Giáo án Ngữ văn khối 11 - Ðời thừa - Nam Cao

éời Thừa 
Nam Cao
Từ ngẩng đầu lờn nhỡn Hộ ba lần. Ba lần, Từ muốn núi nhưng lại khụng dỏm núi. Hắn đang đọc chăm chỳ quỏ. éụi lụng mày rậm của hắn chõu đầu lại với nhau và hơi xếch lờn một chỳt. éụi mắt sỏng quắc cú vẻ lồi ra. Cỏi trỏn rộng hơi nhăn. éụi lưỡng quyền (1) đứng sừng sững trờn bờ hai cỏi hố sõu của mỏ thỡ búng nhẫy. Cả cỏi mũi cao và thẳng tắp cũng búng lờn như vậy. Cỏi mặt hốc hỏc ấy, nghiờng nghiờng bờn trờn quyển sỏch, trụng khắc khổ đến thành dữ tợn. Từ thấy sợ... 
Từ yờu chồng bằng một thứ tỡnh yờu rất gần với tỡnh của một con chú đối với người nuụi. Từ bản tớnh rất dịu dàng, rất tận tõm. Vả lại Hộ, đối với Từ, cũn là một õn nhõn nữa. Hộ đó cỳi xuống nỗi đau khổ của Từ. Hộ đó cỳi xuống và đó đưa một bàn tay cầm lấy cỏi bàn tay mềm yếu của Từ, giữa lỳc Từ đau đớn khụng bờ bến: Từ bị tỡnh nhõn bỏ với một đứa con vừa mới đẻ. Gó tỡnh nhõn vụ liờm sỉ (2) ấy, Từ đó yờu hắn bằng cả tấm lũng yờu lỳc ban đầu. Từ đó tin như người ta tin một vị thần. Từ đó hiến mỡnh một cỏch dố dặt tõm hồn và xỏc thịt. Và khi biết mỡnh sắp cú một đứa con, Từ khụng hề hối hận một mảy may: Từ rất bằng lũng. ấy thế mà hắn đó phụ từ, phụ một cỏch hốn nhỏt và khốn nạn, ngay chớnh vào lỳc Từ cần đến hắn để bảo tồn sự sống và danh dự, lỳc đứa con ra đời. Từ sửng sốt vụ cựng. Từ khụng tin ở sự thật rành rành. Rồi khi sự sửng sốt qua thỡ Từ khúc. Từ khúc như mưa, khúc tưởng chẳng bao giờ cũn lặng được. Từ khúc, và ụm con ngồi nhịn đúi, bởi vỡ Từ chẳng cũn biết trụng cậy vào ai, trừ bà mẹ già mự và quanh năm nay ốm, mai đau, mà Từ vẫn phải nuụi. Bà mẹ già biết làm sao? Bà chỉ cũn một cỏch là cũn được ớt nước mắt nào thỡ rỏ cả ra mà khúc với con, và cả mẹ lẫn con chỉ cú một cỏch là khúc cho đến khi nào bao nhiờu xương thịt đều chảy ra thành nước mắt hết, để rồi cựng chết cả. Giữa lỳc ấy thỡ Hộ mở rộng đụi cỏnh tay, đún lấy Từ. Hộ nuụi Từ, nuụi mẹ già, con dại cho Từ. Hộ nhận làm bố cho đứa con thơ. Vỡ muốn yờn ủi Từ và cứu lấy danh dự của Từ, Hộ đó chớnh thức nhận Từ làm vợ. Rồi Hộ đứng ra làm ma cho bà mẹ Từ, khi bà cụ mất. Biết bao nhiờu là õn nghĩa! Từ cú yờu Hộ đến đõu, cú chịu khú đến đõu, cú làm nụ lệ cho Hộ suốt đời Từ nữa, thỡ cũng chưa đủ để đền ơn. Bởi thế, nờn luụn mấy năm trời, Hộ thấy Từ là một người vợ rất ngoan, rất phục tựng, rất tận tõm. Và đỏng lẽ thỡ Hộ phải sung sướng lắm. 
