A. PHẦN CHUẨN BỊ
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức: Giúp học sinh hệ thống lại được những kiến thức cơ bản về văn học trung đại Việt Nam đã học trong chương trình ngữ văn lớp 11.
2kĩ năng: Có năng lực đọc hiểu văn bản văn học, biết phân tích tính sự kiện, tác giả, tác phẩm, hình tượng, ngôn ngữ văn học.
3. GDTTTC: trân trọng nền văn học dân tộc
Ngày soạn 12/ 10/ 2008 Ngày dạy: 15/ 10/ 2008 TiÕt 29, V¨n ¤n tËp v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam A. PhÇn chuÈn bÞ I. Môc tiªu bµi häc 1. Kiến thức: Gióp häc sinh hÖ thèng l¹i ®îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam ®· häc trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n líp 11. 2kĩ năng: Cã n¨ng lùc ®äc hiÓu v¨n b¶n v¨n häc, biÕt ph©n tÝch tÝnh sù kiÖn, t¸c gi¶, t¸c phÈm, h×nh tîng, ng«n ng÷ v¨n häc. 3. GDTTTC: tr©n träng nÒn v¨n häc d©n téc II.Ph¬ng tiÖn d¹y häc GV: SGK + SGV + Bµi so¹n + TLTK HS: §äc c©u hái SGK vµ chuÈn bÞ bµi theo híng dÉn cña gi¸o viªn. III. C¸ch thøc tiÕn hµnh GV tổ chức giờ dạy bằng phương pháp: Th¶o luËn, gîi t×m, tr¶ lêi c©u hái, ®äc s¸ng t¹o B. TiÕn tr×nh bµi d¹y * æn ®Þnh tæ chøc (1’) I. KiÓm tra bµi cò:( Kết hợp với bài dạy) II. bµi míi: Lời vào bài: Để các em có cái nhìn hệ thống và khái quát về văn học TĐVN và dựa vào đó làm nền tảng cho việc học tập giai đoạn văn học tiếp theo chúng ta cùng tìm hiểu bài hôm nay. ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung cÇn ®¹t (?) Nªu nh÷ng biÓu hiÖn vÒ c¶m høng yªu níc trong v¨n häc tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX? GV: Tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX cã hai sù kiÖn cÇn chó ý ®· t¸c ®éng tíi c¶m høng yªu níc trong v¨n ch¬ng. ChÕ ®é phong kiÕn tõ khñng ho¶ng ®Õn suy tho¸i. Hµng tr¨m cuéc khëi nghÜa n«ng d©n næ ra. §¸ng lu ý lµ cuéc khëi nghÜa cña ngêi anh hïng ¸o v¶i NguyÔn HuÖ ®· lËt ®æ c¸c tËp ®oµn phong kiÕn ®µng Trong, ®µng Ngoµi, ®¸nh tan c¸c cuéc x©m lîc cña qu©n xiªm ë phÝa Nam, qu©n Thanh ë phÝa B¾c. Phong trµo T©y S¬n suy yÕu. NguyÔn ¸nh kh«i phôc chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ. §Êt níc ®øng tríc hiÓm ho¹ x©m lîc cña thùc d©n Ph¸p. (?) Ph©n tÝch mét sè t¸c phÈm ®Ó lµm râ c¶m høng yªu níc? (?) Bµi “H¬ng S¬n phong c¶nh ca”? “ ?) Bµi Xin lËp Khoa luËt? (?) V× sao