Giáo án môn Ngữ văn khối 11 - Nỗi thương mình

Ngµy so¹n:12/3/2011 
Ngµy d¹y: 15/3/2011
TiÕt: 84
NỖI THƯƠNG MÌNH
(Trích “Truyện Kiều”)
 Nguyễn Du	
I.Mục tiêu bài học
Giúp học sinh:
Hiểu được tình cảnh trớ trêu mà Kiều phải đương đầu và ý thức sâu sắccủa nàng về phẩm giá.
Thấy được vai trò của các phép tu từ, nhất là các phép đối xứng trong đoạn trích.	
II.Phương tiện và phương pháp dạy học
Phương tiện:
Sách giáo khoa, sách giáo viên.
Phương pháp:
Sử dụng kết hợp các phương pháp:
- Đàm thoại, phát vấn.
- Phương pháp tư duy hệ thống: Đặt đoạn trích “nỗi thương mình” trong mối liên hệ với các đoạn trích phía trước và phía sau đó để hiểu rõ ràng hơn tâm trạng Thúy Kiều.
Tiến trình dạy – học
Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số.
Kiểm tra bài cũ (hình thức vấn đáp)
3.Bài mới:
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Họat động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu Tiểu dẫn.
VÞ trÝ cña ®o¹n th¬ Nçi th­¬ng m×nh trong TruyÖn KiÒu?
Néi dung chÝnh cña ®o¹n th¬?
GV gäi häc sinh ®äc v¨n b¶n.
§o¹n trÝch trªn cã thÓ chia thµnh mÊy ®o¹n? Néi dung cña tõng ®o¹n?
h/s đọc 4 câu thơ đầu.
Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả cảnh sống ở lầu xanh?
Bót ph¸p ­íc lÖ thÓ hiÖn qua h×nh ¶nh nµo?
ChØ ra ®iÓn cè mµ t¸c gi¶ sö dông?
T¸c dông cña c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt trªn?
Ngoµi ra, t¸c gi¶ cßn sö dông biÖn ph¸p nghÖ thuËt nµo kh¸c? 
Thµnh ng÷ ®èi xøng?
H×nh ¶nh?
Thêi gian?
ý nghÜa cña biÖn ph¸p nghÖ thuËt Êy?
NhËn xÐt vÒ t×nh c¶nh sèng cña Thuý KiÒu?
C©u th¬ thø n¨m cho ta thÊy hoµn c¶nh sèng cña KiÒu hiÖn t¹i nh­ thÕ nµo?
Thêi gian, kh«ng gian?
NhÞp th¬?
NhËn xÐt ?
§©y lµ lóc KiÒu tØnh t¸o vµ ®ang ®èi diÖn víi chÝnh m×nh.
T©m tr¹ng cña KiÒu trong hoµn c¶nh Êy?
Tõ ng÷ nµo thÓ hiÖn râ nhÊt t©m tr¹ng cña KiÒu?
 NhÞp th¬ cã g× ®Æc biÖt? T¸c dông?
Thñ ph¸p nghÖ thuËt?
T¸c dông?
 C¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt mµ t¸c gi¶ sö dông trong bèn c©u th¬ trªn? 
Ph¸t hiÖn c¸c h×nh ¶nh ®èi lËp?
 C©u hái tu tõ?
 Tõ sao ®­îc ®iÖp l¹i 4 lÇn nh­ chÝnh Thuý KiÒu ®ang tù sØ v¶ b¶n th©n m×nh.
T¸c gi¶ cßn sö dông thµnh ng÷ ®èi xøng.
T¸c dông?
Nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt trªn gãp phÇn lµm næi bËt t©m tr¹ng KiÒu nh­ thÕ nµo?
KiÒu ®au nçi ®au th­¬ng m×nh nh­ng l¹i ®ay nghiÕn chÝnh b¶n th©n chøng tá nµng lµ ng­êi giµu lßng tù träng vÒ phÈm gi¸ vµ nh©n c¸ch.
Thái độ của Kiều thÓ hiÖn qua tõ ng÷ nµo?
Tõ mÆc ë ®©y ®ùoc hiÓu nh­ thÕ nµo?
Xu©n ë ®©y cã nghÜa lµ g×? T¸c dông?
NhËn xÐt vÒ nçi niÒm t©m tr¹ng cña KiÒu?
KiÒu sèng d­íi ®¸y bïn d¬ nh­ng t©m hån nµng vÉn thanh khiÕt, trong tr¾ng.
Häc sinh ®äc 8 c©u th¬ cßn l¹i.
