Giáo án Ngữ văn 11: Đọc văn Hai đứa trẻ - Thạch Lam

TIẾT 37-38-39 Đọc văn
NS: 22/10/08 HAI ĐỨA TRẺ
NG: 23/10/08 Thạch Lam
A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp HS
 - Cảm nhận được tình cảm xót thương của TL đối với những người phải sống nghèo đói, quẩn quanh nơi phố huyện và sự cảm thông trăn trở trước mong ước của họ có một cuộc sống tươi sáng hơn.
 - Thấy được một vài nét độc đáo trong bút pháp nghệ thuật của TL qua truyện ngắn trữ tình hai đứa trẻ.
B/ Chuẩn bị
 Thầy: Soạn giáo án, TKTL Trò: Soạn bài
C/ Tiến trình tổ chức các hoạt động
 HĐ 1: Kiểm tra bài cũ
? Em hãy cho biết quá trình hiện đại hóa của văn học nước ta từ đầu thế kỉ XX- Cách mạng tháng Tám năm 1945.
 HĐ 2: Giới thiệu bài mới
TL là một ngòi bút tiến bộ, có biệt tài về truyện ngắn. Truyện của ông chủ yếu khai thác thế giới nội tâm của nhân vật với những cảm xúc mong manh mơ hồ trong cuộc sống thường ngày. Với văn phong trong sáng, văn bản “ Hai đứa trẻ” có sự hòa quyện hai yếu tố hiện thực và lãng mạn trữ tình.
 HĐ 3: Bài mới
Hoạt động của thầy
HĐ của trò
Nội dung kiến thức cần đạt
? Em hãy cho biết những nét cơ bản về tác giả TL?
? Em hãy cho biết xuất xứ của VB “ Hai đứa trẻ”
Gv hướng dẫn HS đọc: chính xác, ngắt nghỉ đúng chỗ, đọc chậm rãi nhệ nhàng biểu lộ được cảm xúc của nhân vật.
HS xem chú thích chân trang sách.
? Em hãy tóm tắt lại truyện Hai đứa trẻ?
Hai đứa trẻ là Liên và An được mẹ giao cho trông coi một quán hàng nhỏ nơi phố huyện nghèo. Chiều nào cũng vậy sau khi dọn hàng xong,Liên An và những cư dân kiếm ăn trong đêm lại cố thức để đợi chuyến tàu đêm qua phố huyện may ra còn bán được vài thứ gì chăng? nhưng chủ yếu là liên muốn thấy cảnh con tàu qua phố huyện đó là hoạt động cuối cùng của đêm tối ở phố huyện.
? Em có nhận xét gì khi tóm tắt truyện? 
TTắt truyện rất khó vì truyện không có cốt truyện mà chủ yếu xoay quanh tâm trạng của Liên, An từ chiều đến đêm khuya-> kiểu truyện ngắn trữ tình.
? Vb có thể chia thành mấy phần? Nội dung của từng phần?
? Bức tranh thiên nhiên ở phố huyện lúc chiều tàn được nhà văn khắc họa qua những chi tiết nào?
+ Âm thanh
+ Hình ảnh, màu sắc.
+ Đường nét.
? Em có nhận xét gì về NT miêu tả cảnh ngày tàn trong đoạn trên?
? Qua nghệ thuật trên gợi ra cảnh làng quê hiện ra ntn?
? Tâm trạng của Liên trước cảnh chiều tàn ntn?
? Tìm các chi tiết biểu lộ tâm trạng của Liên? Nhận xét nghệ thuật miêu tả tâm trạng nvật?
GV bình: “ Văn củaThạch Lam thường hiếm khi thừa lời thừa chữ, không uốn éo làm duyên một cách cầu kì kiểu cách, nhưng vừa giàu hình ảnh, vừa giàu nhạc điệu, lại vừa uyển chuyển, tinh tế”
? Cảnh ngày tàn còn được gợi lên qua cảnh chợ tàn. Tìm chi tiết nói về cảnh đó?
? Qua những chi tiết đó em có nhận xét gì về cuộc sống ở phố huyện?