Nhưng Hộ chỉ sung sướng được ớt lõu thụi. Sau cỏi hành vi đẹp của hắn, và cỏi hành vi ấy được trả cụng bằng một tỡnh yờu rất ờm đềm, hắn chỉ cũn nghĩ đến gia đỡnh, chỉ cốt làm sao nuụi được gia đỡnh. Hộ vốn nghốo. Hắn là một nhà văn, trước kia, với cỏch viết thận trọng của hắn, hắn chỉ kiếm được vừa đủ để một mỡnh hắn sống một cỏch eo hẹp, cú thể núi là cực khổ. Nhưng bấy giờ hắn chỉ cú một mỡnh. éúi rột khụng cú nghĩa lý gỡ đối với gó trẻ tuổi say mờ lý tưởng. Lũng hắn đẹp. éầu hắn mang một hoài bóo lớn (3). Hắn khinh những lo lắng tủn mủn về vật chất. Hắn chỉ lo vun trồng cho cỏi tài của hắn ngày một thờm nảy nở. Hắn đọc, ngẫm nghĩ, tỡm tũi, nhận xột và suy tưởng khụng biết chỏn. éối với hắn lỳc ấy, nghệ thuật là tất cả; ngoài nghệ thuật khụng cũn gỡ đỏng quan tõm nữa. Hắn băn khoăn nghĩ đến một tỏc phẩm nú sẽ làm mờ hết cỏc tỏc phẩm khỏc cựng ra một thời... Thế rồi, khi đó ghộp đời Từ vào cuộc đời của hắn, hắn cú cả một gia đỡnh phải chăm lo. Hắn hiểu thế nào là giỏ trị của đồng tiền; hắn hiểu những nỗi đau khổ của một kẻ đàn ụng khi thấy vợ con mỡnh đúi rỏch. Những bận rộn tẹp nhẹp, vụ nghĩa lý, nhưng khụng thể khụng nghĩ tới, ngốn một phần lớn thỡ giờ của hắn. Hắn phải cho in nhiều cuốn văn viết vội vàng. Hắn phải viết những bài bỏo để người ta đọc rồi quờn ngay sau lỳc đọc. Rồi mỗi lần đọc lại một cuốn sỏch hay một đoạn văn ký tờn mỡnh, hắn lại đỏ mặt lờn, cau mày, nghiến răng vũ nỏt sỏch và mắng mỡnh như một thằng khốn nạn... Khốn nạn! Khốn nạn! Khốn nạn thay cho hắn! Bởi vỡ chớnh hắn là một thằng khốn nạn! Hắn chớnh là một kẻ bất lương! Sự cẩu thả trong bất cứ nghề gỡ cũng là một sự bất lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thỡ thật là đờ tiện. Chao ụi! Hắn đó viết những gỡ? Toàn những cỏi vụ vị, nhạt nhẽo, gợi những tỡnh cảm rất nhẹ, rất nụng, diễn một vài ý rất thụng thường quấy loóng trong một thứ văn bằng phẳng và quỏ ư dễ dói. Hắn chẳng đem một chỳt mới lạ gỡ đến văn chương. Thế nghĩa là hắn là một kẻ vụ ớch, một người thừa. Văn chương khụng cần đến những người thợ khộo tay, làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sõu, biết tỡm tũi, khơi những nguồn chưa ai khơi, và sỏng tạo những cỏi gỡ chưa cú... Hắn nghĩ thế và buồn lắm, buồn lắm! Cũn gỡ buồn hơn chớnh mỡnh lại chỏn mỡnh? Cũn gỡ đau đớn hơn cho một kẻ vẫn khỏt khao làm một cỏi gỡ nõng cao giỏ trị đời sống của mỡnh, mà kết cục chẳng làm được cỏi gỡ, chỉ những lo cơm ỏo mà đủ mệt? Hắn để mặc vợ con khổ sở ư? Hắn bỏ liều, hắn ruồng rẫy chỳng, hắn hy sinh như người ta vẫn núi ư? éó một vài lần hắn thấy ý nghĩ trờn đõy thoỏng qua đầu. Và hắn nghĩ đến cõu núi hựng hồn của một nhà triết học kia: "Phải biết ỏc, biết tàn nhẫn để sống cho mạnh mẽ". Nhưng hắn lại nghĩ thờm rằng: Từ rất đỏng yờu, rất đỏng thương, hắn cú thể hy sinh tỡnh yờu, thứ tỡnh yờu vị kỷ đi; nhưng hắn khụng thể bỏ lũng thương; cú lẽ hắn nhu nhược, hốn nhỏt, tầm thường, nhưng hắn vẫn cũn được là người: hắn là người chứ khụng phải là một thứ quỏi vật bị sai khiến bởi lũng tự ỏi. Kẻ mạnh khụng phải là kẻ giẫm lờn vai kẻ khỏc để thỏa món lũng ớch kỷ. Kẻ mạnh chớnh là kẻ giỳp đỡ kẻ khỏc trờn đụi