Giáo án Ngữ văn 11: Đọc văn Khái quát văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến cách mạnh tháng tám năm 1945

TIẾT 33-34 Đọc văn
NS: 18/10/08 KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ ĐẦU THẾ KỈ XX 
NG: 20/10/08 ĐẾN CÁCH MẠNH THÁNG TÁM NĂM 1945
A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp HS
Hiểu được một số nét nổi bật về tình hình xã hội và văn hóa VN từ đầu TK
 XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945. Đó chính là cơ sở, điều kiện hình thành nền văn học VN hiện đại.
Nắm vững những đặc điểm cơ bản và thành tựu chủ yếu của văn học thời
 kì này.
Nắm được những kiến thức cần thiết, tối thiểu về một số xu hướng trào 
lưu văn học. Có kĩ năng vận dụng những kiến thức đó vào việc học những tác phẩm, tác giả cụ thể.
B/ Chuẩn bị
 Thầy: soạn giáo án, TLTK Trò: Soạn bài
C/ Tiến trình tổ chức các hoạt động
 HĐ 1: Kiểm tra bài cũ
 ? Em hãy cho biết các biểu hiện của nội dung yêu nước trong văn học từ thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XX?
 HĐ 2: Giới thiệu bài mới
 HĐ 3: Bài mới
Hoạt động của thầy
HĐ của trò
Nội dung kiến thức cần đạt
? Em hãy cho biết hoàn cảnh lịch sử xã hội Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945? 
? Hoàn cảnh lịch sử đó tác động ntn đến cơ cấu XH ở nước ta?
? HCảnh lịch sử XH đó có tác động ntn đến nền văn hóa bước ta?
? Những yếu tố trên đã tác động ntn đến người cầm bút và người đọc?
? Em hiểu ntn là nền văn học theo hướng hiện đại hóa?
? Quá trình hiện đại hóa nền văn học nước ta diễn ra qua mấy giai đoạn?
3 giai đoạn
? Em hãy cho biết đặc điểm của văn học trong giai đoạn thứ nhất?
? Em hãy cho biết thành tựu phát triển của VHVN trong giai đoạn 2?
? Em hãy cho biết thành tựu của VH giai đoạn thứ ba này ntn?
? VHVN có sự phân hóa thành hai bộ phận, em hãy cho biết đó là hai bộ phận nào? 
? Em hãy cho biết nguyên nhân nào dẫn đến sự phân hóa nói trên?
? Những điểm khác nhau giữa hai bộ phận VH trên?
Văn học công khai
- Phần lớn là những chí thức Tây học thuộc tầng lớp TTS.
- Được sáng tác và lưu hành công khai hợp pháp.
- Có tính chất dân tộc lành mạnh cầu tiến bộ mặc dù không chống đối lại chế độ TD. Bộ phận này lại chia thành nhiều xu hướng phức tạp nhưng bao trùm lên là xu hướng lãng mạn và xu hướng hiện thực
+ Xu hướng lãng mạn: thiên về biểu hiện cái tôi nội cảm, khát vọng, ước mơ của con người.
+ Xu hướng hiện thực: thiên về xu hướng mô tả tìm hiểu chân thực thực trạng xã hội, đi sâu vào p/á những xung đột, mâu thuẫn cơ bản trong đời sống XH.
-> Những xu hướng VH nói trên không có sự phân hóa rạch ròi mà có tác động qua lại với nhau, chuyển hóa lẫn nhau.
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL 
HSTL
Đội ngũ nhà văn
Hoàn cảnh sáng tác
Tính chất
I/ Đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945.
 1, Văn học đổi mới theo hướng hiện đại hóa
a, Hoàn cảnh lịch sử- xã hội Việt Nam từ đầu thế kỉ XX- cách mạng tháng Tám năm 1945.
-1858 TDP xâm lược VN. Đến đầu thế kỉ XX TDP tiến hành khai thác thuộc địa.
Cơ cấu XH có sự biến đổi sâu sắc từ hình thái XHPK chuyển sang hình thái XHTD nửa PK.
Nhiều giai cấp và tầng lớp XH mới hình thành như: CN, dân nghèo thành thị, TS, TTS.
b, Văn hóa VM chịu ảnh hưởng của nền văn hóa phương Tây, chủ yếu là văn hóa Pháp. 
- Trí thức Tây học dần thay thế cho các nhà Nho.
- Chữ quốc ngữ thay thế cho chữ Hán, chữ Nôm trong nhiều lĩnh vực từ hành chính công vụ tới sáng tác văn chương.
- Kĩ thuật in hiện đại xuất hiện, nghề xuất bản, nghề làm báo phát triển mạnh. Viết văn cũng trở thành một nghề kiếm sống.
- ĐCSVN ra đời là một nhân tố quan trọng định hướng cho nền VH phát triển theo chiều hướng tiến bộ và cách mạng bất chấp âm mưu của kẻ địch.
=> Tất cả những yếu tố trên đã tạo điều kiện hình thành nền văn học hiện đại hóa.
c, Khái niệm hiện đại hóa 
 SGK/83
d, Các giai đoạn hiện đại hóa
* Giai đoạn thứ nhất( Từ đầu TK XX- khoảng năm 1920)
+ Chữ quốc ngữ phổ biến rộng rãi, báo chí và phong trào dịch thuật có tđộng khá quan trọng tới việc hình thành và phát triển văn xuôi quốc ngữ.
+ Thành tựu chủ yếu là văn thơ của các chí sĩ cách mạng: PBC, PCT.... mặc dù có những đổi mới về nội dung tư tưởng nhưng thể loại, ngôn ngữ văn tự và thi pháp nói chung vẫn thuộc về phạm trù VNTĐ.
-> TL đây là thời kì đầu chuẩn bị đk cần thiết cho quá trình hiện đại hóa văn học.
* Giai đoạn thứ hai( Khoảng những năm 20- những năm 30 của TK XX)
Quá trình hiện đại hóa đạt được một số thành tựu đáng kể.
Nhiều tác giả được khẳng định tài năng, nhiều tác phẩm có giá trị xuất hiện.
DC/ SGK/ 84
Truyện kí của NAQ ở Pháp được viết bằng tiếng Pháp theo bút pháp hiện đại cũng góp phần đáng kể vào quá trình hiện đại hóa văn học.
-> TL đây là bước đệm quan trọng cho việc hoàn tất quá trình hiện đại hóa VH giai đoạn sau.
* Giai đoạn thứ ba( khoảng những năm 30-45) 
- Có nhiều cuộc cách tân sâu sắc trên mọi thể loại, đặc biệt là tiểu thuyết, truyện ngắn và thơ.
+ Truyện ngắn và tiểu thuyết: cách viết, cách xây dựng nhân vật, ngôn ngữ NT khác xa văn học cổ.
+ Thơ ca cũng có sự đổi mới sâu sắc trên cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật.
+ Kịch nói, phóng sự, phê bình văn học cũng khẳng định sự đổi mới.
=> TL hiện đại hóa đã diễn ra trên mọi mặt của hoạt động văn học, làm biến đổi toàn diện và sâu sắc diện mạo nền VHVN. 
2, Văn học hình thành hai bộ phận và phân hía thành nhiều xu hướng, vừa đấu tranh vừa bổ sung cho nhau để cùng phát triển.
Hai bộ phận: Văn học công khai và văn học không công khai.
Nguyên nhân: Do đặc điẻm của một nước thuộc địa, chịu sự chi phối mạnh mẽ và sâu sắc của phong trào GPDT nên VH phân hóa thanh hai bộ phận.
Văn học không công khai
- Là chí sĩ, chiến sĩ cách mạng, quần chúng giác ngộ lí tưởng CS.
Tồn tại bất hợp pháp bị chính quyền TD cấm đoán, chỉ lưu hành bí mật. Cũng có những tác phẩm lưu hành nửa hợp pháp(thơ Đông Kinh nghĩa thục hoặc thơqì kì mặy trận dân chủ) nhưng chủ yếu là bất hợp pháp bị đặt ngoài đời sống văn học.
- Là vũ khí sắc bén đấu tranh chống lại kẻ thù, là phương tiện truyền bá tư tưởng yêu nước và cách mạng. Bộ phận VH này trực tiếp lên án chế độ TD& PK, kêu gọi tinh thần yêu nước, tuyên truyền lí tưởng độc lập, tự do, và chủ nghĩa XH.
Tlại giữa hai bộ phận VH này vừa có sự khác biệt, đấu tranh với nhau về mặt khuynh hướng, tư tưởng, quan điểm NT nhưng trong thực tế chúng vẫn tác động có khi chuyển hóa lẫn nhau cùng nhau phát triển.
? Vh hiện đại Vn có tốc độ phát triển ntn?
? Em hãy cho biết nguyên nhân nào dẫn tới sự phát triển nhanh chóng của văn học hiện đại VN?
? Những truyền thống tư tưởng lớn của VHVN là gì?
? VHVN hiện đại có những đóng góp gì mới?
? Những thể loại nào mới xuất hiện trong văn học hiện đại từ đầu thế kỉ XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945?
HSTL
HSTL 
HSTL
HSTL
HSTL
3, Văn học phát triển với tốc độ hết sức nhanh chóng.
Trong vòng hơn một thập niên các bộ phận, các xu hướng VH đều vân động, phát triển với một tốc độ đặc biệt khẩn trương, mau lẹ. Thể hiện qua số lượng tác giả và tác phẩm, sự hình thành và đổi mới các thể loại văn học và độ kết tinh ở những tác giả tác phẩm tiêu biểu.
Nvăn Vũ Ngọc Phan trong cuốn Nhà văn hiện đại cho rằng “ Ở nước ta, một năm có thể kể như ba mươi năm của người”
Nguyên nhân
+ Do sự thúc bách của thời đại.
+ Do tiếp xúc với VH phương Tây.
+ Sức sống tiềm tàng mãnh liệt( tư tưởng, văn hóa, văn học, được khơi dậy bởi những phong trào cách mạng ngày càng sâu sắc)
+ Sự thức tỉnh và trỗi dậy của “cái tôi cá nhân”.
+ Sự ra đời của ĐCS( 1930)
+ Nghề văn đã trở thành một nghề kiếm sống.
=> TL với tất cả những nguyên nhân trên làm cho nền văn học hiện đại của nước ta phát triển với một tốc độ hết sức mau lẹ.
II/ Thành tựu chủ yếu của VHVN từ đầu thế kỉ XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945.
 1, Thành tựu về nội dung tư tưởng.
- VHVN có hai truyền thống lớn: 
+ Chủ nghĩa yêu nước.
+ Chủ nghĩa nhân đạo.
=> VHVN hiện đại có sự kế thừa và phát huy những truyền thống đó.
+ Tinh thần yêu nước: gắn liền với thương dân và lí tưởng XHCN, quốc tế vô sản.
+ Tinh thần nhân đạo cũng có những nét mới: quan tâm tới đời sống con người bình thường nhất trong XH đặc biệt là những tầng lớp nd cực khổ, tố cáo tội ác của giặc và thể hiện khát vọng cá nhân.
- Đóng góp mới: Tinh thần dân chủ 
=> TL bên cạnh những truyền thống đã có của VH trung đại, VH hiện đại có thêm những nét mới góp phần tạo nên diện mạo phong phú đa dạng của văn học.
2, Thành tựu về thể loại và ngôn ngữ.
- Tiểu thuyết 
+ Tiểu thuyết trung đại có nhũng đặc điểm sau: thường vay mượn đề tài cốt truyện của văn học Trung Quốc, tập trung vào việc xây dựng cốt truyện li kì hấp dẫn; kết cấu theo kiểu chương hồi và công thức; kết thúc có hậu; truyện được kể theo trình tự thời gian tự nhiên; nhân vật phân tuyến rạch ròi( thiện-ác, trung-nịnh, khôn ngoan-ngu đần).
+ Tiểu thuyết hiện đại xóa bỏ hết những đặc điểm trên của văn học trung đại. Nó lấy tính cách nhân vật làm trung tâm, chú trọng thế giới nội tâm nhân vật, trần thuật không theo trình tự thời gian tự nhiên mà rất linh hoạt; kết thúc thường không có hậu, bỏ ước lệ, dùng bút pháp tả thực lời văn tự nhiên gần với lời ăn tiếng nói hàng ngày.
- Truyện ngắn phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng, phong phú và đặc sắc. Chỉ sau hơn một thập niên chúng ta đã thấy xuất hiện nhiều truyện ngắn đặc sắc trong đó có nhiều kiệt tác.
- Phóng sự tuy mới xuất hiện nhưng đã gặt hái được nhiều thành tựu đáng ghi nhận.
- Thơ ca: phá bỏ các quy phạm chặt chẽvà hệ thống ước lệ của VHTĐ. Thơ là tiếng nói mới của “ Cái tôi” cá nhân trước tạo vật và cuộc đời, giải phóng tình cảm, cảm xúc và nhìn thế giới bằng cặp mắt “xanh non” nên đã phát hiện ra nhiều điều mới lạ về thiên nhiên và lòng người.
- Lí luận, phê bình cũng đạt được nhiều thành tựu.
Kết luận: SGK/90
Ghi nhớ/ 91/SGK.
HĐ 4: Hướng dẫn học bài ở nhà
HS nắm được quá trình hiện đại hóa, các bộ phận khác nhau, các thành tựu của VH hiện đại VN.
Tiết sau kiểm tra một tiết ôn toàn bộ các văn bản và các thao tác nghị luận đặc biệt là văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Thương vợ, Câu cá mùa thu.