Tâm trạng của Kiều trước cuộc sống ê chề chốn lầu xanh được thể hiện rất rõ trong dòng độc thoại nội tâm của nàng. Tâm trạng ấy còn được thể hiện rất rõ qua cảnh vật. 
Bøc tranh thiªn nhiªn ®­îc miªu t¶ nh­ thÕ nµo?
Câu thơ miêu tả vẻ đẹp đặc trưng của bốn mùa xuân, hạ thu, đông. Mùa xuân có hoa, mùa hạ có gió mát, mùa thu có trăng trong trẻo, mùa đông có tuyết. Đó là vẻ đẹp của phong hoa tuyết nguyệt.
Bøc tranh sinh ho¹t?
NhËn xÐt vÒ bøc tranh thiªn nhiªn vµ sinh ho¹t n¬i nhµ chøa?
T©m tr¹ng cña KiÒu tr­íc c¶nh thiªn nhiªn Êy? 
Thñ ph¸p nghÖ thuËt?
Liªn hÖ: C¶nh buån ng­êi thiÕt tha lßng
Cµnh c©y s­¬ng ®­îm tiÕng trïng m­a phun. Sù ®ång c¶m gi÷a hai t©m hån Thuý KiÒu vµ ng­êi chinh phô.
Th¸i ®é cña KiÒu tr­íc cuéc sèng x« bå ë lÇu xanh?
C©u hái tu tõ ë cuèi ®o¹n trÝch thÓ hiÖn ®iÒu g×?
T×nh c¶m cña nhµ th¬ dµnh cho KiÒu trong c¶ ®o¹n trÝch Nçi th­¬ng m×nh?
Hoạt động 3: Tổng kết
Kh¸i qu¸t vÒ ®o¹n trÝch Nçi th­¬ng m×nh?
§äc phÇn ghi nhí SGK
I. TiÓu dÉn
- VÞ trÝ: trÝch tõ c©u 1229 -> 1248 trong TruyÖn KiÒu
- Néi dung: 
+ T¶ t×nh c¶nh trí trªu mµ Thuý KiÒu gÆp ph¶i, lµm kÜ n÷
+ Nçi niÒm th­¬ng xãt th©n phËn nµng KiÒu.
II. §äc- hiÓu.
1. §äc
 Bè côc: 3 ®o¹n
- §o¹n 1: 4 c©u ®Çu: giíi thiÖu t×nh c¶nh trí trªu cña KiÒu ë lÇu xanh.
- §o¹n 2: 8 c©u th¬ tiÕp: t©m tr¹ng, nçi niÒm cña KiÒu trong c¶nh sèng Êy.
- §o¹n 3: 8 c©u cuèi: t¶ c¶nh ®Ó diÔn t¶ t©m t×nh c« ®¬n, ®au khæ cña KiÒu. 
2. T×m hiÓu ®o¹n th¬.
a. §o¹n 1:
- Bút pháp ước lệ:
+ Hình ảnh: bướm, ong -> khách làng chơi
 cuộc say, trận cười-> vui chơi trác táng, tho¶ m·n nhôc thÓ.
 + §iÓn cè: Tèng Ngäc, Tr­êng Khanh; l¸ giã cµnh chim -> ¨n ch¬i phong l­u, phong t×nh.
-> lét t¶ cuéc sèng nh¬ bÈn, sa ®o¹ chèn lÇu xanh; tr¸nh dung tôc ho¸ h¹ thÊp con ng­êi KiÒu
- §èi xøng:
+ Thµnh ng÷ ®èi xøng: b­ím l¶/ ong l¬i
 l¸ giã/ cµnh chim
kÕt hîp tõ l¸y “dËp d×u”
-> nhÊn m¹nh sù ®«ng vui, nhén nhÞp, suång s· ë lÇu xanh.
+ H×nh ¶nh: Cuéc say/ trËn c­êi
+ Thêi gian: ®Çy th¸ng/ suèt ®ªm
 sím/ tèi
-> thó vui diÔn ra dai d¼ng, triÒn miªn kh«ng døt.
-> con ng­êi kh«ng phót ®­îc nghØ ng¬i-> ®au khæ cña KiÒu.
=> Cuéc sèng nhôc nh·, ª chÒ bÞ chµ ®¹p c¶ thÓ x¸c lÉn t©m hån-> g¸i giang hå d­íi ®¸y x· héi
b. §o¹n 2:
* Hai c©u ®Çu:
- Hoµn c¶nh:
+ khi tØnh r­îu -> cuéc vui ®· tµn-> tØnh t¸o.
