Giáo án Tiếng Việt 10: Đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết

TRƯỜNG THPT CHUYÊN TG	BÀI SOẠN TIẾNG VIỆT 10
TỔ VĂN	*****
ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÔN NGỮ NÓI VÀ NGÔN NGỮ VIẾT
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC
Giúp học sinh:
1. Nhận rõ đặc điểm, các mặt thuận lợi, hạn chế của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết để diễn đạt tốt khi giao tiếp.
2. Có kỹ năng trình bày miệng hoặc viết văn bản phù hợp với đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết.
B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
1. SGK, SGV
2. Thiết kế bài học.
C. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH
GV tổ chức giờ dạy học theo cách kết hợp các hình thức: gợi tìm, trao đổi thảo luận, trả lời câu hỏi.
D. TIẾN TRÌNH BÀI HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
2. Giới thiệu bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
YÊU CẦU CẦN ĐẠT
GV mời HS đọc phần Tiểu dẫn để biết sự hình thành ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết
- Thuở ban đầu, loài người trao đổi ý nghĩ, tình cảm với nhau bằng hành động, cử chỉ à có tiếng nói à ngôn ngữ nói à có chữ viết à ngôn ngữ viết. Đây là biểu hiện phát triển của văn minh nhân loại.
I. Đặc điểm của ngôn ngữ nói
- HS đọc SGK - đặc điểm 1
- GV hỏi: Thế nào là ngôn ngữ nói? Nó có thuận lợi và hạn chế gì trong giao tiếp?
- HS trả lời, GV chốt lại.
1. Ngôn ngữ nói là ngôn ngữ âm thanh, là lời nói trong giao tiếp hàng ngày. Ở đó, người nói và người nghe tiếp xúc trực tiếp với nhau, có thể luân phiên đổi vai.
à Thuận lợi: người nghe có thể phản hồi để người nói điều chỉnh, sửa đổi. 
à Hạn chế: người nói ít có điều kiện lựa chọn, gọt giũa các phương tiện ngôn ngữ; người nghe ít có điều kiện suy ngẫm, phân tích kỹ.
- HS đọc SGK - đặc điểm 2.
- GV hỏi: Đặc điểm này trình bày nội dung gì?
- HS trả lời, GV nhắc HS khai thác những yếu tố hỗ trợ khi nói.
2. Ngôn ngữ nói đa dạng về ngữ điệu : cao – thấp, nhanh – chậm, mạnh – yếu, liên tục – ngắt quãngà yếu tố quan trọng, góp phần bộc lộ và bổ sung thông tin.
Ngôn ngữ nói còn được hỗ trợ bởi nét mặt, ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ của người nói.
- HS đọc SGK - đặc điểm 2.
- GV hỏi: Cho ví dụ về từ ngữ vừa được đề cập trong đặc điểm này?
- HS trả lời, GV chỉnh sửa, bổ sung. 
3. Ngôn ngữ nói đa dạng về từ ngữ: khẩu ngữ, từ địa phương, tiếng lóng, biệt ngữ, trợ từ, thán từ, từ đưa đẩy, chêm xen Về câu, ngôn ngữ nói thường dùng các hình thức tỉnh lược; có khi chỉ còn một từ, nhiều khi lại thừa từ, trùng lặp
- GV hỏi: nói khác đọc thế nào?
- HS trả lời, GV chốt lại.
* Lưu ý: phân biệt nói và đọc:
- Nói: tự diễn tả ý tưởng, tình cảm thành lời.
- Đọc: chuyển nguyên vẹn một văn bản viết sang lời.
II. Đặc điểm của ngôn ngữ viết
- HS đọc SGK - đặc điểm 1
- GV hỏi: Thế nào là ngôn ngữ viết? Nó có thuận lợi và hạn chế gì trong giao tiếp?
- HS trả lời, GV chốt lại.
1. Ngôn ngữ viết được thể hiện bằng chữ viết trong văn bản và được tiếp nhận bằng thị giác.
à Thuận lợi: Người viết có điều kiện suy ngẫm, lựa chọn, gọt giũa các phương tiện ngôn ngữ; người đọc có điều kiện đọc lại, phân tích, nghiền ngẫm để lĩnh hội thấu đáo. Ngôn ngữ viết dễ được lưu truyền trong không gian rộng lớn và thời gian lâu dài. 