? Hình ảnh những con người phố huyện hiện lên qua chi tiết nào? 
Em có nhận xét gì về cơ nghiệp của mẹ con chị Tí?
Chõng, ghế, nồi nước chè -> cơ nghiệp ít ỏi nhỏ bé
? Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả c/s con người phố huyện?
? Qua đó em có ấn tượng gì về cuộc sống của con người nơi đây?
? Cuộc sống ngột ngạt tù túng này có tác động ntn đến tâm trạng của Liên?
(Thương những đứa trẻ con nhà nghèo nhưng chính chị cũng không có tiền để cho chúng nó. Chắt rượu đầy cho cụ Thi điên. Hỏi thăm mẹ con chị Tí: “ Sao hôm nay chị dọn hàng muộn thế?”)
? Cảm nhận của em về nhân vật Liên?
? Qua đó em cho biết tình cảm của nhà văn đối những kiếp người nhỏ bé, tội nghiệp nơi phố huyện này?
? Nhận xét gì về TL?
? Qua sự phân tích trên khái quát lại NT, ND của đoạn 1?
? Cảnh phố huyện về đêm được miêu tả qua những chi tiết nào?
? Em có nhận xét gì cảnh phố huyện lúc đêm xuống?
? Cảnh phố huyện về đêm được mtả chủ yếu bằng gam màu tối nhưng bên cạnh đó vẫn thấp thoáng hiện ra những ánh sáng nào? Gắn liền với cuộc sống của những ai?
? kết thúc truyện hình ảnh gây ấn tượng, day dứt cuối cùng, đi vào giấc ngủ của Liên cũng vẫn là “ chiếc đèn con của chị Tí chỉ chiếu sáng một vùng đất nhỏ” có ý nghĩa gì?
-> Phải chăng, h/ả này chính là biểu tượng của những kiếp người nghèo khổ, lam lũ, sống vật vờ, leo lét trong màn đêm của XH cũ.
? Nhận xét chung về ánh sáng đó?
? Em có nhận xét gì về nghệ thuật mtả ánh sáng và bóng tối? Dụng ý của tác giả là gì?
? C/s của những con người trong đêm được miêu tả ntn?
? Họ mơ ước gì?
? Tác giả đã mtả bằng bút pháp gì? T/dụng NT ntn?
GV bình: Huy Cận có bài Quẩn quanh” như sau
Quanh quẩn mãi với vài ba dáng điệu,
Tới hay lui cũng chừng ấy mặt người
Vì quá thân nên quá đỗi buồn cười,
Môi nhắc lại cũng ngần ấy chuyện.
->Chừng ấy con người trong bóng tối ngày này qua ngày khác sống quẩn quanh tù túng, bế tắc trong “cái ao đời bằng phẳng”.( XD)
Cuộc sống đơn diệu nhạt nhẽo “ cơm mai rồi lại cơm chiều rốt cục mỗi ngày hai bữa cơm” của NV Giao,Quỳnh trong thiên truyện “ Tỏa nhị Kiều” của XD.
? Mặc dù họ sống nghèo khổ như vậy nhưng tình cảm của những con người này ntn?
? Tâm trạng của Liên ntn?
? Tâm trạng của tác giả ntn khi nói đến nhưng hi vọng mơ ước của họ?
? Qua sự phân tích trên khái quát lại NT, ND của phần 2?
? Đoàn tàu đã xuất hiện như thế nào qua cái nhìn và tâm trạng của hai chị em Liên?
? So sánh thế giới đoàn tàu đưa đến với không gian nơi phố huyện?
HSTL
HSTL
HS đọc
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTl
I/ Đọc- tiếp xúc văn bản
 1, Tác giả
 Thạch Lam( 1910-1942) tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh( sau đổi là Nguyễn Tường Lân) sinh tại Hà Nội trong một gia đình công chức gốc quan lại.
- Quê nội: Làng Cẩm Phô, Hội An, Quảng Nam nhưng tuổi thơ và tuổi trẻ ông sống với gia đình ở quê ngoại: phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương.
