Giáo án Ngữ văn 11 tiết 53, 54: Chí phèo (Nam Cao)

Tiết 53 – 54a – 54b (TPPCT)
Ngày soạn: 01.11.2009
Ngày dạy: .11.2009
CHÍ PHÈO
 (NAM CAO)
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC:	
1. Kiến thức: Giúp học sinh :
 - Hiểu và phân tích được các nhân vật trong truyện: Bá Kiến, Chí Phèo..qua đó hiểu được giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc, mới mẻ của tác phẩm.
 - Nghệ thuật: xây dựng nhân vật điển hình, miêu tả tâm lí, cách kể chuyện, ngôn ngữ, giọng điệu.
2. Về kĩ năng: đọc - hiểu văn bản văn học.
3. Về thái độ: đồng cảm với thân phận con người.
B. PHƯƠNG PHÁP: phát vấn, giảng giải. 
C. CHUẨN BỊ BÀI HỌC
1. GV: Đọc tài liệu, thiết kế giáo án.
2. HS: Đọc sgk, soạn bài.
D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
1. Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số
2. Kiểm tra bài cũ: 
3. Bài mới: 	
Hoạt động của GV và HS
Nội dung bài học
Hoạt động 1
Tác phẩm được sáng tác trong hoàn cảnh ntn?Theo em tác phẩm văn học có cho phép sự hư cấu không?
Tác phẩm đã có những nhan đề nào? Cơ sở của mỗi nhan đề?
Hoạt đông 2.
GV cho học sinh một số đoạn tiêu biểu. Hướng dẫn cách đọc cho hs.
Chú ý lời kể biến hoá, ngôn ngữ nữa trực tiếp, giọng điệu buồn thương, lạnh lùng, chua chát.Ngôn ngữ đối thoại giữa các nhân vật có sự khác nhau.
- Hướng dẫn HS tóm tắt văn bản.
Hoạt động 3.
- Lí giải vì sao có thể xem hình ảnh làng Vũ Đại trong tác phẩm là hình ảnh thu nhỏ của nông thôn VN trước CM tháng 8?
HẾT TIẾT 1, CHUYỂN TIẾT 2:
Hoạt động1:
Nhân vật Bá Kiến được khắc hoạ ntn?
GV hướng dẫn hs tìm các chi tiết để phân tích. Đặc biệt, lưu ý các em phân tích bản chất của BK qua màn kịch đầu tác phẩm.
Hoạt động 2:
- Có thể chia cuộc đời nhân vật Chi Phèo thành những mốc chính nào?
- Trước khi vào tù Chí Là người như thế nào? Những chi tiết nào bộc lộ điều đó?
Ước mơ của Chí có gì đặc biệt không?
Gv: Ước mơ bình thường mà con người nào cũng có thể đạt được.
Khi ra tù chí còn là anh canh điền trước đây nữa không? Ngoại hình nhân tính được nhà văn miêu tả ntn? 
- Mở đầu tác phẩm là hình ảnh Chí phèo vừa đi vừa chửi hình ảnh đó nói lên điều gì? tiếng chửi của Chí phèo có phải là tiếng chửi vô nghĩa hay không? nhận xét ngôn ngữ kể và phân tích tâm lí nhân vật trong đoạn văn trên.
Sự thay đổi của Chí phèo sau khi ra tù đã nói lên điều gì trong xã hội thực dân nữa phong kiến?
HẾT TIẾT 2, CHUYỂN TIẾT 3
Sau khi gặp Thị Nở, Chí tỉnh dậy và đã có những suy nghĩ tâm trạng ntn?
Tại sao lại có sự chuyển biến đó? Phân tích biệt tài của NC khi phân tích, miêu tả tâm lí nhân vật trong đoạn văn ..?
GV cho học sinh thảo luận và trình bày 
Bát cháo hành Thị Nở có ý nghĩa ntn? Tâm trạng Chí sau khi ăn cháo hành Thị Nở?
Phân tích những câu nói Chí phèo với Bá Kiến trong lần đối thoại cuối cùng. Đặc biệt là những câu “ Tao muốn làm người lương thiện..Ai cho tao làm người lương thiện..”
 Hành động giết Bá Kiến của Chí phèo nói lên điều gì? Vì sao Chí phải tự kết liễu cuộc đời mình khi đã giết Bá Kiến?
Ý nghĩa cái chết của Chí?
Phân tích nét mới trong giá trị nhân đạo của Nam Cao?
Những giá trị đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?
