Giáo án Ngữ văn lớp 11: Đây thôn Vĩ Dạ - Hàn Mặc Tử

ĐÂY THÔN VĨ DẠ - HÀN MẶC TỬ
I. Tác giả, tác phẩm:
 	1. Tác giả: Hàn Mặc Tử (1912 – 1940)
- Tên khai sinh là Nguyễn Trọng Trí
- Xuất thân gia ®×nh viªn chøc theo ®¹o Thiªn Chóa -> cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn nh÷ng s¸ng t¸c cña HMT.
- Nổi tiếng là thần đồng thơ ở Quy Nhơn, làm thơ từ năm 14, 15 tuổi với các bút danh như Minh Duệ Thị, Phong Trần, Lệ Thanh
- Được xem là hiện tượng thơ kỳ lạ vào bậc nhất của phong trào Thơ mới với một diện mạo thơ phức tạp và đầy bí ẩn
à ®Æc ®iÓm: hån th¬ qu»n qu¹i, ®au ®ín; mét thÕ giíi nghÖ thuËt víi nh÷ng h/a trong trÎo l¹ th­êng.
à ¤ng lµ 1 nth¬ lín trong phong trµo Th¬ míi.
2. Tác phẩm:
- Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ ®­îc viÕt trong thêi gian Hµn M¹c Tö sèng trong bÖnh tËt, vËt v· víi c¬n ®au ë tr¹i phong Quy Hoµ. Ýt l©u sau, Hµn M¹c Tö ®· tõ gi· câi ®êi nµy.
- Sáng tác 1938, in trong tập Thơ Điên (Đau thương)
- Bài thơ được gợi cảm hứng khi nhà thơ nhận được tấm bưu thiếp phong cảnh do Hoàng Cúc gửi ra từ Huế khi ông đang trên giường bệnh.
 - Thể thơ: Thất ngôn trường thiên (3 khổ/bài, mỗi khổ 4 câu)
 - Bố cục: 3 phần
 	+ khổ 1: Bøc tranh tuyÖt ®Ñp vÒ c¶nh vËt, con ng­êi xø HuÕ.
 	+ Khổ 2: C¶nh buån qua c¸i nh×n néi t©m.
	+ Khổ 3: H×nh ¶nh ng­êi thiÕu n÷ HuÕ vµ t©m tr¹ng t×nh yªu cña nhµ th¬.
- Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ ®­îc viÕt trong thêi gian Hµn M¹c Tö sèng trong bÖnh tËt, vËt v· víi c¬n ®au ë tr¹i phong Quy Hoµ. Ýt l©u sau, Hµn M¹c Tö ®· tõ gi· câi ®êi nµy.
3. Chủ đề: Bài thơ miêu tả bức tranh xứ Huế tho mộng qua tâm hồn giàu tưởng tượng của nhà thơ à nỗi buồn sâu xa, tình quê, tình yêu nước thầm kín
II. Đọc hiểu văn bản:
 	1. Khổ thơ 1:
 	- Câu thơ 1: 
 	+ hình thức: câu hỏi tu từ + hầu như toàn thanh bằng
 	+ nội dung: lời mời, lời trách móc nhẹ nhàng
 	+ về chơi # về thăm -> tạo sắc thái thân mật, tự nhiên, chân tình
 	 -> tự phân thân, tự giãi bày tâm trạng nuối tiếc, nhớ mong.
+ C©u hái tu tõ cã nhiÒu s¾c th¸i:
 -> Võa hái han, võa hên tr¸ch, võa nh¾c nhë, võa mêi mäc.
 -> Tù ph©n th©n ®Ó hái chÝnh m×nh (Giê ®©y cã cßn c¬ héi ®Ó vÒ th¨m c¶nh cò chèn x­a.)
 + NhiÒu thanh b»ng gîi nçi buån ch¬i v¬i, thanh tr¾c cuèi c©u gîi buèt gi¸ ®au th­¬ng.
-> C¶m xóc : Nuèi tiÕc hoµi niÖm vµ ­íc muèn ®­îc vÒ l¹i th«n VÜ.