à Hạn chế: cả người viết và người đọc phải biết các ký hiệu chữ viết, các quy tắc chính tả, quy cách tổ chức văn bản.
- HS đọc SGK - đặc điểm 2.
- GV hỏi: Nêu các dạng văn bản viết mà em đã biết.
- HS trả lời, GV chỉnh sửa, bổ sung.
2. Ngôn ngữ viết được sự hỗ trợ của của hệ thống dấu câu, các ký hiệu văn tự, các hình ảnh minh họa, các bảng biểu, sơ đồ
- HS đọc SGK - đặc điểm 3.
- GV hỏi: Ngôn ngữ viết có yêu cầu gì về từ ngữ và câu?
- HS trả lời, GV chỉnh sửa, tóm lược. 
3. Trong ngôn ngữ viết, từ ngữ hướng đến tính chính xác, tính phù hợp phong cách, tính toàn dân, tính trang nhã Về câu, thường có những câu dài, nhiều thành phần, nhưng được tổ chức chặt chẽ, mạch lạc, đúng ngữ pháp.
- HS đọc SGK – phần Chú ý.
- GV hỏi: Ta cần chú ý điều gì trong thực tế sử dụng ngôn ngữ?
- GV tóm lược + giảng thêm: phân biệt viết và ghi lại
* Lưu y, trong thực tế sử dụng ngôn ngữ, cần phân biệt: 
- Ngôn ngữ nói được ghi lại bằng chữ viết trong văn bản (tận dụng ưu thế ngôn ngữ nói).
- Ngôn ngữ viết trong văn bản được trình bày lại bằng lời nói miệng (tận dụng ưu thế ngôn ngữ viết + các yếu tố hỗ trợ của ngôn ngữ nói)
Ghi nhớ
- HS đọc lại phần Ghi nhớ
- GV nhấn mạnh lần cuối.
1. Ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết có những đặc điểm về hoàn cảnh sử dụng trong giao tiếp, về các phương tiện cơ bản và yếu tố hỗ trợ, về từ ngữ và câu văn. 
2. Vì thế, ta cần nói và viết cho phù hợp với các đặc điểm riêng đó.
E. HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN BÀI TẬP 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
YÊU CẦU CẦN ĐẠT
1. Bài tập 1: Phân tích đặc điểm của ngôn ngữ viết trong đoạn văn của thủ tướng Phạm Văn Đồng 
- HS đọc bài tập 1 (SGK, tr.88).
- HS trả lời theo gợi ý của GV
HS phải chỉ ra được những đặc điểm của ngôn ngữ viết:
- Dùng thuật ngữ: bản sắc, tinh hoa, văn nghệ, chính trị, khoa học, kỹ thuật
- Có lựa chọn và thay thế từ: “vốn chữ” thay cho “từ vựng”; “phép tắc” thay cho “ngữ pháp”
- Dùng các dấu câu: ngoặc đơn, ngoặc kép
- Tách dòng để ý mạch lạc
- Dùng từ ngữ chỉ thứ tự trình bày: một là, hai là, ba là
2. Bài tập 2: 
- HS đọc bài tập 1 (SGK, tr.88).
- GV nhận xét, gợi ý HS về nhà làm
HS phải làm rõ: đây là trường hợp ngôn ngữ nói được ghi lại bằng chữ viết trong văn bản nghệ thuật.
3. Bài tập 3: Phân tích lỗi + chữa câu cho phù hợp với ngôn ngữ viết.
GV gợi ý, HS phát hiện và sửa lại.
HS phải phát hiện được những lỗi cần tránh trong ngôn ngữ viết và sửa lại cho đúng
TÀI LIỆU THAM KHẢO
***
Trần Đình Sử (tổng chủ biên) (2006), Ngữ Văn 10 Nâng cao - tập I, Hà Nội: Giáo Dục.
Nguyễn Khắc Đàm (2006), Giới thiệu Giáo án Ngữ Văn 10 – tập I, NXB Hà Nội.
Hồng Dân (chủ biên) (2000), Tiếng Việt 11, Hà Nội: Giáo Dục.
š&›