Giáo án môn Ngữ văn lớp 11 - Tấm cám

 Ngày soạn: 1-10-2009
 Tiết 22-23 Đọc văn TẤM CÁM 
I-MỤC TIÊU:
1-Kiến thức: giúp học sinh:
-Nắm được nội dung chính của truyện.
-Biện pháp nghệ thuật chính của truyện.
2-Kĩ năng:
Giúp HS biết cách đọc và hiểu một truyện cổ tích thần kì; nhận biết được một truyện cổ tích thần kì qua đặc trưng thể loại.
3-Thái độ:
Giáo dục các em có được tình yêu đối với người lao động, củng cố niềm tin vào sự chiến thắng của cái thiện, của chính nghĩa trong cuộc sống.
III-CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH:
1-Giáo viên:
-Soạn giáo án.
-Tổ chức lớp học theo phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm, đặt câu hỏi, trả lời câu hỏi, trao đổi, thảo luận nhóm.
2-Học sinh:
Đọc và soạn bài trước ở nhà.
III-HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
1-Ổn định tình hình lớp(1’)
2-Kiểm tra bài cũ: (7’)
-Qua đoạn trích Ra-ma buộc tội, nhân dân Aán Độ xưa quan niệm như thế nào về nhà vua-anh hùng ,về người phụ nữ lí tưởng?
-Thế nào là truyện cổ tích thần kì ? Nêu những đặc điểm quan trọng nhất của thể loại truyện dân gian này. Chương trình THCS đã học được những truyện cổ tích thần kì nào?
3-Giảng bài mới: (2’)Truyện cổ tích thần kì Tấm Cám nói chung, hình tượng nhân vật Tấm nói riêng đã đi vào lòng người Việt Nam từ bao đời nay. Truyện đã được chuyển thể nhiều lần thành chèo (Chị Tấm-Anh Điền), cải lương, nhạc kịch, đồng thời cũng là nguồn đề tài cho thơ, nhạc, họa (Cô Tấm ngày nay-Ngọc Châu ; Những cô Tấm ngày xưa nay vẫn còn đây, trên quê hương quan họ –Phó Đức Phương).Việc đọc –hiểu Tấm Cám, một lần nữa giúp chúng ta nhận thức giá trị tư tưởng –nghệ thuật của truyện này sâu sắc hơn 
 Mấy đời bánh đúc có xương 
 Mấy đời dì ghẻ lại thương con chồng!
Câu ca dao cổ ra đời trước hay truyện Tấm Cám ra đời trước ? Không thể biết rõ; chỉ biết rằng một trong những chủ đề của truyện Tấm Cám là chủ đề mâu thuẫn xung đột dì ghẻ-con chồng ; nhưng có thật đây là chủ đề chính hay không ? Chúng ta cần đọc kĩ lại toàn truyện.
-Tiến trình dạy học : 
TL
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung
4’
15’
6’
35’
4’
5’
2’
7’
*Hoạt động 1: Hướng dẫn HS đọc hiểu khái quát.
+Truyện cổ tích gồm có mấy loại?
+Truyện cổ tích thần kì có đặc trưng như thế nào?
+Truyện Tấm Cám thuộc loại truyện cổ tích nào? Kiểu truyện này có phổ biến không?
+Học sinh đọc văn bản và cho biết bố cục của truyện Tấm Cám.
*Hoạt động2: Hướng dẫn HS đọc hiểu chi tiết.
+Theo dõi toàn truyện, ta thấy nổi bật lên sự đối lập và mâu thuẫn gì, giữa nhân vật nào với nhân vật nào? Mâu thuẫn đó phát triển ra sao theo mạch cốt truyện? Mâu thuẫn nào là chủ yếu, vì sao?
GV: Vậy tìm hiểu giá trị và đặc điểm tư tưởng –nghệ thuật của truyện thực chất là phân tích mâu thuẫn –xung đột ấy giữa ba nhân vật.
+Mâu thuẫn –xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám có thể phân thành mấy chặng nhỏ? Tóm tắt sự việc chính của từng chặng.
+Mâu thuẫn đầu tiên xuất phát từ sự việc gì?
+Tại sao Cám lại làm việc lừa dối chị mình?
+Vai trò của Bụt ở đây và trong cả chặng đầu truyện có ý nghĩa gì?
+Mẹ con Cám giết bống để làm gì?
+Mẹ con Cám bày kế không cho Tấm đi xem hội như thế nào? Dã tâm của chúng là gì?
+Bụt đã làm gì để giúp Tấm?
+Trong chặng đầu ta thấy Tấm là cô gái như thế nào?
+Mâu thuẫn xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám khi Tấm đã trở thành hoàng hậu có giảm không hay ngược lại?
+Bốn lần giết Tấm một cách quyết liệt vô cùng độc ác chứng tỏ điều gì nơi mẹ con Cám?
+Vì sao Tấm không chết?
+Bốn lần hóa thân của Tấm sau mỗi lần bị chết đuối, bị giết, bị chặt, bị đốt chứng tỏ điều gì ở Tấm?
+Vì sao trong lần này không thấy Bụt xuất hiện lên lần nào, không thấy Tấm khóc?
+Sau khi phân tích em hãy cho biết chủ đề của truyện?
+Truyện Tấm Cám đã có những thành công gì về nghệ thuật?
*Hoạt động 3:Củng cố
GV gọi ba HS lần lượt đọc phần Ghi nhớ trong SGK.
*Hoạt động 4: Hướng dẫn HS luyện tập.
+Căn cứ vào định nghĩa truyện cổ tích ở bài Khái quát văn học dân gian Việt Nam và mục Tiểu dẫn của bài này, hãy tìm trong Tấm Cám những dẫn chứng để phân tích, làm rõ những đặc trưng của truyện cổ tích thần kì.
*Hoạt động 1: Đọc hiểu khái quát.
HS đọc phần Tiểu dẫn trong SGK để trả lời câu hỏi.
HS đọc văn bản, sau đó tìm hiểu bố cục.
Phần thân truyện có thể chia làm hai đoạn:
+Tấm ở với dì ghẻ và Cám đến khi trưởng thành.
+Tấm bị giết và hóa thân.
*Hoạt động 2: đọc-hiểu chi tiết
-Căn cứ theo quan hệ gia đình thì có các mâu thuẫn:
+Tấm ><Cám (hai chị em cùng cha khác mẹ, cùng thế hệ)
+Tấm ><dì ghẻ (dì ghẻ và con chồng)
Mâu thuẫn Tấm-Cám là chủ yếu, xuyên suốt toàn truyện liên tục và ngày càng căng thẳng, quyết liệt. Mâu thuẫn dì ghẻ con chồng chỉ đóng vai trò bổ sung, phụ trợ, không liên tục.
-Các nhân vật Bụt, nhà vua đều thuộc phe thiện, đứng về phía Tấm nhưng tham gia rất ít và có mức độ vào qúa trình phát triển và giải quyết mâu thuẫn, xung đột trong truyện.
Mâu thuẫn giữa Tấm-mẹ con Cám chia làm các chặng nhỏ:
a-Bắt cua→ chăn trâu → xem hội → thành hoàng hậu.
b-Bốn lần bị giết →bốn lần hóa thân
c-Trả thù.
a-Chặng 1:
-Đi bắt tép: 
+Tấm chăm chỉ, được giỏ tép đầy.
+Cám lười biếng, chẳng được gì; lừa chị đổ tép sang giỏ mình về trước lĩnh thưởng.
+Tấm khóc, Bụt hiện bày cách giúp Tấm.
-Tấm đi chăn trâu:
+Mẹ con Cám giết cá bống ăn thịt.
+Tấm khóc khi bống bị giết. Bụt hiện bày cách giúp Tấm (con gà biết nói, bốn lọ xương bống)→ chôn xương bống ở chân giường.
-Đi xem hội:
+Mẹ con Cám bày kế hành hạ Tấm (trộn gạo với thóc, bắt Tấm nhặt)
+Tấm nhặt thóc, gạo. Bụt hiện giúp Tấm.
+Tấm đi xem hội, rơi giày, thử giày→thành hoành hậu.
+Cám cũng thử giày→bẽ bàng xấu hổ.
b-Chặng 2:
-Tấm về lo giỗ bố: trèo cau, dì ghẻ chặt gốc cau, Tấm chết, hóa thành chim vàng anh. Cám vào thế chị làm hoàng hậu, chim vàng anh hót mắng Cám.
-Cám giết chim, nấu ăn, vứt lông ra vườn, lông chim hóa thành hai cây xoan đào.
-Cám sai chặt xoan, đóng khung cửi. Khung cửi nguyền rủa Cám.
-Cám đốt khung cửi, đổ tro bên lề đường xa hoàng cung. Từ đống tro mọc lên cây thị, có một qủa thị vàng thơm, ở với bà lão.
-Từ qủa thị Tấm trở lại xinh đẹp hơn xưa, gặp lại vua và trở lại làm hoàng hậu. Cám sợ hãi, muốn xinh đẹp như Tấm.
*Hoạt động 3:Củng cố: ba học sinh lần lượt đọc phần Tiểu dẫn trong SGK.
*Hoạt động 4: Luyện tập
HS đọc yêu cầu trong SGK để trả lời câu hỏi.
I-Tìm hiểu chung:
1-Truyện cổ tích :
-Gồm ba loại: cổ tích về loài vật, cổ tích thần kì, cổ tích sinh hoạt.
-Đặc trưng của cổ tích thần kì:
+Có sự tham gia của những yếu tố thần kì.
+Thể hiện ước mơ của nhân dân lao động về hạnh phúc gia đình, công bằng xã hội, về phẩm chất và năng lực tuyệt vời của con người.
-Truyện Tấm Cám thuộc cổ tích thần kì, kiểu truyện này phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới.
2-Bố cục:
-Mở truyện: “Ngày xưaviệc nặng” giới thiệu các nhân vật chính và hoàn cảnh truyện .
-Thân truyện: “Một hômvề cung”: diễn biến câu chuyện.
-Kết truyện (còn lại): Tấm trở lại thành người.
II-Đọc hiểu:
1-Nhân vật và mâu thuẫn –xung đột chủ yếu:
-Mâu thuẫn gia đình: Tấm >< Cám và dì ghẻ.
-Mâu thuẫn xã hội :thiện >< ác
-Mâu thuẫn phát triển thành xung đột, kết thúc thiện thắng ác.
HẾT TIẾT 22 CHUYỂN SANG TIẾT 23
2-Diễn tiến của mâu thuẫn –xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám
a-Chặng1: Trong gia đình tranh đoạt:
-Tấm là cô gái bất hạnh bị hắt hủi, yếu đuối, thụ động, dễ khóc, chăm chỉ, hiền ngoan cũng khát khao được vui chơi, hạnh phúc.
-Mẹ con Cám cùng một bè độc ác nhẫn tâm hành hạ Tấm; ghen ghét, nhỏ nhặt nhưng miệng lưỡi ngọt ngào, lừa dối.
b-Chặng 2: Khi Tấm trở thành hoàng hậu:
-Mâu thuẫn Tấm –Cám và dì ghẻ ngày một căng thẳng, quyết liệt phát triển thành xung đột xã hội.
- Mẹ con Cám tìm mọi cách tiêu diệt Tấm. Còn Tấm cũng dần trưởng thành hơn, thay đổi tính nết, cách nói năng, ứng xử.
-Sau mỗi lần bị hãm hại, Tấm không chết, hóa thân sang kiếp khác, vật khác để tố cáo tội ác của Cám.
-Bốn lần bị giết, bốn lần hóa thân chứng minh sức sống mãnh liệt của Tấm, thể hiện quan niệm luân hồi của đạo Phật trong tinh thần nhân dân, thể hiện ước mơ của nhân dân: Tấm phải sống để hưởng hạnh phúc, để trừng trị những kẻ thù độc ác. Đó cũng là quan niệm thiện ác và tinh thần lạc quan, niềm tin vào chân lí, công bằng của tâm thức người Việt trong cổ tích.
3-Chủ đề:
-Sức sống và sự trỗi dậy mãnh liệt của con người trước sự vùi dập, tấn công của thế lực thù địch. Đó là sức mạnh thiện thắng ác qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng, đến cùng
-Chiến thắng của cái thiện thể hiện mơ ước và tinh thần lạc quan của nhân dân.
4-Nghệ thuật:
-Cốt truyện li kì, hấp dẫn, sự tham gia của các yếu tố kì diệu.
-Xen kẽ các câu văn vần, khắc hoạ hình tượng của nhân vật Tấm: từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh giành lại cuộc sống, hạnh phúc cho mình.
*Luyện tập:
Truyện Tấm Cám thể hiện khá đầy đủ những đặc trưng của truyện cổ tích thần kì. Đây là truyện cổ tích thần kì tiêu biểu của Việt Nam:
-Yếu tố thần kì trong truyện khá phổ biến :
+Có nhân vật thần kì (Bụt ) 
+Có vật thần kì (xương cá bống).
+Bản thân nhân vật chính cũng có sự biến hóa thần kì .
-Về kết cấu, truyện cổ tích thần kì có hai dạng chính:
+Truyện về người đi tìm : Người đi tìm phải trải qua nhiều khó khăn, thử thách, cuối cùng tìm được đối tượng bị mất ( ví dụ : công chúa bị bắt cóc, chàng trai đi tìm và cứu được công chúa).
+Truyện về nạn nhân: Nạn nhân phải trải qua nhiều hoạn nạn, cuối cùng được hưởng hạnh phúc .
Nhiều truyện kết hợp hai dạng kết cấu trên, tạo sự phong phú cho cốt truyện .
Tấm Cám thuộc dạng kết cấu thứ hai.
*Hướng dẫn học ở nhà: (1’)-Nắm vững kiến thức bài học.
-Tìm hiểu và soạn trước bài: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự.
*Rút kinh nghiệm, bổ sung