B. PHẦN HAI: TÁC PHẨM
I. Hoàn cảnh sáng tác và nhan đề truyện.
- Dựa vào những cảnh thật, người thật mà Nam Cao được chứng kiến và nghe kể về làng quê mình, bức xúc trước hiện thực tàn khốc đó ông đã viết thành truyện năm 1941.
- Nhan đề : Khi mới ra đời tác phẩm có tên là “Cái lò gạch cũ”, sau đó Lê Văn Trương đã đổi thành “Đôi lứa xứng đôi”. Khi in vào tập “Luống Cày”, Nam Cao đã đổi tên thành Chí Phèo.
II. Đọc - Tóm tắt văn bản.
III. Tìm hiểu văn bản.
1. Hình ảnh làng Vũ Đại - hình ảnh thu nhỏ của nông thôn Việt Nam trước cách mạng tháng 8/1945.
- Làng Vũ Đại - đó là không gian nghệ thuật của truyện, nơi các nhân vật sống và hoạt động.
- Làng dân “không quá hai nghìn, xa phủ, xa tỉnh.”
- Nơi mâu thuẫn giai cấp diễn ra gay gắt, âm thầm mà quyết liệt, giữa nông dân và địa chủ, người nông dân phải è cổ nuôi bọn địa chủ, phong kiến, sợ hãi, lánh mặt bọn cùng đinh...
à Làng Vũ Đại sống động, tăm tối, ngột ngạt, khép kín. Đây chính là hình ảnh thu nhỏ của nông thôn VN trước CM.
2. Nhân vật Bá Kiến
- Giọng quát rất sang, lối nói ngọt nhạt, cái cười Tào Tháo.
- Đối phó với Chí Phèo trong đoạn đầu tác phẩm: giải tán đám đông, giở giọng đờng mật, gọi đầy tớ cũ của mình bằng anh, vồn vã mời Chí vào nhà uống nước, nhận họ hàng, giết gà, mua rượu cho hắn uống, đãi thêm đồng bạc để về uống thuốc.
à BK vừa tạm dập tắt ngọn lửa căm hờn trong người Chí vừa chuẩn bị biến Chí thành tay sai lợi hại.
à Bản chất: xảo quyệt, gian hùng, lọc lỏi, 
- Là tên địa chủ dâm đảng, có thói ghen tuông thảm hại.
à BK vừa mang bản chất chung của giai cấp địa chủ cường hào vừa có những nét riêng biệt sinh động.
à Trình độ xây dựng nhân vật điển hình bậc thầy.
3. Hình tượng nhân vật Chí Phèo
a. Chí Phèo trước lúc vào tù
- Đứa trẻ bị bỏ rơi lớn lên nhờ vào sự cưu mang của những người dân lương thiện.
- Lớn lên làm anh canh điền cho gia đình Bá Kiến. Ôm ấp ước mơ rất giản dị có một mái ấm gia đình, chồng làm thuê cuốc mướn..
- Bị bà Ba sai làm việc nhơ bẩn chỉ thấy nhục nhã chứ yêu thương gì à người rất có lòng tự trọng.
- Bị giải lên huyện rồi tống vào tù không rõ nguyên cớ.
b. Chí Phèo sau khi ra tù
- Ngoại hình: Cái đầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, mặt đen... mắt gườm gườm... đầy những nét chạm trỗ rồng phượng...
- Nhân tính: vạch mặt ăn vạ, đập phá, đâm thuê, chém mướn à Con quỷ dữ của làng Vũ Đại
 + Hắn vừa đi vừa chửi... chửi trời... chửi đời, chửi cả làng Vũ Đại... chửi cha đứa nào không chửi nhau với hắn...chửi đứa chết mẹ nào đẻ ra thân hắn...
àCái say, cái tỉnh luôn song song tồn tại, đó chính là sự vật vã tuyệt vọng của một linh hồn đau khổ, phản ứng của y với toàn bộ cuộc đời và sự khát khao giao tiếp hoà đồng với mọi người.
à tiếng chửi, bài chửi... à một trong vô vàn âm thanh vô nghĩa lý trong xã hội, đáp lại lời hắn “chỉ có ba con chó dữ” à kiếp sống cô độc, lẻ loi tột độ của Chí Phèo, cách biệt với thế giới loài người.
 + Đến nhà Bá Kiến và trở thành tay sai đắc lực cho Bá kiến gây tai hoạ cho nhân dân.
ð Bá Kiến và nhà tù thực dân đã huỷ diệt nhân hình lẫn nhân tính của chí, biến con người lương thiện thành kẻ lưu manh, thành con quỷ dữ
à Chí Phèo là hiện tượng có tính quy luật trong xã hội đương thời, là sản phẩm của tình trạng đè nén, áp bức của nông thôn trước CM.