- Sau khi đỗ tú tài phần thứ nhất, ông ra làm báo, viết văn.
- TL là người đôn hậu & rất đỗi tinh tế, thông minh và trầm tĩnh. Ông có quan niệm văn chương lành mạnh, tiến bộ, có biệt tài về truyện ngắn.
- Đặc điểm truyện ngắn của ông: truyện không có truyện, chủ yếu khai thác thế giới nội tâm của nhân vật với những cảm xúc mong manh mơ hồ.
- Giọng văn điềm đạm nhưng chứa đựng biết bao tình cảm mến yêu chân thành và sự nhạy cảm của tác giả trước những biến thái của cảnh vật và lòng người.
+ Văn phong Tl trong sáng giản dị mà thâm trầm sâu sắc.
+ ND: truyện ngắn TL viết về nông thôn người dân nghèo: thể hiện niềm cảm thương chân thành đối với người nghèo.
Truyện ngắn của ông có chất lượng nghệ thuật cao & là người duy nhất trong nhóm tự lực văn đoàn vượt được thử thách của thời gian.
=> TLại TL chỉ thực sự sáng tác khoảng 6 năm & mất khi mới 32 tuổi nhưng ông đã có những đóng góp tích cực đối với nền văn xuôi VN trên đường hiện đại hóa.
2, Văn bản
 a, Xuất xứ: VB in ở trong tập truyện ngắn “ Nắng trong vườn”( 1938). VB có sự hòa quyện của hai yếu tố hiện thực và lãng mạn.
 b, Đọc và giải thích từ khó 
 c, Kết cấu
3 phần- P1: Từ đầu- về phía làng-> Phố huyện lúc chiều tàn.
 - P2: tiếp- của họ->Phố huyện lúc đêm xuống.
 -P3: còn lại-> cảnh đợi tàu.
II/ Đọc-hiểu văn bản
 1, Phần 1: Phố huyện lúc chiều tàn
* Cảnh ngày tàn
- Âm thanh: Tiếng trống thu không, tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng, tiếng muỗi bay vo ve trong của hàng đã bắt đầu tối-> báo hiệu ngày đã tàn.
- Hình ảnh, màu sắc: Phương Đông đỏ rực như lửa cháy, những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn, dãy tre làng đen lại.
- Đường nét: dãy tre làng cắt hình rõ rệt trên nền trời.
NT: Những câu văn êm dịu, có nhịp điệu chậm rãi, hình ảnh so sánh sinh động.
=> Cảnh làng quê êm ả, thơ mộng với những hình ảnh âm thanh gần gũi quen thuộc, bình dị gợi được cái hồn của cảnh vật.
*Tâm trạng của Liên
- Liên ngồi lặng yên
- Đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần....
- Chị thấy lòng buồn man mác...
Những câu văn giàu cảm xúc, miêu tả những cảm nhận tinh tế tâm trạng nvật
=> TT của Liên: Buồn nhẹ nhàng mong manh mơ hồ.
Liên có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, trong sáng.
* Cảnh chợ tàn
- Người về hết, tiếng ồn ào cũng mất-> chợ vãn hết vắng vẻ quạnh hiu.
- Trên đất chỉ còn rác rưởi vỏ bưởi vỏ thị lá nhãn bã mía, mùi ẩm bốc lên.
=> Tất cả phơi bày một hình ảnh phố huyện nghèo nàn, xơ xác và những mùi vị của cuộc sống cơ cực, lầm than.
* Những con người nơi phố huyện 
+ Mấy đứa trẻ con nhà nghèo đi lại tìm tòi, nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre, hay bất cứ thứ gì có thể dùng được.
+ Mẹ con chị Tí – ngày: mò cua bắt tép
 - tối: dọn hàng nước
 -> chả kiếm được bao nhiêu nhưng ngày nào cũng dọn.
+ Vợ chồng bác Xẩm ngồi trên manh chiếu rách, cái chậu thau để trước mặt, chưa hát vì chưa có người nghe.