trµo lu nh©n ®¹o xuÊt hiÖn trong v¨n häc trung ®¹i tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX? (?) VÊn ®Ò c¬ b¶n cña t tëng nh©n ®¹o trong v¨n ch¬ng. Tõ thÕ kØ XVIII ®Õn thÕ kØ XIX lµ g×? (?) Ph©n tÝch gi¸ trÞ ph¶n ¸nh vµ phª ph¸n hiÖn thùc cña ®o¹n trÝch Vµo phñ chóa TrÞnh (trÝch Thîng kinh kÝ sù cña Lª H÷u Tr¸c)? (?) T¹i sao cã thÓ nãi: Víi V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc th× lÇn ®Çu tiªn trung v¨n häc d©n téc cã mét tîng ®µi bi tr¸ng vµ bÊt tö vÒ ngêi anh hïng n«ng d©n nghÜa sÜ? GV gîi ý HS tr¶ lêi. - Ph¶i ®Õn NguyÔn §×nh ChiÓu th× h×nh ¶nh ngêi n«ng d©n xuÊt hiÖn trong v¨n ch¬ng t¬ng xøng víi hä ë ngoµi ®êi. + Cuéc sèng (c«i cót lµm ¨n, toan lo nghÌo khã. Ngoµi cËt cã mét manh ¸o máng...). + Yªu níc c¨m thï giÆc theo quan niÖm cña giai cÊp n«ng d©n (mïi tinh chiªn vÊy v¸ ®· ba n¨m,/ghÐt thãi mäi nh nhµ n«ng ghÐt cá. B÷a thÊy bßng bong che tr¾ng lèp muèn tíi ¨n gan/. Ngµy xem èng khãi ch¹y ®en s×, muèn ra c¾n cæ. Hai vÇng nhËt nguyÖt chãi loµ /®©u dung lò treo dª, b¸n chã). + Tù nguyÖn ®øng lªn chiÕn ®Êu (Nµo ai ®ßi ai b¾t, phen nµy xin ra søc ®o¹n k×nh, ch¼ng thÌm trèn ngîc trèn xu«i, chuyÕn nµy dèc ra tay bé hæ). + Hµnh ®éng dòng c¶m trong trËn c«ng ®ån (chi nhäc... sóng næ) BÊt chÊp sóng ®¹n kÎ thï, ngêi chiÕn sÜ chiÕn ®Êu b»ng lßng c¨m thï b»ng tinh thÇn kiªn quyÕt ®Çy dòng c¶m nhng vÉn lµ ngêi n«ng d©n ®¸nh giÆc kh«ng ®îc tËp rÌn “chÝn chôc trËn binh th, kh«ng chê bµy bè”. + Quan niÖm cña hä vÒ c¸i chÕt, sù sèng rÊt râ rµng (sèng... rÊt khæ). §ã lµ quan niÖm chÕt vinh cßn h¬n sèng nhôc. + Ngêi nghÜa sÜ n«ng d©n tuy thÊt thÕ nhng thùc sù hiªn ngang. - Sau NguyÔn §×nh ChiÓu. + Ngêi n«ng d©n xuÊt hiÖn nhiÒu trong v¨n ch¬ng víi t c¸ch con ngêi chiÕn sÜ, con ngêi c«ng d©n nhng cha thÊy h×nh ¶nh nµo khoÎ kho¾n, g©y Ên tîng s©u s¾c nh ngêi nghÜa sÜ n«ng d©n trong bµi v¨n tÕ cña NguyÔn §×nh ChiÓu. Mét sè t¸c phÈm tuy cã x©y dùng ®îc nh÷ng ®iÓn h×nh vÒ ngêi n«ng d©n nh cô MÕt (Rõng xµ Nu, NguyÔn Trung Thµnh) «ng T¸n §îc (§Êt, anh §øc)... §ã lµ nh÷ng nh©n vËt ®îc trau chuèt, t« ®Ëm vÉn thiÕu c¸i g× võa th« I. Néi dung C©u 1. SGK (13’) - Nh÷ng biÓu hiÖn vÒ c¶m høng yªu níc trong v¨n häc tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX: + Chñ nghÜa yªu níc lµ mét ®Æc ®iÓm lín cña