vai mỡnh. Và lại hốn biết bao là một thằng con trai khụng nuụi nổi vợ, con thỡ cũn mong làm nờn trũ gỡ nữa?... Hắn tự bảo: "Ta đành phớ đi một vài năm để kiếm tiền. Khi Từ đó cú một số vốn con để làm ăn! Sự sinh hoạt lỳc này chẳng dễ dàng đõu!". Từ khi đứa con này chưa kịp lớn lờn, đứa con khỏc đó vội ra, mà đứa con nào cũng nhiều đẹn, nhiều sài, quấy rức, khúc mếu suốt ngày đờm và quanh năm uống thuốc. Từ săn súc chỳng đó đủ ốm người rồi, chẳng cũn cú thể làm thờm một việc khỏc nữa. Hộ điờn người lờn vỡ phải xoay tiền. Hắn cũn điờn lờn vỡ con khúc, nhà khụng lỳc nào được yờn tĩnh để cho hắn viết hay đọc sỏch. Hắn thấy mỡnh khổ quỏ, bực bội quỏ. Hắn trở nờn cau cú và gắt gỏng. Hắn gắt gỏng với con, với vợ, với bất cứ ai, với chớnh mỡnh. Và nhiều khi, khụng cũn chịu nổi cỏi khụng khớ bực tức ở trong nhà, hắn đang ngồi bỗng đứng phắt lờn, mắt chan chứa nước, mặt hầm hầm, vựng vằng đi ra phố, vừa đi vừa nuốt nghẹn. Hắn đi lang thang, khụng chủ đớch gỡ. Rồi khi giú mỏt ở bờn ngoài đó làm cỏi trỏn núng bừng nguội bớt đi và lũng trỳt nhẹ được ớt nhiều uất giận, hắn tạt vào một tiệm giải khỏt nào mà uống một cốc bia hay cốc nước chanh. Hắn tỡm một người bạn thõn nào để núi chuyện văn chương, ngỏ ý kiến về một vài quyển sỏch mới ra, một vài tờn ký mới trờn cỏc bỏo, phỏc họa một cỏi chương trỡnh mà hắn biết ngay khi núi là chẳng bao giờ hắn cú thể thực hành, rồi lặng lẽ nghĩ đến cỏi tỏc phẩm dự định từ mấy năm nay để mà chỏn ngỏn. Hắn thừ mặt ra như một kẻ phải đi đày, một buổi chiều õm thầm kia, ngồi trong một làn khúi nặng u buồn mà nhớ quờ hương. Hắn cũng nhớ nhung một cỏi gỡ rất xa xụi... những mộng đẹp ngày xưa... một con người rất đỏng yờu đó chẳng là mỡnh nữa. Hắn lắc đầu tự bảo: "Thụi thế là hết! Ta đó hỏng! Ta đó hỏng đứt rồi". Và hắn nghĩ đến cỏi tờn hắn đang mờ dần đằng sau những tờn khỏc mới trồi ra, rực rỡ hơn... Rồi hắn ra về, thờ thẫn. Những sự bực tức đó chỡm đi. Lũng hắn khụng cũn sụi nổi nữa, nhưng rũ buồn... 
***
Ít lõu nay, mỗi lần ra đi, Hộ khụng chỉ trở về buồn bó mà thụi. Hắn say mềm. Thường thường hắn đó ngủ một nửa ngay từ khi cũn ở dọc đường; và vừa về đến nhà, chưa kịp thay quần ỏo, thỏo giày, đó đổ như một khỳc gỗ xuống bất cứ cỏi giường nào, ngủ say như chết. Từ phải chờ khi con ngủ mờ, rún rộn lừa con, dậy lại thỏo giày, cởi quần tõy cho hắn, luồn một cỏi gối xuống gỏy hắn, và cố nhấc chõn, nhấc tay hắn, đặt cho hắn nằm ngay ngắn lại... Nhưng cũng cú đờm hắn chưa ngủ vội. Hắn lảo đảo bước vào nhà, mắt gườm gườm, đụi mụi mớm chặt. Hắn đi thẳng lại trước mặt Từ. Hắn cỳi xuống, quắc mắt nhỡn Từ, gừ gừ một ngún tay trỏ vào trỏn Từ và dọa như người ta dọa trẻ con: 
- Ngày mai... mỡnh cú biết khụng?... Chỉ ngày mai thụi! Là tụi đuổi tất cả mấy mẹ con mỡnh ra khỏi cỏi nhà này... Tụi đuổi tất, khụng chừa một đứa nào, kể cả con bộ Thảo là con ngoan nhất... Mấy đứa kia đều đỏng vật một nhỏt cho chết cả! Chỳng nú chỉ biết ăn với hột! Cả con mẹ nữa, con mẹ là mỡnh ấy... cũng đỏng vật một nhỏt cho chết cả! Chỳng nú chỉ biết ăn rồi ngồi ụm con như nhện ụm khư khư bọc trứng, khụng chịu làm thờm việc gỡ cho cú tiền. Chỉ khổ thằng này thụi! 