+ lóc tµn canh: thêi gian: vÒ s¸ng; kh«ng gian: yªn tÜnh, v¾ng lÆng
NhÞp th¬: 3/3 ®èi xøng
-> kho¶ng thêi gian b×nh lÆng, hiÕm hoi ®Ó KiÒu cã ®iÒu kiÖn nh×n l¹i b¶n th©n. 
- T©m tr¹ng:
 + giËt m×nh-> ho¶ng hèt, ngì ngµng, sùc tØnh.
 + ng¾t nhÞp:2/4/2-> bµng hoµng khi nhËn ra hoµn c¶nh, th©n phËn.
+ §iÖp tõ: m×nh-> 3 lÇn
-> c¶m gi¸c nÆng nÒ xen nh÷ng tiÕng nÊc nghÑn ngµo, thë dµi n·o ruét-> ý thøc ®­îc cuéc sèng tñi hæ, cay ®¾ng-> xãt th­¬ng cho m×nh.
* 4 câu tiếp:
- NghÖ thuËt ®èi lËp: khi sao> qu¸ khø víi hiÖn t¹i.
phong gÊm rñ lµ >< tan t¸c nh­ hoa gi÷a ®­êng
-> ªm ®Òm, h¹nh phóc >< cay ®¾ng, bi kÞch
- C©u hái tu tõ: khi sao; giê sao; mÆt sao; th©n sao-> sao ®iÖp 4 lÇn.
 -> 3 c©u hiÖn t¹i, 1 c©u qu¸ khø-> hiÖn t¹i ®èi lËp khèc liÖt víi qu¸ khø-> xãt xa, tiÕc nuèi.
- Thµnh ng÷ ®èi xøng:
dµy giã/ d¹n s­¬ng-> tr¬ l×, v« c¶m.
b­ím ch¸n/ ong ch­êng-> th©n x¸c mÖt mái, ª chÒ, nhôc nh·.
- T©m tr¹ng: ®au khæ, tñi hên khi thÊy b¶n th©n m×nh ®· thay ®æi-> tiÕng nÊc nghÑn ngµo chua xãt.
* Hai c©u cuèi:
+Tõ ng÷: mÆc-> thờ ơ, mặc kệ.
 xuân ->t×nh yªu, h¹nh phóc-> tủi hổ, bẽ bàng.
-> KiÒu lu«n sèng trong nçi ®au vß xÐ, nçi c« ®¬n, cùc nhôc, nh©n phÈm bÞ chµ ®¹p-> ý thøc vÒ nh©n c¸ch
c. §o¹n 3:
- Bức tranh thiên nhiên: gió, hoa, tuyết, trăng (phong, hoa, tuyết, nguyệt) => bèn mïa ®Òu cã vÎ ®Ñp trang nh·.
- Bøc tranh sinh ho¹t: cÇm, kú, thi, häa-> thó ch¬i thanh tao, nho nh·.
-> Thùc chÊt lµ c¸i mÆt n¹ nguþ trang ®Ó che dÊu sù bÈn thØu, nh¬ nhíp n¬i nhµ chøa.
- T©m tr¹ng:
 - C¶nh -> ®eo sÇu
 Ng­êi buån-> c¶nh cã vui ®©u 
-> nghÖ thuËt: t¶ c¶nh ngô t×nh-> nçi buån nhuèm c¶ c¶nh vËt-> c¶nh t×nh giao hoµ-> nçi buån thª thiÕt, tª t¸i.
- Th¸i ®é: vui g­îng-> gß Ðp, miÔn c­ìng-> nh©n c¸ch , phÈm chÊt cao ®Ñp cña KiÒu.
- Câu hỏi tu từ: Ai tri âm đó mặn mà với ai? => Cô đơn, lạc lõng => khao khát sự đồng cảm, mong muốn tìm lại được tri âm, tri kỉ.
=> Sù tri ©m, tÊm lßng ®ång c¶m cña NguyÔn Du víi Thuý KiÒu.
III. Tổng kết
Nçi th­¬ng m×nh ®· kh¾c ho¹ ch©n thùc, sinh ®éng, t©m tr¹ng ®au ®ín xãt xa cña Thuý KiÒu tríc bi kÞch nh©n phÈm bÞ chµ ®¹p. Qua ®ã, ®o¹n trÝch ngîi ca nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp cña Thuý KiÒu vµ thÓ hiÖn th¸i ®é tr©n träng cña t¸c gi¶ víi nh©n vËt