v¨n häc Trung ®¹i. Nã v« cïng phong phó, ®a d¹ng. Lµ ©m hëng hµo hïng khi chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng ngo¹i x©m, lµ ©m hëng bi tr¸ng khi níc mÊt nhµ tan, lµ giäng ®iÖu thiÕt tha khi ®Êt níc th¸i b×nh thÞnh trị + C¶m høng yªu níc trong v¨n häc Trung ®¹i tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX biÓu hiÖn. - BiÕt ¬n vµ ca ngîi nh÷ng ngêi hi sinh v× ®Êt níc - Yªu níc g¾n liÒn víi c¨m thï giÆc (v¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc) - T×nh yªu thiªn nhiªn ®Êt níc (NguyÔn KhuyÕn, Chu M¹nh Trinh) - ý thøc ®îc tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n m×nh víi ®Êt níc ngay c¶ nh÷ng lóc hoµn c¶nh thËt ngÆt nghÌo (th¬ ca Cao B¸ Qu¸t) ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn th¬ cña Phan V¨n TrÞ, NguyÔn Th«ng, NguyÔn Quang BÝch t tëng canh t©n ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch bøc xóc qua c¸c b¶n ®iÒu trÇn cña NguyÔn Trêng Té. So víi giai ®o¹n tríc, néi dung yªu níc trong v¨n häc giai ®o¹n tõ thÕ kØ XVIII ®Õn thÕ kØ XIX cã nhiÒu ®iÓm kh¸c. - Ca ngîi ngêi d©n ®¸nh giÆc víi nh÷ng phÈm chÊt t¬ng xøng víi hä ë ngoµi ®êi. * ý thøc ®îc tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n víi vËn mÖnh ®Êt níc trong c¶m høng u hoµi, bi tr¸ng. - Bµi h¸t ng¾n ®i trªn b·i c¸t (Cao B¸ Qu¸t) + C¶m nhËn xãt xa, u buån tríc t×nh c¶nh ®Êt níc - “L÷ kh¸ch trªn ®êng níc m¾t r¬i” + C¶m nhËn ®îc t©m tr¹ng bi phÉn cña kÎ sÜ cha t×m ®îc lèi ra trong cuéc ®êi ®Ó thi thè lo ®êi gióp níc. + Nh×n chung bµi th¬ mang l¹i c¶m høng u buån khi ý thøc tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi ®Êt níc. * H¬ng S¬n phong c¶nh ca + C¶m nhËn ®îc c¸i ®Ñp thiªn nhiªn ®Êt níc + C¶m nhËn hµi hoµ gi÷a t«n gi¸o (®¹o PhËt) linh thiªng víi vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn ®Êt níc. + C¶nh thiªn nhiªn ®Êt níc nh ph« nh diÔn võa cã mµu s¾c võa cã h×nh khèi, ®êng nÐt: + T©m hån nghÖ sÜ ®¾m say trong c¶nh s¾c víi tÊm lßng thiÒn tõ bi b¸c ¸i. * Xin lËp Khoa luËt + Lßng yªu níc thÓ hiÖn ë tÇm nh×n cña t¸c gi¶. §ã lµ t tëng mét lßng canh t©n cho ®Êt níc. §Êt níc ph¶i cã ph¸p luËt, mäi ngêi ph¶i sèng theo ph¸p luËt. - “BÊt luËn quan hay d©n mäi ngêi ®Òu ph¶i theo luËt níc” + Dïng lêi lÏ vµ c¸ch lËp luËn cèt sao vua Tù §øc nghe theo lêi tÊu