Hắn rớt lờn như vậy. Rồi hắn mớm chặt mụi, đụi mắt ngầu ngầu nhỡn vào tận mắt Từ. Từ chẳng dỏm cói nửa lời, chỉ lẳng lặng cỳi mặt nhỡn xuống, như một đứa trẻ con biết mỡnh cú lỗi khi nghe người ta quở phạt. Bởi vậy hắn trừng trộ một lỳc rồi quay ra, loạng choạng cởi quần, cởi ỏo, hắn vất bừa bộn xuống giường. Rồi hắn thỏo giày, quăng từng chiếc một vào một xú nhà. Cú khi mỏy tay, hắn quăng cả những vật gỡ thấy trờn bàn, rồi lải nhải mắng Từ về tội khụng biết thu dọn nhà cho gọn ghẽ. Hắn núi chỏn rồi đi ngủ. Bấy giờ Từ mới dỏm đứng lờn, treo quần ỏo cho hắn lờn mắc và thu dọn tất cả những thức hắn đó vứt lổng chổng ra đầy nhà. 
Lần đầu, Từ sửng sốt. Từ chẳng hiểu ra sao. Từ đoỏn chồng nghe ai núi nờn ghen búng, ghen giú chi đõy. Từ khúc suốt đờm và dự định sẵn những cõu để sỏng hụm sau núi. Nhưng sỏng hụm sau, hắn khụng để cho Từ phải núi. Hắn bẽn lẽn kờu mỡnh đó quỏ chộn hụm qua, hỏi Từ về những thủ đoạn vũ phu của mỡnh rất buồn cười, rồi xin lỗi Từ, hụn hớt cỏc con như một người cha tốt. Hắn tuyờn bố từ giờ chừa rượu và giữ được khỏ lõu, nhưng rồi lại uống và say như lần trước để làm những trũ vừa buồn cười, vừa đỏng sợ như lần trước. Cứ thế mói, Từ quen đi, khụng giận nữa. Nhưng Từ lờ mờ hiểu nỗi đau khổ mà cú lẽ chớnh Từ đó gõy ra cho chồng. Từ hiểu và Từ buồn lắm, buồn lắm lắm. Cũn gỡ buồn cho bằng mỡnh biết mỡnh làm khổ cho người mà mỡnh yờu? Nhưng Từ biết làm sao được? éó nhiều lần Từ muốn ẵm con đi. éó nhiều lần, Từ muốn bỏ liều con để đi làm, Từ muốn hy sinh. Nhưng lũng Từ mềm yếu biết bao! Từ là vợ! Từ là mẹ. Từ sống với những tỡnh cảm thụng thường của đàn bà. Từ rất yờu chồng và thường nhận ra rằng chồng Từ cũng yờu Từ, cũng muốn cú Từ. Những khi Từ ốm đau chẳng hạn. Hộ lo xanh mắt và thức suốt đờm để trụng coi thuốc thang cho vợ. éối với cỏc con cũng vậy. Chỉ xa chỳng mấy ngày, Hộ đó nhớ và lỳc về thấy cỏc con chạy ra reo mừng và nắm lấy ỏo mỡnh, thường thường Hộ cảm động đến ứa nước mắt. Hắn hụn hớt chỳng vồ vập lắm... Biết đõu hắn sẽ sung sướng khi khụng con, khụng vợ? Từ nghĩ về hắn: nghĩ thế nhưng Từ cũng chẳng dỏm tỡm cỏch mà xa hắn. Mới nghĩ đến sự xa hắn, Từ đó phải thổn thức đến bật tiếng khúc ra được rồi... Từ đành chỉ cố ngoan ngoón hơn, đỏng yờu hơn. Từ nhịn mặc, nhịn ăn để bớt những mún tiờu. Từ thu xếp cửa nhà ngăn nắp, sạch sẽ, gọn gàng. Nhất là Từ hết sức ngăn những tiếng khúc, tiếng nụ đựa của lũ con. Từ sợ cả núi với chồng. Bởi vậy ba lần nhỡn chồng để toan núi, Từ thấy chồng đang đọc sỏch chăm chỳ quỏ, khụng dỏm núi lại cỳi mặt xuống nhỡn đứa con đang nằm trong lũng Từ. 