+ Bà cụ Thi hơi điên, lại nghiện rượu với tiếng cười khanh khách nghe thật dễ sợ.-> Tâm trạng đầy uẩn khúc bế tắc.
+ Bác phở Siêu: Với thứ quà xa xỉ mà chị em Liên không bao giờ mua được.
+ Cửa hàng chị em Liên bán mấy thứ lặt vặt, ngày chợ phiên mà cũng chẳng ăn thua gì.-> Hàng ít hợp với vốn liếng eo hẹp khó khăn của gđ Liên và với túi tiền của người dân quê nghèo khổ
NT: tả thực, giọng văn nhẹ nhàng
 nhân vật rất ít hành động, đối thoại rời rạc, đứt quãng. 
 Thời gian lặp lại: tối, ngày nào, chiều nào, cứ chập tối mẹ lại tạt ra
-> Tất cả gợi sự tàn lụi.
=> C/s nghèo khổ, lam lũ, tẻ nhạt lặp đi lặp lại quẩn quanh bế tắc trong cái ao đời bằng phẳng. Những kiếp người tàn lụi.
TT Liên: Động lòng thương
 Cảm thông xót xa với những 
=> Liên rất giàu tình yêu thương con người, nhạy cảm, tinh tế, tâm hồn trong sáng gắn bó với thiên nhiên quê hương.
T/cảm của tác giả: xót thương, đồng cảm.
-> TL có tâm hồn đôn hậu giàu tình yeu thương con người và cảnh vật TN quê hương.
 Tlại Bút pháp lãng mạn kết hợp với hiện thực, những câu văn đậm đà chất thơ, phần 1 thể hiện cảnh ngày tàn và những kiếp người tàn lụi qua tâm hồn ngây thơ trong sáng nhân hậu của Liên. 
2, Phần 2: Cảnh phố huyện về đêm
+ Trời bắt đầu đêm, một đêm mùa hạ êm như nhung và thoảng qua gió mát.
+ Đường phố và các ngõ con chứa đầy bóng tối.
+ Tối hết cả con đường thăm thẳm ra sông, con đường qua chợ về nhà các ngõ vào làng lại càng sẫm đen hơn.
+ Vòm trời hàng ngàn ngôi sao.....
=> Bao trùm lên bức tranh toàn cảnh phố huyện về đêm là bóng tối đậm đặc, nó như luồn lách như một nỗi ám ảnh bám riết lấy cuộc sống của những con người kiếm sống về đêm nơi phố huyện.
- Ánh sáng của sự sống nhỏ bé, yếu ớt
+ Ở một vài cửa hàng, cửa chỉ hé ra một khe ánh sáng.
+ Quầng sáng thân mật quanh ngọn đèn chị Tí.( 7 lần)
+ Một chấm lửa nhỏ và vàng lơ lửng đi trong đêm-bếp lửa của bác Siêu.
+ Ngọn đèn của Liên thưa thớt từng hột sáng lọt qua phên nứa.
+ Ánh sáng của hàng ngàn ngôi sao ganh nhau lấp lánh lẫn với vệt sáng của những con đom đóm.
=> Đó là thứ ánh sáng nhỏ bé, le lói như chính cuộc đời, số phận của những người dân ở phố huyện.
NT: tương phản a/s >< bóng tối 
 Bút pháp lãng mạn 
Gợi một đêm mùa hạ êm đềm, mát mẻ. đồng thời qua a/s nhỏ nhoi leo lét ấy biểu tượng về những kiếp người nhỏ bé, vô danh sống lay lắt tưởng chừng họ bị chôn vùi đến cùng đời mãn kiếp trong đêm tối mênh mông của xã hội cũ. Họ -những con người không có tương lai.
*Cuộc sống của con người trong đêm tối
Nhịp sống: 
+ Chị Tí ngày nào cũng dọn hàng như đã biết được thực trạng: sớm hay muộn nào có ăn thua gì?
+ Gánh phở bác Siêu thứ quà xa xỉ nhiều tiền, lặng lẽ gánh phở ra rồi lại lầm lũi gánh phở về.
+ Gia đình bác Xẩm bật lên mấy tiếng đàn bầu trong yên lặng
+ Chị em Liên đêm nào cũng cố thức chờ tầu may ra còn có người mua cho ít hàng, nhưng Liên không trông mong còn ai mua nữa.
Họ ước mơ mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày.
-> Ước mơ rất mơ hồ càng cho thấy tình cảnh tội nghiệp của những người sống mà không biết số phận mình rồi sẽ ra sao
NT: Bút pháp tả thực, nhịp điệu câu văn
 đều đều chậm rãi.
-> Nhịp sống lặp lại một cách đơn điệu nhàm chán, buồn tẻ. Họ tồn tại và chờ đợi một cái gì may mắn nhưng không bao giờ có được.
T/cảm của họ vẫn yêu thương lẫn nhau. Họ biết cảm thông& chia sẻ cho nhau. Đó là vẻ đẹp trong tâm hồn họ thắp lên ngọn lửa tình thương & niềm hi vọng về một ngày mai tươi sáng.
-> Tâm trạng của Liên: xót thương cho họ.
Tác giả trân trọng và đồng cảm với ước mơ nhỏ bé của họ, hướng tới ánh sáng. Đó chính là giá trị nhân văn của tác phẩm.
 TLại bằng bút pháp tả thực kết hoẹp với bút pháp lãng mạn, TL đã thể hiện niềm cảm thông thương xót cho những kiếp người nhỏ bé, vô danh sống quẩn quanh bế tắc trong nhịp sống đơn điệu tù túng.
3, Phần 3: Cảnh chờ tàu 
An đã ríu cả mắt vào còn dặn với chị Tàu đến chị gọi em dậy
Dấu hiệu tàu đến:
Sự xuất hiện của người gác ghi-> ngọn lửa xanh biếc-> tiếng còi xe lửa từ xa vang lại-> Liên đánh thức em-> tiếng xe dồn dập , tiếng xe rít mạnh vào ghi-> Một làn khói bừng sáng trắng lên -> tiếng hành khách ồn ào-> và tàu rầm rộ đi tới. các toa sáng trưng.
Chuyến tàu tới trong sự chờ đợi và háo hức của hai chị em Liên.
Tàu đi qua chị em Liên còn nhìn với theo cho đến khi chiếc đèn treo ở toa sau cùng khuất sau rặng tre.-> tâm trạng nuối tiếc.
Liên lặng theo mơ tưởng: nhớ về HN xa xăm, về quá khứ tốt đẹp hạnh phúc.
Không gian phố huyện
 Thế giới đoàn tàu đưa đến
-Bóng tối dày đặc bao trùm lên mọi cảnh vật và con người.
- Nghèo khổ, tù túng
- Yên tĩnh, buồn chán.
- Sáng trưng: đồng và kền lấp lánh, và các cửa kính sáng.
- Sang trọng, sung sướng.
- Sôi động, náo nức, vui vẻ.
? Tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì?
? Tác dụng nghệ thuật ntn?
? Tại sao chị em Liên lại phải cố thức để chờ tàu đến?
Liên và An cố thức để chờ tàu không phải vì chúng trông mong bán được hàng.
Liên và An muốn chờ tàu vì đó là hoạt động cuối cùng của đêm, chuyến tàu giúp Liên có được niềm vui duy nhất là khuấy động c/s đơn điệu nhàm chán, tẻ nhạt ở phố huyện nghèo này.
? Thái độ của nhà văn ntn qua miêu tả tâm trạng đợi tàu của hai đứa trẻ?
Thế Lữ nhận xét:
Sự thật tâm hồn TL diễn ra trong lời văn chương phức tạp, nhiều hình, nhiều vẻ, nhưng bao giờ cũng đằm thắm nhân hậu, cũng nghẹn ngào một chút lệ thầm kín của tình thương. Nếu TL theo một chủ kiến nào trong công việc viết văn của anh, thì chủ kiến ấy diễn ra và gợi lên sự xót thương”
?Từ sự phân tích trên khái quát lại giá trị nghệ thuật của văn bản?