tr×nh. - DÉn lêi Khæng Tö hai lÇn. - Lêi lÏ nhÑ nhµng, chøng cø s¸t thùc trong tr×nh bµy néi dung cña luËt, phª ph¸n ®¹o Nho ë mét vµi ®iÓm vµ nªu ý nghÜa cña luËt trong ®êi sèng. V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc + Lßng yªu níc gióp t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi hoµn c¶nh ®au th¬ng tñi nhôc nhÊt cña ®Êt níc vµ c©u tr¶ lêi còng m¹nh mÏ nhÊt. -“Sóng giÆc ®Êt rÒn; Lßng d©n trêi tá” + T¸c gi¶ ®· t¹o nªn bøc ch©n dung sõng s÷ng cña ngêi anh hïng thÊt thÕ nhng vÉn hiªn ngang. +Yªu níc c¨m thï giÆc “TiÕng phong h¹c... c¾n cæ” + V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc cßn lµ tiÕng khãc cao c¶ - Khãc cho ®Êt níc, quª h¬ng - Khãc cho ngêi chÕt - Khãc cho ngêi sèng “§au ®ín mÊy... tríc ngâ”. * Khãc lµm cho trêi sÇu ®Êt thÈm “§o¸i s«ng... luþ nhá”. C©u 2 – SGK (13’) Trµo lu nh©n ®¹o xuÊt hiÖn trong v¨n häc trung ®¹i tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX, v×: - T×nh h×nh ®Êt níc tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX cã nhiÒu biÕn ®éng lín vÒ lÞch sö. + ChÕ ®é phong kiÕn tõ khñng ho¶ng ®Õn suy tho¸i + NguyÔn HuÖ dÑp yªn thï trong giÆc ngoµi ®µng Ngoµi, ®µng Trong, qu©n Thanh, qu©n Xiªm. + §êi sèng nh©n d©n ®iªu ®øng lÇm than v× chiÕn tranh lo¹n l¹c, phu phen, t¹p dÞch. Cho nªn nh÷ng s¸ng t¸c v¨n häc thêi k× nµy ®ßi quyÒn sèng cho con ngêi. V× thÕ chñ nghÜa nh©n ®¹o xuÊt hiÖn trong v¨n ch¬ng. - MÆt kh¸c ¶nh hëng cña v¨n häc truyÒn thèng, nh÷ng mÆt tÝch cùc cña ®¹o Nho, PhËt gi¸o vµ truyÒn thèng nh©n ®¹o cña ngêi ViÖt Nam qua lèi sèng “Th¬ng ngêi nh thÕ th¬ng th©n”. + V¨n häc d©n gian lµ céi nguån n¶y sinh t tëng nh©n ®¹o + T tëng nh©n v¨n cña PhËt gi¸o lµ tõ bi b¸c ¸i + T tëng nh©n v¨n cña Nho gi¸o lµ häc thuyÕt nh©n nghÜa + T tëng nh©n v¨n cña §¹o gi¸o sèng thuËn vµ hoµ hîp víi tù nhiªn. V× lÏ ®ã, ta nãi tõ thÕ kØ XVIII ®Õn hÕt thÕ kØ XIX t tëng nh©n ®¹o chñ nghÜa ®· xuÊt hiÖn trong v¨n häc Trung ®¹i. + C¸c bÖnh b¶o mäi ngêi - M·n Gi¸c ThiÒn s + Tá lßng Kh«ng Lé ThiÒn s + VËn níc Ph¸p ThuËn ThiÒn S + C¸o b×nh Ng«, tïng, c¶nh ngµy hÌ NguyÔn Tr·i + GhÐt chuét, Nhµn NguyÔn B×nh Khiªm + Ngêi con g¸i Nam X¬ng, Chøc ph¸n sù ®Òn T©n Viªn NguyÔn D÷. - Tõ thÕ kØ XVIII ®Õn gi÷a thÕ kØ XIX, néi dung cña chñ nghÜa nh©n ®¹o thÓ hiÖn ë lßng th¬ng ngêi, kh¼ng ®Þnh vµ ®Ò cao con ngêi ë phÈm chÊt vµ tµi n¨ng, nh÷ng kh¸t väng ch©n chÝnh vÒ quyÒn sèng, quyÒn h¹nh phóc vµ quyÒn tù do lªn ¸n c¸c thÕ lùc tµn b¹o nh÷ng nguyªn t¾c ®¹o lÝ, nh÷ng th¸i ®é øng xö tèt ®Ñp gi÷a ngêi víi ngêi. §ã lµ c¸c t¸c phÈm: + ChÝnh phô ng©m - §Æng TrÇn C«n, dÞch gi¶ lµ §oµn ThÞ §iÓm + Cung o¸n ng©m khóc - NguyÔn Gia ThiÒu + TruyÖn KiÒu, th¬ ch÷ H¸n, V¨n tÕ thËp lo¹i chóng sinh - NguyÔn Du + Th¬ Hå Xu©n H¬ng + Lôc V©n Tiªn cña NguyÔn §×nh ChiÓu - Kh¼ng ®Þnh quyÒn sèng con ngêi lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n. - Chøng minh qua c¸c t¸c phÈm + TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du lµ tiÕng nãi ®ång c¶m víi kh¸t väng h¹nh phóc, c«ng lÝ cña con ngêi. TruyÖn cßn lµ tiÕng khãc cña nhiÒu cung bËc. Khãc cho sè phËn con ngêi bÞ chµ ®¹p, bÞ hoen è dµy vß, khãc cho t×nh yªu bÞ tan vì, khãc cho t×nh cèt nhôc bÞ l×a xa. + Chinh phô ng©m cña §Æng TrÇn C«n vµ dÞch gi¶ lµ §oµn ThÞ §iÓm lµ tiÕng lßng cña ngêi chinh phô ph¶i sèng c« lÎ trong nh÷ng ngµy chång nµng ra trËn, trong cuéc chiÕn tranh phong kiÕn. §ã lµ nçi buån ®au, sÇu tñi, th¬ng, lo cho chång bao nhiªu, cµng th¬ng m×nh bÊy nhiªu. Nçi buån v× h¹nh phóc tuæi xu©n tr«i mau mµ chång nµng cha vÒ, kh«ng biÕt sè phËn ra sao. Nçi khao kh¸t h¹nh phóc ®îc cÊt lªn tõ t©m tr¹ng ngêi chinh phô b»ng nh÷ng lêi ai o¸n. + Bµi ca ngÊt ngëng cña NguyÔn C«ng Trø + Th¬ng vî cña TrÇn TÕ X¬ng + Khãc D¬ng Khuª cña NguyÔn KhuyÕn. T tëng nh©n v¨n cña bµi th¬ lµ ®Ò cao t×nh ngêi - t×nh b¹n nghe tin b¹n mÊt, C©u 3 – SGK (8’) - Vµo phñ chóa TrÞnh, Lª H÷u Tr¸c tr×nh bµy nh÷ng ®iÒu tai nghe m¾t thÊy. - Ph©n tÝch gi¸ trÞ ph¶n ¸nh vÒ phª ph¸n hiÖn thùc cña ®o¹n trÝch + C¶nh sèng xa hoa vµ quyÒn uy cña nhµ chóa. Vµo phñ chóa, ngêi ta ph¶i ®i qua nhiÒu cöa vµ nh÷ng d·y hµnh lang quanh co liªn tiÕp, ®©u ®©u còng lµ c©y cèi um tïm, chim kªu rÝu rÝt, danh hoa ®ua th¾m, giã ®a thoang tho¶ng mïi h¬ng. + Vµo phñ chóa ph¶i qua bao lÇn cöa. Nh÷ng ®å dïng vËt dông ®Òu s¬n son thiÕp vµng. + Néi cung ®îc miªu t¶ gåm nh÷ng tríng gÊm, mµn l¸, sËp vµng, ghÕ rång, ®Ìn s¸ng lÊp l¸nh, h¬ng hoa ngµo ng¹t. Cung nh©n xóm xÝt mÆt phÊn m¸ ®á. + ¡n uèng th× m©m vµng chÐn b¹c, ®å ¨n toµn cña ngon vËt l¹ + Nghi thøc: Ph¶i qua nhiÒu cöa khi vµo th¨m bÖnh cho ThÕ tö. Ph¶i chê ®îi khi