à Sức mạnh tố cáo, giá trị hiện thực mới mẻ, độc đáo.
c. Chí Phèo sau khi gặp Thị Nở.
* Bất ngờ gặp Thị Nở ... Thế rồi nửa đêm, Chí Phèo đau bụng nôn mửa, Thị Nở dìu hắn vào trong lều à Trận ốm: góp phần thay đổi hắn về sinh lý và tâm lý:
- bâng khuâng và mơ hồ buồn.
- Nghe những âm thanh của cuộc sống xung quanh “ Tiếng chim hót... tiếng cười nói... anh thuyền chài gõ mái.. ”. Đó là những âm thanh hàng ngày vẫn có nhưng đây là lần đầu Chí cảm nhận được.
à Âm thanh của tiếng gọi tha thiết từ cuộc sống.
- Nhìn lại cuộc đời trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Nhớ lại những ước mơ giản dị. Ý thức về hiện tại buồn vì mình đã ở nửa dốc bên kia của cuộc đời. Nghĩ về tương lai, sợ sự cô độc.
à Lần đầu tiên trở lại làm người, suy nghĩ như người nông dân lương thiện và cũng là lúc nhận ra cái tình trạng bi đát của mình.
* Bát cháo hành của Thị Nở: Chí Phèo đi từ ngạc nhiên đến xúc động “mắt hình như ươn ướt” à giọt nước mắt của sự cám ơn, trả ơn, kết quả của sự cô đơn, khổ đau lâu ngày, giọt nước mắt vui sướng của một kẻ chưa biết vui sướng là gì à dấu hiệu khép lại chuỗi tội lỗi và làm sống dậy bản chất lươgn thiện vốn ẩn sâu trong tiềm thức Chí.
 à Chí thèm lương thiện, thèm làm hoà với mọi người biết bao. Chí hồi hộp, mong mỏi được nhận trở lại với xã hội loài người, tin tưởng Thị Nở sẽ mở đường.
* Con đường trở lại làm người của Chí vừa mở ra đã bị chặn đứng lại: Bà cô TN dứt khoát ngăn chặn, Chí rơi vào bi kịch tâm hồn đau đớn, bi kịch con người không được công nhận là người à Quằn quại, đau khổ tuyệt vọng... ”ôm mặt khóc rưng rức” và “luôn thấy thoảng mùi cháo hành” (lặp)
à khóc cho sự uất nghẹn, khóc cho số phận, cuộc đời và vẫn khao khát tình yêu thương.
- Câu nói Chí phèo với Bá Kiến trong lần đối thoại cuối cùng “Tao muốn làm người lương thiện. Không được, ai cho tao lương thiện”. Tâm trạng cực kì phẩn uất và bế tắc trước kẻ thù của suốt cuộc đời mình, thể hiện bản chất người tốt đẹp, khao khát hướng thiện của con quỷ dữ.
- Chí Phèo giết Bá Kiến: lòng căm thù lên đến tột đỉnh khi nhận ra nguyên nhân chính của cuộc đời mình.
- Cái chết của Chí: thể hiện niềm khao khát trở về cuộc sống lương thiện còn cao hơn cả tính mạng, sức mạnh căm thù đã vùng lên một cách mạnh mẽ dù còn tự phát manh động à Tố cáo xã hội thực dân pk và xung đột gay gắt giữa địa chủ và nông dân.
ð Tư tưởng nhân đạo độc đáo của NC: phát hiện, miêu tả phẩm chất tốt đẹp của người nông dân ngay cả khi bị bị biến thành thú dữ.
IV. Tổng kết
1. Nghệ thuật: 
+ Xây dựng nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển hình. 
+ Miêu tả và phân tích diễn biến tâm lí nhân vật..
+ Kết cấu linh hoạt, mới mẻ, phóng túng
+ Ngôn ngữ tự nhiên, sử dụng khẩu ngữ, giọng điệu đan xen, cách trần thuật rất linh hoạt
2. Nội dung: 
+ Giá trị hiện thực: số phận bi thảm của người nông dân bị áp bức, bóc lột ở nôgn thôn VN trước CMT8; Tố cáo xã hội thực dân nửa PK tàn bạo.
+ Giá trị nhân đạo sâu sắc mới mẻ: phát hiện, miêu tả phẩm chất tốt đẹp của người nông dân ngay cả khi bị bị biến thành thú dữ.
4. Củng cố: - Giá trị nhân đạo của tác phẩm.
 - Hình tượng nhân vật Chí Phèo?
5. Dặn dò: Chuẩn bị: Phong cách ngôn ngữ báo chí (tt)
E. RÚT KINH NGHIỆM:
......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................