àHình ảnh so sánh, câu thơ tạo hình à Cảnh thôn Vĩ nên thơ đằm thắm – 1 vẻ đẹp tinh khôi, thanh khiết, đầy sức quyến rũ ; con người xứ Huế phúc hậu, dịu dàng, dễ thương
 	- Câu 2: nhìn từ xa xăm -> gợi + phác họa
 	+ Bức tranh thôn Vĩ được khắc hoạ tươi đẹp, sống động. với hình ảnh nắng hàng cau - nắng mới:
Nắng hàng cau: có sự hóa phối màu sắc giữa màu vàng của nắng và màu xanh tươi của hàng cau
Nắng mới: tạo cảm giác trong trẻo, tinh khiết
 	+ Sự lặp lại 2 lần từ “nắng” vừa khiến câu thơ tràn ngập ánh sáng lại vừa nói lên được đặc điểm của nắng miền Trung: nắng nhiều và chói chang rực rỡ ngay từ buổi bình minh
-> Thiên nhiên sống động rạng ngời, gợi cảm giác khoẻ khoắn, ấm áp. 
- Câu 3 + 4: 
 	+ cái nhìn như gần lại
 	+ đại từ phiếm chỉ “ai” gợi cái ám ảnh thương nhớ. 
 	+ mướt: tính từ gợi tả -> vẻ tốt tươi đầy sức sống của vườn cây + vẻ đẹp riêng của từng chiếc lá dưới ánh mặt trời
+ “Xanh như ngọc”: Biện pháp so sánh gợi lên màu sắc tươi sáng của vườn cây
-> cảnh vườn thôn Vĩ tươi đẹp, tràn đầy sức sống
 	+ “Mặt chữ điền”: khuôn mặt hiền lành phúc hậu của con người xứ Huế -> con người xuất hiện 1 cách kín đáo đúng với tích cách người Huế
=> Bức tranh thiên nhiên trinh nguyên, đầy ắp ánh sáng, màu sắc, có đường nét với sự xuất hiện e ấp, kín đáo của con người
SK: Tiếng nói bâng khuâng rạo rực của một tâm hồn yêu đời, khát sống, hướng về cái trong trẻo, thánh thiện.
- 3 c©u tiÕp: H×nh ¶nh:
 + hµng cau: n¾ng míi lªn } C¶nh tinh 
 + v­ên: m­ít, xanh nh­ ngäc} kh«i, lung 
 linh, dÞu dµng, trong trÎo 
 d­íi ¸nh ban mai. 
 + con ng­êi: l¸ tróc che Ng­êi thanh tó, phóc hËu. kÝn ®¸o, dÞu dµng
à NghÖ thuËt: hinh anh chän läc, tõ gîi c¶m, biÖn ph¸p so s¸nh, c¸ch ®iÖu ho¸.
=> Thiªn nhiªn vµ con ng­êi hµi hoµ. T×nh yªu tha thiÕt vµ ©n t×nh s©u ®Ëm víi TN vµ canh sac n¬i th«n VÜ.
 2. Khổ thơ 2:
 	Câu 1 + 2:
 	- dòng nước: dòng sông Hương êm đềm và thơ mộng của xứ Huế
 	- gió, mây, sông nước, hoa được nhân cách hoá để nói tâm trạng. 
 	- cái ngược đường của gió, mây gợi sự chia ly đôi ngả -> nỗi đau thân phận xa cách, chia lìa.
 	- buồn thiu: 
 -> Không gian trống vắng, thời gian như ngừng lại, cảnh vật hờ hững với con người. 
- Hai c©u ®Çu:
 Giã ®iÖp tõ, nhÞp 4/3 t¸ch 
 H×nh ¶nh: M©y hai vÕ ®èi lËp -> gîi 
 chia l×a.
 Dßng n­íc - buån thiu - hoa 
 b¾p lay: nh©n ho¸ -> nh­ chøng nh©n l­u gi÷ bãng d¸ng giã, m©y chia ®«i. C¶nh ®Ñp nh­ng l¹nh lÏo, buån. 
 (Thi sÜ t¹o ra h×nh ¶nh nµy kh«ng ph¶i lµ c¸i nh×n thÞ gi¸c, mµ b»ng c¸i nh×n cña mÆc c¶m: mÆc c¶m chia l×a. Mang nÆng mÆc c¶m cña mét ng­êi thiÕt tha g¾n bã víi ®êi mµ ®ang cã nguy c¬ ph¶i chia l×a víi câi ®êi, nªn thi sÜ nh×n ®©u còng thÊy chia l×a. ThËm chÝ thÊy c¶ nh÷ng chia l×a ë nh÷ng thø t­ëng ko thÓ chia l×a.)
=> C¶m xóc u buån c« ®¬n, b©ng khu©ng, man m¸c mét nçi buån khã t¶, khã gäi tªn, lan ra vµ ®äng l¹i r­ng r­ng trong câi hån thi nh©n.