cã lÖnh míi ®îc vµo. Muèn vµo ph¶i cã thÎ. Vµo ®Õn n¬i, Lª H÷u Tr¸c ph¶i l¹y bèn l¹y, kh¸m bÖnh xong ®i ra còng ph¶i l¹y. C©u 4 – SGK (6’) - Gi¸ trÞ vÒ néi dung cña th¬ v¨n NguyÔn §×nh ChiÓu + Tríc khi Ph¸p x©m lîc (tríc 1858), NguyÔn §×nh ChiÓu ®Ò cao nh©n nghÜa truyÒn thèng, ca ngîi sù øng xö tèt ®Ñp gi÷a ngêi víi con ngêi, ®ã lµ t×nh yªu, t×nh b¹n, nghÜa thÇy trß, lÏ ghÐt th¬ng ë ®êi. NguyÔn §×nh ChiÓu kh«ng ®i ra ngoµi c¸i m« tÝp quen thuéc cña truyÖn n«m b×nh d©n lµ kÕt thóc cã hËu. Ph¶i ch¨ng ®ã còng lµ kh¸t väng cña bao ngêi. Sau khi ph¸p x©m lîc (sau 1858) th¬ v¨n thÇy §å ChiÓu ®·. - Ca ngîi nh÷ng con ngêi dòng c¶m hi sinh, ®øng lªn ®¸nh giÆc, v× nghÜa quªn m×nh. Hä lµ ngêi n«ng d©n “ngoµi cËt cã mét manh ¸o máng” ®Õn hµng ngò quan l¹i d¸m ®øng vÒ phÝa nh©n d©n chèng giÆc. - Ghi l¹i h×nh ¶nh quª h¬ng ®Êt níc trong c¶nh ch¹y giÆc. §ã lµ c¶nh “sÎ ®µn tan nghД. - Bµy tá niÒm tin vµo ngµy mai cña ®Êt níc. “Chõng nµo th¸nh ®Õ ©n soi thÊu/Mét trËn ma nhuÇn röa nói s«ng. - Tríc NguyÔn §×nh ChiÓu cha thÊy ngêi n«ng d©n xuÊt hiÖn trong v¨n ch¬ng víi tinh thÇn tù nguyÖn ®øng lªn chiÕn ®Êu. + Hä chØ lµ n¹n nh©n cña chiÕn tranh x©m lîc (B×nh Ng« ®¹i c¸o). NÕu cã ®îc lµm lÝnh triÒu ®×nh th× còng chØ xuÊt hiÖn trong ®éi ngò “Ba qu©n hïng khÝ ¸t sao ngu” + Bµi HÞch tíng sÜ næi tiÕng cña TrÇn Quèc TuÊn ®èi tîng nãi tíi còng lµ hµng tëng (Dô Ch t× tíng). + TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du v¾ng nh÷ng buæi tra ®Çy n¾ng vµ cuéc sèng cña ngêi d©n ch©n lÊm tay bïn kh«ng hÒ xuÊt hiÖn. Th¬ ch÷ H¸n cña NguyÔn Du cã ®Ò cËp tíi ®«i, ba c¶nh ngêi nghÌo nh Së kiÕn hµnh, Th¸i B×nh m¹i ca gi¶ th× còng chØ lµ nh÷ng c¶nh th¬ng t©m ®Çy níc m¾t, sù thæn thøc cña ngêi nghÖ sÜ cã tr¸i tim lín. + NguyÔn HuÖ cã vai trß lín trong viÖc thèng nhÊt ®Êt níc vµ tiªu diÖt ngo¹i x©m ë hai ®Çu tæ quèc. Nhng ®i vµo v¨n ch¬ng còng chØ hµo hïng ë håi 14 “Quang Trung ®¹i ph¸ qu©n Thanh”. Trong t¸c phÈm Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ. Tiªu ®Ò cña t¸c phÈm nµy còng nh»m ®Ò cao vai trß thèng nhÊt ®Êt níc cña vua Lª. III.. Híng dÉn häc vµ lµm bµi tËp (2’) Bµi cò: - Häc vµ n¾m ch¾c néi dung bµi häc - T×m ®äc c¸c v¨n b¶n trung ®¹i ®· häc vµ n¾m ch¾c néi dung vµ nghÖ thuËt . 2. Bµi míi: ChuÈn bÞ bµi tiÕt 2 cña bµi
Tài liệu đính kèm: