Giáo án Ngữ văn 11 - Tôi yêu em (tiết 1) (A.x. Pu - Skin)

TÔI YÊU EM (Tiết 1)
 	(A.X. PU-SKIN)
I. Mục tiêu:
1. Về kiến thức:
- Nắm được những nét chính về cuộc đời, sự nghiệp thơ Puskin.
- Thấy được tình yêu chân thành, thủy chung và cao thượng của nhân vật “tôi” thể hiện qua bài thơ; ý nghĩa nhân văn của hình tượng nhân vật trữ tình. Qua đó, thấy được tư tưởng, tình cảm của nhà thơ.
2. Về kĩ năng:
- Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản.
- Tạo kĩ năng bình giảng thơ trữ tình và phân tích tâm trạng của nhân vật trong thơ trữ tình.
3. Về thái độ:
- Tôn trọng tình yêu thủy chung, chân thành và cao thượng.
- Hình thành quan niệm tốt đẹp, đúng đắn và ứng xử có văn hóa trong tình yêu.
II. Phương pháp dạy học:
- Đọc diễn cảm;
- Phương pháp thuyết trình;
- Phương pháp nêu vấn đề-giải quyết vấn đề;
- Phương pháp thảo luận nhóm.
III. Công tác chuẩn bị của GV và HS:
- Giáo viên: Tham khảo các tài liệu có liên quan, soạn giáo án, hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài, dự báo các tình huống có thể xảy ra trong giờ học
- Học sinh: Học bài cũ, đọc, tìm hiểu tác phẩm, nắm bắt sơ bộ cảm nhận về bài thơ, soạn bài mới theo hệ thống câu hỏi SGK, nêu thắc mắc, ý kiến riêng để trao đổi
IV. Tiến trình lên lớp: 
1. Ổn định tổ chức: (1phút)
- Kiểm tra sỉ số, tác phong, vệ sinh lớp.
2. Kiểm tra bài cũ: 
- Kiểm tra kiến thức của HS trong quá trình học bài mới.
3. Bài mới: (44phút)
 Dẫn nhập vào bài: (1 phút) Thi sĩ Xuân Diệu – ông hoàng thơ tình Việt Nam đã từng viết: 
Làm sao sống được mà không yêu
Không nhớ không thương một kẻ nào”
 Có lẽ tình yêu ngự trị trong mỗi chúng ta, nó trở thành một “kiệt tác của con người” (Gác-xông), không bết con người biết yêu từ khi nào, và cũng không biết tình yêu đến với con người như thế nào? Chỉ biết, khi bước vào vườn thơ tình của nhân loại, ta bắt gặp muôn vàn những bông hoa tình yêu với muôn vàn màu sắc. Trong bài học mới ngày hôm nay, chúng ta sẽ được khám phá một bông hoa trong vườn thơ tình ấy, một bông hoa tình yêu trong sáng, cao thượng qua bài thơ “Tôi yêu em” của Pu-skin, một thi sĩ vĩ đại của tình yêu.
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
VÀ HỌC SINH
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
*Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu tác giả, tác phẩm (20phút)
- GV gọi HS đọc tiểu dẫn trong SGK.
- GV: Căn cứ vào phần tiểu dẫn của SGK hãy nêu một số nét chính về nhà thơ Pu-skin?
- GV gọi HS nhận xét, bổ sung:
- GV nhận xét và giảng:
+ A.X. Pu-skin (1799-1837) sinh ra và lớn lên trong thời đại nước Nga đang bị đè nặng bởi ách thống trị của chế độ nông nô chuyên chế. Mặc dù ông xuất thân trong môi trường giáo dục quý tộc nhưng cả cuộc đời ông gắn bó với số phận của nhân dân, đất nước, dũng cảm đấu tranh chống chế độ Nga hoàng, -> năm 1837 ông bị sát hại.
+ Mùa xuân 1820, do những bài thơ cách mạng, Pu-skin bị đày xuống miền Nam nước Nga, trong thời gian này ông vẫn tiếp tục cho ra đời những tác phẩm mới có ảnh hưởng rất lớn tới văn học Nga thế kỷ 19, như "Người tù binh Kavkaz", "Anh em lũ cướp".
+ Vợ Pu-skin rất xinh đẹp, ngay cả Nga hoàng thời ấy cũng mê đắm, Đantex đã nhận lệnh của Nga hoàng Nicolai theo đuổi, dụ dỗ vợ Pu-skin ở nơi công cộng, trong những trường hợp công khai, cố ý làm cho Pu-skin phẫn nộ, cuối cùng để bảo vệ danh dự, Pu-skin đã thách đấu súng với Đantex, Pu-skin bị bắn trước, bị thương nặng, hai ngày sau Pu-skin mất.
+ Những sáng tác của Pu-skin có ảnh hưởng rất lớn đến việc thức tỉnh nhân dân Nga -> Pu-skin là “Mặt trời của thi ca Nga”
+ Pu-skin sáng tác ở nhiều thể loại và thể loại nào cũng có những tác phẩm xuất sắc, đặc biệt là thơ tình yêu, thơ tình của Pu-skin được xem in trong tập thơ Những bài thơ tình hay nhất thế giới -> Pu-skin là một tài năng đa dạng. 
+ Thơ Pu-skin khao khát tự do:
“Ôi bất cứ nhìn về đâu ta cũng thấy
Những gông cùm xiềng xích với dây da
Và lệ sầu thê thảm cuộc đời ta
Và tình cảm tan hoang vòng pháp luật” (Tự do). Ông dám chỉ trích kẻ cầm đầu cao nhất: “Ngươi là mối kinh hoàng trên cõi thế gian/ Lời nguyền rủa của Chúa trên mặt đất”. 
Tình yêu quê hương: “Yêu biết mấy những thửa vườn xanh thắm/ Với muôn hoa và bóng mát dịu dàng/ Đồng cỏ xanh với đụn rạ ngát hương/ Lạch suối trong giữa bụi bờ róc rách” (Làng quê)
- GV: Từ những tìm hiểu trên, em hãy nhận xét khái quát về nhà thơ Puskin ?
- GV: Từ tấm gương của nhà thơ Pu-skin, em rút ra được bài học gì cho bản thân? (Sống có tâm hồn giản dị, gần gũi, gắn bó với nhân dân lao động; hăng say lao động, cống hiến tài năng của mình cho sự nghiệp phát triển và bảo vệ quê hương)
- GV cho HS xem chân dung Ô-lê-nhi-na.
- GV chuyển ý: Thơ tình của Pu-skin đã làm cho cả nhân loại say đắm, mà “Tôi yêu em” là một trong những bài thơ tình đó.
- GV: Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời bài thơ “Tôi yêu em” ?
- GV nhận xét, bổ sung: Thời kì ở Pê-téc-bua, Pu-skin thường hay lui tới nhà ông Chủ tịch Viện Hàn lâm nghệ thuật Nga. Tại đây, thi sĩ đã gặp và đem lòng yêu A.N. Ô-lê-nhi-na (con gái ông Chủ tịch). Mùa hè năm 1829, nhà thơ đã ngỏ lời cầu hôn nhưng không được Ô-lê-nhi-na nhận lời, và bài thơ đã ra đời từ đó.
- GV tổ chức thi đọc diễn cảm giữa các tổ: 
- GV nhắc lại giọng đọc:
+ Hai dòng thơ đầu: chậm, ngập ngừng như lời thú nhận, tự nhủ.
+ Hai dòng thơ 3,4: mạnh mẽ, dứt khoát như lời thề hứa.
+ Hai dòng thơ 5,6: day dứt, u buồn.
+ Hai dòng thơ 7,8: mong ước, tha thiết mà điềm tĩnh.
- GV nhận xét giọng đọc của HS.
- GV đọc diễn cảm bài thơ.
- GV: Dựa vào dấu chấm câu, em cho biết bài thơ gồm mấy câu?
- GV nhận xét: Bài thơ gồm 8 dòng, 2 câu. 
- GV: Em nào có thể phân chia bố cục của bài thơ?
- GV: Em hãy cho biết chủ thể trữ tình trong bài thơ ? Tâm trạng của chủ thể trữ tình lúc này như thế nào?
 - GV chuyển ý: Để hiểu rõ về nội dung và nghệ thuật của bài thơ, chúng ta tìm hiểu sang phần đọc hiểu văn bản.
*Hoạt động 2: Hướng dẫn HS đọc- hiểu văn bản (20phút)
- GV: Mở đầu bài thơ, nhân vật “tôi” muốn nói điều gì? 
- GV nhận xét và giảng: Mở đầu bài thơ, nhân vật “tôi” đã vừa trần tình, bày tỏ, vừa tự nhủ, khẳng định tình cảm của mình, rằng “tôi yêu em” và tình yêu ấy cho đến nay vẫn còn, chưa hẳn đã tàn phai. Tình yêu mà tỏ tình bằng thứ tiếng nước nào cũng hay, cũng ngọt ngào, nhưng cách thổ lộ của Pu-skin rất mộc mạc, rất chân phương nhưng thấm đẫm những chân tình, bởi đó là cách bộc lộ tình cảm trực tiếp nhất, giản dị nhất với những cảm xúc dồn nén từ bên trong. 
 “Tôi yêu em” trong nguyên tác vốn là “tôi đã yêu em” (thì quá khứ) khẳng định sự trường tồn của tình cảm, anh đã yêu em và bây giờ vẫn yêu, trái tim yêu trong anh vẫn tiếp tục ngân rung theo năm tháng, vẫn đập những nhịp đập của tình yêu anh dành cho em. 
- GV đặt vấn đề: Tại sao dịch giả không dịch “anh yêu em” hay “tôi yêu cô” thay cho “tôi yêu em”? (GV yêu cầu HS thảo luận 2 bạn cùng bàn)
- GV nhận xét, kết luận: Trong tiếng Nga, với hai đại từ “ya - vư” có thể dịch sang tiếng Việt thành một số cặp từ quan hệ như: tôi-em, anh-em, tôi-cô. Đối với tiếng Việt, đại từ xưng hô chỉ cần thay đổi một chút là quan hệ và sắc thái tình cảm cũng đổi khác.
 + Một chàng trai tỏ tình thì phải nói “anh yêu em”. Nhưng đây là tình yêu đơn phương (xưng “anh” thì quá thân thiết, gần gũi)-> “tôi”
+ Đối với quý tộc Nga, người ta không gọi các cô gái bằng “em” mà là “cô” (cô em), cách gọi trang trọng. Nhưng với người Việt chúng ta, “tôi yêu cô” thì lại bộc lộ một khoảng cách xa, hơn nữa từ “cô” trong tiếng Việt ít chỉ quan hệ tình yêu -> “em”.
=> “tôi - em” diễn tả chính xác một quan hệ vừa gần vừa xa, vừa rụt rè vừa đằm thắm.
- GV: Qua lời lẽ bày tỏ, em hiểu nhân vật trữ tình đang có trạng thái tình cảm như thế nào?
- GV: Em có nhận xét gì về cách đặt dấu “:” ở dòng thơ thứ nhất?
- GV: Tình cảm của nhân vật trữ tình được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh nào?
- GV: Thay vì sử dụng từ “ngọn lửa tình”, chúng ta có thể sử dụng từ ngữ nào khác?
- GV nhận xét và giảng: Ta thử dùng phép thế, thay thế từ “ngọn lửa tình” bằng “sóng tình” (“Sóng tình dường đã xiêu xiêu/ Xem trong âu yếm có chiều lả lơi” – Truyện Kiều), ta thấy :
+“Sóng tình” thể hiện một tình yêu mạnh mẽ, nối tiếp dâng trào mãnh liệt.
+ “Ngọn lửa tình” cũng diễn tả một tình yêu mạnh mẽ, mãnh liệt, và còn hơn thế nữa, tình yêu đó nồng cháy, dài đằng đẵng, nó biến tấu trong mọi cảm xúc nghĩ về em để hành hạ thể xác và tâm hồn thi sĩ -> tài sử dụng từ của tác giả rất chính xác, tinh tế.
+ Ngay vào đầu bài thơ : “Tôi yêu em: đến nay chừng có thể”, lời thơ chậm rãi, kín đáo, một sự khẳng định, pha chút cân nhắc, dè dặt với những từ “có thể, chưa hẳn”.
 “Chừng có thể”: “chừng” là chừng nào, chúng ta không định hình được, không định chất được, không định lượng được nhưng chắc chắn đó phải là một tình yêu sâu đậm, có độ bền lâu của thời gian, mà minh chứng cho độ bền lâu ấy là hình ảnh “ngọn lửa tình” – ngọn lửa tình cháy mãi trong lòng tác giả. Đảo trật tự từ (Tôi yêu em: có thể chừng đến nay), “có thể” dừng ở cuối câu thể hiện sự trăn trở, day dứt, băn khoăn của nhân vật “tôi”.
 “Chưa hẳn đã tàn phai”, từ “chưa hẳn” mang tính phủ định -> tình yêu đó chưa hẳn đã lui tắt. 
- GV: Qua hai dòng thơ đầu, em cảm nhận được tình yêu của chàng trai là một tình yêu như thế nào?
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả (10phút)
- A-lếch-xan-đrơ Xéc-ghê-ê-vích Pu-skin (1799-1837).
- Thời đại: Nước Nga đang bị đè nặng bởi ách thống trị của chế độ nông nô chuyên chế.
- Quê hương : Mat-xcơ-va
- Thành phần xuất thân: Trong một gia đình dòng dõi quý tộc.
- Năm 1837, Pu-skin bị sát hại do âm mưu của chính quyền Nga hoàng.
- Là “Mặt trời của thi ca Nga”.
- Pu-skin thành công trên nhiều thể loại văn chương, đặc biệt là thơ tình của Pu-skin.
- Sáng tác của Pu-skin rất giản dị, trong sáng và hàm súc, thể hiện vẻ đẹp tâm hồn nhân dân Nga khao khát tự do và tình yêu.
=> Pu-skin là nhà thơ lỗi lạc của nước Nga và thế giới.
2. Tác phẩm: “Tôi yêu em” (10phút)
a. Hoàn cảnh sáng tác:
 Bài thơ ra đời năm 1829, được khơi gợi cảm xúc từ mối tình không thành của tác giả với A.N. Ô-lê-nhi-na, con gái vị Chủ tịch Viện Hàn lâm nghệ thuật Nga.
b. Bố cục: 
- 2 phần :
+ Bốn dòng thơ đầu: Lời giãi bày và lời giã từ về mối tình đơn phương.
+ Bốn dòng thơ sau: Lời giãi bày và lời cầu nguyện cho người yêu.
c. Chủ thể trữ tình của bài thơ:
- Chủ thể trữ tình là nhân vật tôi.
- Tâm trạng của chủ thể trữ tình có gì đó băn khoăn, day dứt.
II. Đọc- hiểu văn bản:
1. Bốn dòng thơ đầu: Lời giãi bày và lời giã từ về mối tình đơn phương
a. Dòng thơ 1-2 : 
- Mở đầu bài thơ, nhân vật “tôi” đã vừa trần tình, bày tỏ, vừa tự nhủ, khẳng định tình cảm của mình:
+ Điệp khúc: “tôi yêu em” (lặp 3 lần)
-> bộc lộ tình cảm trực tiếp, chân thành.
+ Cách xưng hô : Tôi – em : quan hệ vừa gần gũi vừa xa cách, vừa rụt rè vừa đằm thắm.
+ Tình yêu ấy cho đến nay vẫn còn, chưa hẳn đã tàn phai.
- Tâm trạng nhân vật trữ tình như có sự mâu thuẫn giữa cách thể hiện lời lẽ bên ngoài và cảm xúc bên trong.
+ Sau cụm từ “tôi yêu em”, dấu “:” mang ý nghĩa diễn giải, thú nhận tình cảm của nhân vật trữ tình. 
-> nhịp thơ chậm rãi, đứt quãng, thể hiện sự trăn trở, day dứt.
+ Hình ảnh “ngọn lửa tình”(ẩn dụ): tình yêu của “tôi” dành cho “em” luôn mạnh mẽ, mãnh liệt, nồng cháy, dài lâu trong tâm hồn “tôi”.
+ Từ ngữ “chừng có thể”, “chưa hẳn” 
 . Xác nhận sự tồn tại của tình yêu.
 .Thể hiện sự trăn trở, băn khoăn.
=> Khẳng định tình cảm: đã, đang và vẫn yêu em.
* Tiếng nói của trái tim chân thành về tình yêu nồng nàn, thủy chung, vững bền của nhân vật trữ tình.
Hết tiết 1
4. Củng cố: (2 phút)
- Qua bài thơ, các em cần thấy được tình cảm của nhân vật “tôi” với người mình yêu, đó là một tình yêu chân thành, nồng nàn, thủy chung.
5. Dặn dò: (1 phút)
- Học thuộc hai dòng thơ đầu của bài thơ “Tôi yêu em”. Nắm được nội dung, nghệ thuật của hai dòng thơ này.
- Chuẩn bị bài mới “Tôi yêu em” (tiết 2) và bài đọc thêm “Bài thơ số 28”- Ta-go