Câu 3 + 4:
 	- Hình ảnh thơ không xác định: “Thuyền ai”, “sông trăng” (một sáng tạo độc đáo của HMT) -> cảm giác huyền ảo -> cảnh đẹp như trong cõi mộng. 
 	- Câu hỏi tu từ ẩn chứa một nỗi mong chờ tha thiết, đồng thời cũng chứa đầy nỗi phấp phỏng, hoài nghi.
 	- Kịp (động từ) + tối nay (thời gian xác định) -> thấp thỏm, lo âu, gấp gáp, vội vã.
 	=> Cảnh đẹp nhưng buồn vô hạn
- Hai c©u sau:
 + H×nh ¶nh: s«ng vµ tr¨ng: h/a thùc.
bÕn s«ng tr¨ng à H/a ®Ñp, bãng bÈy, g©y chó 
râ m¬ hå ý t¹o ko gian nghÖ thuËt h­ h­ 
rµng gîi liªn thùc thùc, m¬ méng, huyÒn ¶o 
 t­ëng: S¸ng t¹o tµi hoa cña HMT.
 h¹nh phóc. 
bÕn bê h¹nh phóc
thuyÒn chë tr¨ng 
thuyÒn trë h¹nh phóc.
“Tr¨ng trë thµnh mét khÝ quyÓn bao quanh mäi c¶m gi¸c, mäi suy nghÜ cña HMT, h¬n n÷a nã cßn lÉn vµo th©n x¸c «ng”. Tr¨ng biÕn ho¸ v« l­êng trong th¬ «ng. 
+ C©u hái:
 • ThuyÒn ai? 
 X¸c ®Þnh phiÕm chØ à gîi lªn bao ngì 
 ngµng, b©ng khu©ng, t­ëng 
 nh­ quen mµ l¹, gÇn mµ xa x«i.
(mét bÕn s«ng, mét con thuyÒn vµ bãng ai thÊp tho¸ng trªn con thuyÒn Êy, vèn lµ nh÷ng chi tiÕt ®¬n s¬ trong câi thùc nh­ng l¹i ®­îc t¾m ®Ém trong vïng ¸nh s¸ng k× diÖu cña c¶m høng l·ng m¹n, ®· t¹o nªn c¶nh th¬ ®Ñp. Më ®Çu bµi th¬ lµ c¶nh n¾ng, c¸ch cã mÊy dßng l¹i cã thªm c¶nh tr¨ng. Tr¨ng vµ n¾ng ®Òu lµ ¸nh s¸ng. Nh­ng n¾ng lµ a/s¸ng cña câi thùc, cßn tr¨ng lµ ¸nh s¸ng cña câi méng, mäi vËt nh­ tho¸t x¸c ®Ó ho¸ thµnh “s«ng tr¨ng”, thuyÒn ho¸ thµnh “thuyÒn trë tr¨ng”. Cã trë tr¨ng vÒ kÞp tèi nay?) 
 • Cã chë tr¨ng vÒ kÞp tèi nay? 
(V× ®· xa c¸ch vµ mong ®îi sau nhiÒu n¨m th¸ng. Tèi nay chø ko ph¶i tèi nµo kh¸c. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ mét buæi tèi nhµ th¬ cã ®iÒu g× muèn t©m sù mµ chØ cã tr¨ng míi hiÓu ®­îc? Tõ kÞp cã chót g× kh¾c kho¶i. Tèi nay ko biÕt lµ tèi nµo nh­ng nÕu ko kÞp ch¾c ko cßn cã thªm mét tèi nµo n÷a, ch¾c sÏ lµ tuyÖt väng vµ vÜnh viÔn ®au th­¬ng. D­êng nh­ con ng­êi téi nghiÖp ®ang mong ngãng vµ hi väng kia ®ang ch¹y ®ua víi t/gian v× biÕt c/® m×nh ch¼ng cßn ®­îc bao nhiªu. VÇng tr¨ng ko vÒ kÞp vµ HMT còng ko ®îi ®­îc vÇng tr¨ng hp ®ã n÷a. BiÕt ®©u tèi mai, vÇng tr¨ng vôt t¾t, cuéc chia l×a vÜnh viÔn sÏ ®Õn).
 à C©u th¬ ®Ñp, gîi c¶m gi¸c b©ng khu©ng, phÊp pháng, lo ©u, kh¾c kho¶i, xãt xa.
 + C¸ch gieo vÇn l­ng tµi t×nh: ®ã - cã: à ¸nh tr¨ng cã c¶ ë 2 c©u th¬.
