danh dự cho Thổ thần nước Việt.
+ Niềm tin vào công lí cái thiện chiến thắng cái ác, chính nghĩa thắng gian tà.
 e. Cuộc gặp gỡ giữa quan phán sự và người quen cũ.
- thể hiện niềm tin của nhân dân vào vị quan phán sự thanh liêm, giúp đỡ nhân dân
Di g. Lời bình cuối truyện
 - Vạch trần bản chất xảo quyệt, hung ác của hồn ma tướng giặc họ Thôi;
 - Phơi bày hiện thực đầy rẫy những bất công, thối nát của xã hội đương thời. Những hiện tượng tiêu cực ở cõi âm chính là hình chiếu của xã hội đương thời. 
 + Tệ nạn mê tín dị đoan.
 + Tham ô, hối lộ.
Là kẻ sĩ, biết đấu tranh đến cùng để chống lại cái xấu, cái ác. Chỉ có đấu tranh dũng cảm mới đem lại phần thắng cho chính nghĩa.
- Bài học :
+ Nhìn nhận cách sống: Công bằng và hạnh phúc chỉ đến khi người chính trực biết đấu tranh với cái xấu, cái ác, sự gian tà. 
+ Niềm tin vào lẽ phải: Chính bao giờ cũng thắng tà.
=> Lẽ phải, công lí không lệ thuộc vào số lượng người hai phái chính - tà. Bè cánh xấu xa chỉ tồn tại nhất thời. Chính nghĩa tất thắng. Miễn là người quân tử phải có ý chí và không ngại sự thiệt hại đến bản thân mình.
III. Tổng kết
 1.Nội dung
Qua hình tượng nhân vật người trí thức Ngô Tử văn và tên giặc ngoại xâm, tác giả đã ca ngợi chính nghĩa và thái độ kiên quyết diệt trừ gian tà của con người.
Bài học nhân sinh về chính- tà; thiện – ác.
 2.Nghệ thuật
- Xây dựng cốt truyện giàu kịch tính, kết cấu chặt chẽ.
- Dẫn dắt truyện khéo léo, nhiều chi tiết gây sự chú ý, hấp dẫn.
- Sử dụng nhiều yếu tố kì ảo, nhưng vẫn mang những nét hiện thực.
4. Củng cố:
 - Theo em nhân vật Ngô Tử văn là người như thế nào? Ý nghĩa chiến thắng của Ngô Tử Văn
 - Nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Dữ có gì đặc sắc?
5. Dặn dò:
- Học bài cũ với câu hỏi: Nhận xét về con người Ngô T ử Văn qua tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên ?
- Soạn bài “ Luyện tập viết đoạn văn thuyết minh” với gợi ý:
Giáo viên hướng dẫn kí duyệt	Giáo sinh thực tập
Trần Hoàng Châu Hà Hoàng Thị Xuân