CaoNhưng Hộ bỗng ngoảnh mặt lờn. Hắn vừa gặp được một đoạn hay lắm nờn ngừng đọc, ngẫm nghĩ và để cho cỏi khoỏi cảm ngõn ra trong lũng. éụi mắt hắn, tuy mới rời trang sỏch đó nhỡn ngay lại phớa Từ. Hắn mỉm cười, Từ cũng mỉm cười. Hắn bảo: 
- Này, Từ ạ... Nghĩ cho kỹ, đời tụi khụng đỏng khổ mà húa khổ, chớnh tụi làm cỏi thõn tụi khổ, tụi mờ văn quỏ nờn mới khổ. ấy thế, mà tuy khổ thỡ khổ thật, nhưng thử cú người giàu bạc vạn nào thuận đổi lấy cỏi địa vị của tụi, chưa chắc tụi đó đổi. Tụi cho rằng: những khi được đọc một đoạn văn như đoạn này, mà lại hiểu được tất cả cỏi hay, thỡ dẫu ăn một mún ăn ngon đến đõu cũng khụng thớch bằng. Sướng lắm! Sao thiờn hạ lại cú người tài đến thế? Mỡnh tớnh: người ta tả cỏi cảnh một người nhớ quờ hương chỉ mất cú ba cõu, đỳng ba cõu!... Mỡnh cú hiểu khụng? ... Ba cõu giản dị một cỏch khụng ngờ mà hay được đến như thế này... 
Hắn đọc lại đoạn văn. Hắn định nghĩa để Từ nghe. Hắn giảng giải cho Từ. Tuy Từ chẳng hiểu được bao nhiờu, nhưng cũng tin lời hắn lắm. Từ giữ mói nụ cười hiền dịu trong khi nghe hắn núi. Khi hắn ngừng núi đó được một lỳc khỏ lõu, Từ mới làm như chợt nhớ ra: 
- Cú lẽ hụm nay đó là mồng hai, mồng ba tõy rồi, mỡnh nhỉ? 
- À phải! Hụm nay mồng ba... Giỏ mỡnh khụng hỏi tụi thỡ tụi quờn... Tụi phải đi xuống phố. 
Từ nhắc khộo: 
- Hốn nào mà em thấy người thu tiền nhà sỏng nay đó đến... 
Hộ sầm mặt lại: 
- Tiền nhà... tiền giặt... tiền thuốc... tiền nước mắm... Cũn chịu tất! Thỏng vừa rồi tiờu tốn quỏ, mới mồng mười đó hết tiền. May mà cũn cú đất mua chịu được. 
Hắn nghĩ đến mún tiền hắn đó tiờu phớ mấy hụm đầu thỏng. Mỗi lần hắn bực tức hay chỏn nản, hắn lại đi uống rượu, thành thử hết tiền sớm. Từ khụng hộ mụi phàn nàn nửa tiếng, nhưng cả thỏng Từ ăn và bắt cỏc con ăn kham khổ, thường thường đúi nữa! Quà sỏng thỡ bỏ hẳn, cú khi bữa tối cũng chịu nhịn cơm, ăn chỏo. Hộ trụng thấy thế, thương vợ, thương con quỏ, và õn hận vỡ mỡnh đó tiờu quỏ trớn. Bởi vậy suốt từ mồng mười đến hết thỏng, hắn khụng ra khỏi nhà để chẳng phải tiờu thờm tớ gỡ... 
Hắn vừa mặc quần ỏo, vừa nhắc thầm trong trớ: 
- Nhất định hụm nay khụng đi đõu cả... Lấy tiền xong là về ngay... 
Nhưng Từ bảo: 
- Mỡnh đi phố thỡ đi ăn nhộ. Cũn cú ớt gạo chỉ đủ cho lũ trẻ. Em chả đong thờm nữa, để mai trả tiền rồi lấy thờm luụn một thể... Em khụng để cơm mỡnh đõu đấy... Nhà chẳng cũn gỡ ăn... 