(Ch÷ ®ã cuèi c©u 3 b¾t vÇn víi ch÷ cã ®Çu c©u 4, t¹o cho c¶ 2 c©u th¬ c©u nµo còng cã ¸nh tr¨ng) à nhÞp th¬ ®»m th¾m, tr÷ t×nh.
 C¶nh ®Ñp méng ¶o ®­îc néi t©m ho¸. Hån thi nh©n ch×m vµo câi m«ng lung. ë ®ã cã hÑn hß, chê ®îi, cã phÊp pháng niÒm hi väng ®au ®¸u, cã c¶ dù c¶m chia l×a, cã thÊt väng ngay trong hi väng, cã r¹o rùc b©ng khu©ng vµ cã c¶ niÒm ®au th­¬ng (HMT qu¶ lµ mét hån th¬ ®Çy bÝ Èn.)
àĐiệp từ, nhân hóa,ẩn dụ, câu hỏi tu từ à Cảnh dòng sông đêm trăng thơ mộng nhưng buồn bã, hắt hiu, lạnh lẽo, chia lìa ànỗi niềm trống trãi, xa vắng, chia ly à khát khao về 1 tình yêu êm đềm, hạnh phúc
3. Khổ thơ 3:
 	- Mơ: trạng thái không có thực
 	- khách đường xa -> điệp ngữ -> nhấn mạnh thêm nỗi xót xa. Hình ảnh khách đường xa vừa ảo vừa thực: thực: áo trắng quá nhìn không ra + ảo vì chỉ là mơ -> xuất phát từ mặc cảm về tình người.
 	- Câu 3 + 4:
 	+ câu hỏi lửng lơ nửa nghẹn ngào, nửa trách móc
 	+ Đại từ phiếm chỉ : ai / tình ai ?
 = > Chân dung nội tâm của tác giả: Khao khát yêu thương, đồng cảm. 
- Kh¸ch ®­êng xa: • Lµ chñ thÓ tr÷ t×nh (®ang 
 håi nhí khi ng¾m chiÕc 
 b­u ¶nh tõ xø HuÕ göi vµo). 
 • C« g¸i - ng­êi yªu (Lµ h×nh ¶nh trong m¬ cña ng­êi trong méng).
à C¸ch ng¾t nhÞp l¹ 1/3/3, ®iÖp ng÷ “kh¸ch ®­êng xa” kÕt hîp víi ch÷ “M¬” lµm t¨ng nhÞp ®é c¶m xóc: nçi kh¾c kho¶i, tha thiÕt ®Çy kh¸t väng nh­ng gÇn nh­ tuyÖt väng.
- H×nh ¶nh:
 + ¸o em tr¾ng: h×nh bãng giai nh©n ®Ñp, thanh khiÕt. 
 + nh×n kh«ng ra: c¸ch nãi cùc t¶ s¾c tr¾ng (s¾c mµu t©m t­ëng).
(C¸i mµu ¸o tr¾ng d­êng nh­ ®· g©y ra mét Ên t­îng rÊt m¹nh ®èi víi t¸c gi¶, nã cho¸n hÕt c¶m xóc cña nhµ th¬, lµm mê ®i c¶ thÞ gi¸c. Cã ng­êi cho r»ng lµ do ¸m ¶nh cña chøng bÖnh hiÓm nghÌo mµ thi sÜ m¾c ph¶i. Ngoµi ra ta còng cã thÓ hiÓu ®­îc lÝ do “nh×n ko ra” cã lÏ cßn xuÊt ph¸t tõ sù mÆc c¶m tù ti trong t×nh yªu: “Em lín qu¸ anh lµm sao gi÷ næi. Nªn bÊt cø lóc nµo em muèn, cø xa anh” - Sªchxpia. )
 + ë ®©y: 
(ë ®©y lµ VÜ D¹ cña mét thêi méng ®Ñp mµ thi nh©n nh×n thÊy sau tÊm b­u ¶nh? Hay “trong nµy”, n¬i thi nh©n «m kh¸t väng yªu ®­¬ng trong nçi c« ®¬n? Cã lÏ ch÷ §©y ë tªn bµi th¬ lµ ko gian cña thÕ giíi “ngoµi kia”, cßn ch÷ §©y trong khæ kÕt lµ thÕ giíi “trong nµy”.)
 ChÝnh lµ t/giíi nhµ th¬ tån t¹i, ®ang tõng gi©y phót vËt v· víi c¸i chÕt - ®ã lµ thÕ giíi l¹nh lÏo u ¸m mµ nhµ th¬ lu«n ngãng väng ra ngoµi.