? Em hãy khái quát lại giá trị nội dung của bài?
HS viết đoạn văn ngắn thể hiện cảm nhận của bản thân. Sau đó trình bày
GV nhận xét và chốt ý
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
HSTL
NT: tương phản, đối lập.
T/d đánh thức dậy những ước mơ khao khát đến cháy bỏng của những đứa trẻ: muốn thoát ra khỏi c/s tối tăm tù túng mòn mỏi nghèo nàn nơi phố huyện để vươn ra ánh sáng.
=> Ý nghĩa biểu tượng của đoàn tàu:
Là biểu tượng của một thế giới thật đáng sống: sức sống mạnh mẽ, sự giàu sang, rực rỡ ánh sáng. Nó đối lập với cuộc sống mòn mỏi, nghèo nàn, tối tăm và quẩn quanh của những người dân phố huyện. 
Là hình ảnh của HN, của hạnh phúc, của kí ức tuổi thơ sung sướng, đẹp đẽ.
Qua việc mtả tâm trạng Liên, TL thể hiện niềm trân trọng, thương xót đối với những kiếp người nhỏ bé, sống nghèo nàn tăm tối, buồn chán nơi phố huyện.
 TLam nâng niu trân trọng những khát vọng vươn ra ánh sáng, vượt thoát ra khỏi cuộc sống tù túng, quẩn quanh, không cam chịu cái hiện tại tầm thường nhật nhẽo đang vây quanh. 
=> Đồng thời tác giả cũng muốn gửi tới một thông điệp 
+ Qua tâm trạng của Liên, phải chăng TL muốn lay tỉnh những con người đang sống buồn chán đang sống quẩn quanh lam lũ hãy cố vươn tới ánh sáng. 
+ Đừng bao giờ để c/s của con người chìm trong cái “ao đời bằng phẳng”. Con người phải sống cho ra sống phải không ngừng khao khátvà xdựng một cuộc sống có ý nghĩa.
Như vậy, thể hiện một cách nhẹ nhàng khát vọng hướng tới cuộc sống sáng tươi của những con người nhỏ bé, bình thường, “ Hai đứa trẻ” có một giá trị nhân văn, nhân bản đáng quý.
III/ Tổng kết
 1, Nghệ thuật miêu tả tinh tế, giọng văn nhẹ nhàng, điềm tĩnh, khách quan; lời văn bình dị nhưng luôn ẩn hiện một tình cảm xót thương đối với những con người nghèo khổ. Bút pháp hiện thực kết hợp lãng mạn khéo léo, truyện như một bài thơ trữ tình sâu lắng day dứt lòng người.
 2, Nội dung
Qua truyện ngắn “ Hai đứa trẻ”, TL thể hiện một cách nhẹ nhàng và thắm thiết niềm xót thương đối với những kiếp người sống cơ cực, quẩn quanh ở phố huyện nghèo trước cách mạng tháng Tám năm 1945. Đồng thời ông cũng thể hiện niềm trân trọng ước mơ vươn tới c/s tốt đẹp hơn của họ.Truyện thể hiện một tư tưởng nhân đạo đáng trân trọng, đồng thời là bài ca ca ngợi tình yêu thiên nhiên của quê hương đất nước.
IV/ Luyện tập
Em hãy trình bày cảm nhận của em về nhân vật Liên trong VB.
Liên là một cô bé có tâm hồn ngây thơ trong sáng, nhạy cảm tinh tế, gắn bó với thiên nhiên quê hương, giàu lòng yêu thương con người, khao khát vươn ra ánh sáng và cuộc sống tốt đẹp hơn cuộc sống tù túng, quẩn quanh nơi phố huyện. 
HĐ 4: Hướng dẫn học bài ở nhà
HS nắm được nội dung, nghệ thuật cảu văn bản, biết phân tích văn bản.
Nắm được những đặc điểm cơ bản trong phong cách VC của TL
Tiết sau học ngữ cảnh.