Hộ hơi cau mày. Bởi vỡ hắn sợ bước vào tiệm ăn lắm. Hắn cú thể gặp ở đõy một vài người bạn... và khi ấy thỡ... ụi thụi! Mặc kệ gia đỡnh và những cỏi gỡ cũn lại!... Hắn sẽ uống rất khỏe, núi toàn những chuyện vỏ trời lấp biển, rồi đi la cà đến hết đờm mới về. Hắn nghĩ ngợi một chỳt rồi hắn bảo: 
- éược! Tụi sẽ mua cỏi gỡ về để cả nhà cựng ăn. 
- éừng phiền nữa! Em cứ cho chỳng nú ăn cơm trước rồi đi ngủ. 
- éừng ăn trước... éợi tụi đem thức ăn về, ăn một thể. Tụi về sớm. Cả thỏng chỳng nú đúi khỏt, khổ sở, hụm nay cú tiền cũng nờn cho chỳng nú một bữa ăn ra hồn. 
- Vẽ chuyện! 
Hắn mỉm cười, đỏp lại. Hắn lại gần Từ, cỳi xuống nắm lấy tay đứa bộ và gọi nú. Mặt hắn và mặt Từ ghộ sỏt. Hắn cố ý khẽ chạm mụi mỡnh vào mỏ Từ một cỏi. Từ vờ giũ mấy cỏi bụi ở tay ỏo hắn. Vợ chồng nhỡn nhau õu yếm. Hắn vuốt mỏ Từ một cỏi rồi ra đi. 
Ở tũa bỏo ra, Hội đi thẳng tới một hiệu thịt quay. Hắn định mua mấy hào thịt, vài cỏi bỏnh tõy, gúi đem về. Lũng hắn sỏng bừng. Hắn tưởng tượng ra cỏi cảnh lũ con hỏu ăn và đúi khỏt, rún thịt bằng tay và ăn những miếng bỏnh thật to, miệng phụng phịu và mụi búng nhờn những mỡ. Cỏi cảnh thụ tục và cảm động! Hắn sẽ cười thỏa thớch. Cũn Từ sẽ ngồi bờn hắn mà nhỡn chỳng, đụi mắt sung sướng và thương hại loang loỏng ướt... éến trước cửa hiệu thịt quay, Hộ dừng lại. Hắn cẩn thận nhỡn trước, nhỡn sau, trước khi vào. Một người quen cú thể đi qua, và nếu họ bắt gặp hắn đang cố nhột một gúi thịt vào tỳi ỏo!... Khụng! Khụng cú gỡ đỏng ngại, ngoài đường phố... Nhưng trong hiệu, một thiếu nữ đẹp đang mặc cả... Hắn đành đợi vậy. Trong khi đợi, hai tay chắp sau lưng, hắn làm ra vẻ đợi một người bạn vừa vào một nhà nào gần đấy. Bỗng một bàn tay đập vào vai khiến hắn giật mỡnh quay lại. Trung nhếch cười lặng lẽ và Móo cười ầm ĩ, cựng đưa tay cho hắn bắt: 
- Mải ngắm nàng thơ nào mà ngõy người ra thế? 
Hộ ấp ỳng: 
- À! Cỏc anh!... 
- Khụng theo gút sen nào đấy chứ? 
- Cỏi ấy khụng quan hệ! Thi sĩ là người giữ được mỡnh trẻ mói và đến muụn năm cũng vẫn cũn trinh bạch. 
- Cũng may tụi lại cũng khụng là thi sĩ nốt. 
- Nghĩa là chẳng theo nàng nào cả? 
- Chẳng theo nàng nào cả! 
- Thế thỡ đi theo hai thằng này! 
Hộ nhỡn Trung và Móo một thoỏng rồi mới hỏi: 
- Làm chi? 
- Chẳng làm chi cả! 
- Thế thỡ đệ kiếu. éệ phải về kẻo hết tàu điện. 
Trung cau mày nhỡn Hộ một cỏch kinh ngạc và khinh bỉ: 
- Sao lại cú người điờn đến thế? Về giữa lỳc chiều thỡ đẹp mà phố thỡ vui thế này! 
Hộ trở nờn đứng đắn: 
- Khụng đựa nữa... Thật ra thỡ tụi cú việc phải về, thế thụi. 
- ờ! Núi vậy cũn dễ nghe... Thụi thế anh về nhộ!... Nhưng mà... này! Anh đó biết gỡ chưa? 
Hộ đó toan đi, quay đầu lại nhỡn Trung... 
- "éường về" sắp được dịch ra tiếng Anh đấy nhộ! Bản quyền (4) tỏc giả ba nghỡn đồng. 