 + S­¬ng khãi mê nh©n ¶nh: 
h×nh ¶nh thiÕu n÷ nh­ tan lo·ng vµo mµu khãi s­¬ng mÞt mê. 
(NÕu ë hai khæ th¬ trªn, t/gi¶ hoµ víi c¶nh, ®Õn khæ nµy, t©m t×nh víi ng­êi xø HuÕ, n/th¬ l¹i lïi ra xa. Gi÷a ng­êi trong c¶nh vµ ng­êi ng¾m c¶nh, ng¾m ng­êi l¹i cã mµn s­¬ng khãi che ng¨n, khiÕn cho ng­êi chØ cßn lµ bãng ¶nh nh¹t nhoµ. H×nh t­îng “mê nh©n ¶nh” ®· ®­îc dïng trong th¬ x­a ®Ó nãi lªn c¸i h­ ¶o cña kiÕp ng­êi: “Mê mê nh©n ¶nh nh­ ng­êi ®i ®ªm”)
=> TÊt c¶ ®Òu gîi sù xa vêi vÒ thêi gian, ko gian, con ng­êi; nhµ th¬ linh c¶m thÊy mèi t×nh gi÷a m×nh vµ c« g¸i Êy còng thµnh h­ ¶o.
- C©u hái: Ai biÕt t×nh ai cã ®Ëm ®µ?
 “Ai”: (Ch÷ “ai” thø nhÊt chØ chñ thÓ nhµ th¬, ch÷ “ai” thø 2 cã thÓ hiÓu theo nghÜa hÑp lµ “kh¸ch ®­êng xa”, còng cã thÓ hiÓu theo nghÜa réng lµ t×nh ng­êi trong câi trÇn)
 ®¹i tõ phiÕm chØ, ®­îc lÆp l¹i, më ra 2 nghÜa:
 + Lµm sao biÕt t×nh c¶m cña ng­êi xø HuÕ cã ®Ëm ®µ ko, hay chØ nh­ lµn s­¬ng khãi råi tan.
 + Vµ c« g¸i HuÕ Êy lµm sao biÕt ®­îc t×nh c¶m nhí th­¬ng tha thiÕt, ®Ëm ®µ cña thi nh©n?
à T¨ng nçi buån, c« ®¬n trèng v¾ng cña t©m hån tha thiÕt yªu TN, con ng­êi vµ c/®êi trong hoµn c¶nh ®· huèm mµu bi th­¬ng bÊt h¹nh.
(Lêi th¬ nghe nh­ cã g× ®øt ®o¹n, t¾c nghÑn, hôt hÉng, chíi víi, mÊt th¨ng b»ng. BÏ bµng, téi nghiÖp biÕt bao cho lßng chµng trai.)
(Cã lÏ c©u cuèi lµ lêi gi¶i ®¸p cho c©u më ®Çu “Sao anh ko... VÜ? ThËt ra cã ai hái HMT ®©u vµ ch¾c g× cã ng­êi yªu th­¬ng HMT? Nhµ th¬ ®ang sèng trong t­ëng t­îng th«i. NiÒm thiÕt tha víi c/®êi ®· biÕn thµnh nh÷ng c©u hái kh¾c kho¶i nh­ xo¸y s©u vµo t©m can ng­êi ®äc. Ng­êi ko yªu ®êi tha thiÕt sÏ ko day døt ®Õn thÕ khi linh c¶m thÊy m×nh s¾p ph¶i l×a ®êi.)
à Từ phiếm chỉ,điệp ngữ, nhịp thơ gấp gáp, câu khẳng định, hình ảnh hư ảo, ý thơ mênh mang ànỗi buồn xót xa, sâu lắng về 1 mối tình đơn phương mong manh, vô vọng, khắc khỏai, lo âu
III. Tæng kÕt:
NghÖ thuËt:
Bµi th¬ mang ®Ëm phong c¸ch th¬ Hµn M¹c Tö: khuynh h­íng néi t©m ho¸. Nhµ th¬ triÖt ®Ó sö dông bót ph¸p l·ng m¹n, t¹o tr¹ng th¸i huyÒn ¶o bao trïm toµn bé bµi th¬.
Néi dung:
- T×nh yªu say ®¾m cña Hµn M¹c Tö giµnh cho xø HuÕ méng m¬.
- Kh¸t väng t×nh ®êi, t×nh ng­êi ch¸y báng.