Hộ trợn mắt lờn. Người hắn bổi hổi. Một lỳc lõu hắn mới hỏi được Trung: 
- Cú đớch khụng? 
- éớch xỏc rồi. Chớnh Quyền đưa cỏi thư điều đỡnh cho chỳng tụi xem. 
Hộ cú vẻ hoài nghi: 
- Khụng mà lại!... Tụi biết lắm... Nhưng lại đằng này đó, về làm gỡ vội? Chỳng mỡnh làm cốc bia... 
Hộ đó quờn hẳn vợ con. Hắn chỉ cũn hỏo hức muốn biết thờm về việc quyển "éường về" của Quyền được dịch ra tiếng Anh. Hắn bỏm lấy Móo và Trung. Ba người vào một tiệm giải khỏt ở Bờ Hồ. Và chỉ độ nửa giờ sau, Móo và Trung đó thấy Hộ đỏ tai, giộng một cỏi vỏ chai bia xuống mặt bàn: 
- Cuốn "éường về" chỉ cú giỏ trị địa phương thụi, cỏc anh cú hiểu khụng? Người ta dịch nú vỡ muốn biết phong tục của mọi nơi. Nú chỉ tả được cỏi bề ngoài của xó hội. Tụi cho là xoàng lắm! Một tỏc phẩm thật giỏ trị, phải vượt lờn bờn trờn tất cả cỏc bờ cừi và giới hạn, phải là một tỏc phẩm chung cho cả loài người. Nú phải chứa đựng được một cỏi gỡ lớn lao, mạnh mẽ, vừa đau đớn, lại vừa phấn khởi. Nú ca tụng lũng thương, tỡnh bỏc ỏi (5), sự cụng bỡnh... Nú làm cho người gần người hơn. Như thế mới thật là một tỏc phẩm hay, cỏc anh cú hiểu khụng? Tụi chưa thất vọng đõu! Rồi cỏc anh xem... Cả một đời tụi, tụi sẽ chỉ viết một quyển thụi, nhưng quyển ấy sẽ ăn giải Nobel (6) và dịch ra đủ mọi thứ tiếng trờn hoàn cầu! 
Trung gật gự cười, vẫn cỏi cười lặng lẽ của y. Móo thỡ cười hụ hố. Hộ khụng cười, mặt căng lờn vỡ hứng khởi (7). Hắn núi say sưa lắm. Và đến lỳc đốn phố bật, Trung và Móo muốn về, Hộ bảo luụn: 
- Thong thả đó! éi đõu mà vội? Chỳng mỡnh đi uống rượu... Tụi cú tiền... 
***
Sỏng hụm sau. Hắn thức dậy trờn cỏi giường nhà hắn. Hắn thấy mỡnh mẩy đau như dần, đầu nặng, miệng khụ và đắng. Cổ thỡ rỏo và rỏt chỏy. Hắn đưa tay với ấm nước ở trờn bàn để uống. ấm nước đầy và nước hóy cũn ấm. éú là sự ý tứ của Từ. Hộ hiểu thế, và lũng buồn nao nao. Bởi hắn lờ mờ nhớ ra rằng: hỡnh như đờm qua hắn say rượu, đi la cà chỏn rồi về, lại gõy sự với Từ; hỡnh như hắn lại đỏnh cả Từ, đuổi Từ đi, rồi mới đúng cửa lại và đi ngủ... Hắn đột nhiờn hoảng sợ, nhổm dậy, mắt nhớn nhỏc tỡm Từ. Nhưng khụng! Từ vẫn cũn nhà... Chắc hẳn trong lỳc quỏ say, hắn gài cửa nhưng chưa gài được, thành thử khi thấy hắn ngủ mệt rồi, Từ lại bế con vào. Bõy giờ Từ đang thiếp đi trờn vừng, đứa con nhỏ nằm bờn. Từ vốn dậy sớm quen. Sỏng nay, chắc Từ mệt quỏ, vừa mới lịm đi, nờn mới ngủ trưa như thế. éầu Từ ngoẹo về một bờn. Một tay Từ trật ra ngoài mộp vừng, só xuống, cỏi bàn tay hơi xũe ra lỏng lẻo. Dỏng nằm thật là khú nhọc và khổ nóo. Hắn bựi ngựi. Chao ụi! Trụng Từ nằm thật đỏng thương! Hốn chi mà Từ khổ cả một đời người! Cỏi tướng vất vả lộ ra cả đến trong giấc ngủ. Hộ nhớ ra rằng: một đụi lỳc, nếu nhỡn kỹ thỡ Từ khú mặt lắm. éột nhiờn Hộ nảy ra ý muốn lại gần Từ, nhỡn kỹ xem mặt Từ lỳc bõy giờ ra sao? Hắn rún rộn, đi chõn khụng lại. Hắn ngồi xổm ngay xuống đất, bờn cạnh vừng và cố thở cho thật khẽ. Hắn ngắm nghớa mặt Từ lõu lắm. Da mặt Từ xanh nhợt; mụi nhợt nhạt; mi mắt hơi tim tớm và chung quanh mắt cú quầng, đụi mỏ đó hơi húp lại khiến mặt hơi cú cạnh. Hộ khẽ thở dài và lắc đầu ỏi ngại. Hắn dịu dàng nắm lấy tay só xuống của Từ. Cỏi bàn tay lủng củng rặt những xương! Trờn mu bàn tay, những đường gõn xanh búng ra, làn da mỏng và xanh trong, xanh lọc. Cỏi cổ tay mỏng manh. Tất cả lộ một cỏi gỡ mềm yếu, một cỏi gỡ ẻo lả, cần được hắn che chở và bờnh vực... một vẻ bạc mệnh, một cỏi gỡ đau khổ và chật vật, cần được hắn vỗ về an ủi... Thế mà hắn đó làm gỡ để cho đời Từ đỡ khổ hơn? Hắn đó làm gỡ để cho Từ khỏi khổ? Nước mắt hắn bật ra như nước một quả chanh mà người ta búp mạnh. Và hắn khúc... ễi chao! Hắn khúc! Hắn khúc nức nở, khúc như thể khụng ra tiếng khúc. Hắn ụm chặt lấy cỏi bàn tay bộ nhỏ của Từ vào ngực mỡnh mà khúc. Từ thức dậy, Từ hiểu ngay, khụng cần hỏi một cõu nào cũng hiểu. Và Từ cảm động. Mắt Từ giàn giụa nước. Từ khẽ rỳt tay ra, vũng lờn cổ chồng, nhẹ nhàng nỳi hắn vào, để hắn gục đầu lờn cạnh ngực Từ. Hắn lại càng khúc to hơn và cố núi qua tiếng khúc: 
- Anh... anh... chỉ là... một thằng... khốn nạn!... 
- Khụng!... Anh chỉ là một người khổ sở!... Chớnh vỡ em mà anh khổ... 
Từ bảo thế. Tay Từ nớu mạnh hơn một chỳt. Ngực Từ thổn thức. Từ chực ngả đầu sỏt vào vai Hộ. Nhưng đứa con, bị giằng, khúc thột lờn. Từ vội buụng chồng ra để vỗ con. Tiếng vẫn cũn ướt lệ, Từ dỗ nú: 
- A! Mợ đõy! Mợ đõy mà! ễi chao! Con tụi nú giật mỡnh... Mợ thương... 
Hộ đó trỏnh chỗ để Từ đưa vừng... Từ vừa đưa vừa hỏt: 
Ai làm cho giú lờn giời, 
Cho mưa xuống đất, cho người biệt li; 
Ai làm cho Nam, Bắc phõn kỳ, 
Cho hai hàng lệ đầm đỡa tấm thõn... 
Nam Cao
Chỳ giải
(1) Lưỡng quyền: hai gũ mỏ.  
(2) Vụ liờm sỉ: khụng biết xấu hổ là gỡ; trơ trẽn.  
(3) Hoài bóo: ấp ủ trong lũng ước muốn làm một điều lớn lao, tốt đẹp nào đú.  
(4) Bản quyền: quyền, quyền lợi của tỏc giả về tỏc phẩm của mỡnh được phỏp luật quy định.  
(5) Bỏc ỏi: lũng yờu thương rộng lớn.  
(6) Giải Nobel: giải thưởng quốc tế hàng năm, được đặt ra từ năm 1901, theo di chỳc của nhà húa học và cụng nghệ Thụy éiển Alfred Nobel (1837-1896); ụng đó dựng gia sản của mỡnh để đặt giải thưởng cho những người cú cống hiến xuất sắc đỏp ứng những nhu cầu lớn của nhõn loại: gồm một giải về vật lý, một giải húa học, một giải y học, một giải hũa bỡnh và một giải văn chương. Giải văn chương do Viện hàn lõm Thụy éiển trao tặng vào ngày 10 thỏng 12 hằng năm là kỷ niệm ngày mất của A. Nobel.