Giáo án Ngữ văn 11: Đọc văn: Câu cá mùa thu

ĐỌC VĂN: CÂU CÁ MÙA THU
I. TÌM HIỂU CHUNG:
1/ Tác giả: Nguyễn Khuyến (1935-1909) hiệu là Quế Sơn, quê hương ở làng Yên Đỗ, huyện Lục Bình, tỉnh Hà Nam. Ông xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo và đỗ đầu ba kỳ thi: thi Hương, thi Hội, thi Đình.
2/ Nội dung thơ văn Nguyễn Khuyến: Nói lên tình yêu quê hương đất nước, gia đình, bạn bè; phản ánh cuộc sống của những con người khổ cực, thuần hậu, chất phác; châm biếm đả kích thực dân xâm lược, tầng lớp thống trị, đồng thời bộc lộ tấm lòng ưu ái với dân với nước.
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN:
1/ Cảnh thu:
a) Điểm nhìn để cảm nhận mùa thu của tác giả:
Cảnh thu được đón nhận từ gần đến cao xa rồi từ cao xa trở lại gần:
Từ chiếc thuyền câu nhìn ra mặt ao, nhìn lên bầu trời, nhìn tới ngõ trúc, rồi trở về với ao thu, với thuyền câu.
=> Không gian mùa thu, cảnh sắc mùa thu mở ra nhiều hướng thật sinh động.
b) Cảnh thu trong “Thu điếu” là “điển hình hơn cả cho mùa thu của làng cảnh Việt Nam”: không khí mùa thu được gợi lên từ sự dịu nhẹ, thanh sơ của cảnh vật:
- Màu sắc: Nước trong veo, sóng biếc, trời xanh ngắt.
- Đường nét, chuyển động: Sóng hơi gợn tí, lá vàng khẽ đưa vèo, tầng mây lơ lửng.
- Hòa sắc tạo hình: “Cái thú vị của bài Thu điếu ở các điệu xanh, xanh ao, xanh bờ, xanh sóng, xanh tre, xanh trời, xanh bèo, có một màu vàng đâm ngang của chiếc lá thu rơi”. (Xuân Diệu)
- Ao thu nhỏ, chiếc thuyền câu theo đó cũng bé tẻo teo và dáng người cũng như thu lại.
=> Nét riêng của làng quê Bắc Bộ, cái hồn dân dã đã được gợi lên từ khung ao hẹp, từ cánh bèo, từ ngõ trúc quanh co.
c) Cảnh trong Thu điếu là cảnh đẹp nhưng tĩnh lặng và đượm buồn”
- Không gian tĩnh, vắng người, vắng tiếng : “Ngõ trúc quanh co khách văng teo”.
- Các chuyển động rất nhẽ, rất khẽ, không đủ tạo âm thanh: Sóng hơi gợn, mây lơ lững, lá khẻ đưa.
- Tiếng cá đớp mồi càng làm tăng sự yên ắng, tĩnh mịch của cảnh vật: “Cá đâu đớp động dưới chân bèo”
+ Đâu có cá => phủ định
+ Cá đớp mồi ở đâu đó => khẳng định
Þ Nét đặc trưng của mùa thu ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ: Cảnh thu vừa trong vừa tĩnh.
2/ Tình thu:
	“Tựa gối ôm cần lâu chẳng được
	Cá đâu đớp động dưới chân bèo”
- Nói chuyện câu cá nhưng thực ra không chú ý đến việc câu cá. Nói câu cá nhưng thực ra để đón nhận trời thu, cảnh thi vào cõi lòng => tâm hồn tĩnh lặng.
- Dáng ngồi như cố thu mình cho nhỏ lại để hòa lẫn vào cảnh vật.
- Tiếng lá “khẽ đưa vèo” ở câu 4 và tiếng “cá đớp động” ở câu 8 => nghệ thuật lấy động tả tĩnh để nhấn mạnh cái tĩnh lặng của mùa thu ở nông thôn Việt Nam => Tâm trạng u hoài man mác, nỗi ưu tư thời thế của một con người muốn giữ được tiết sạch giá trong giữa cuộc đời rối ren nghiêng ngửa.
Þ Qua bài Câu cá mùa thu, người đọc cảm nhận ở Nguyễn Khuyến một tâm hồn tha thiết gắn bó với thiên nhiên, đất nước, một tấm lòng yêu nước thầm kín nhưng không kém phần sâu sắc.
3/ Thành công nghệ thuật:
- Ngôn ngữ giản dị, trong sáng đến kỳ lạ, có khả năng diễn đạt những biển hiện rất tinh tế của sự vật, những biểu hiện rất tinh tế của sự vật, những uẩn khúc thầm kín khó giải bày của tâm trạng.
- Vần “eo”, oái ăm, khó làm được NK sử dụng một cách tài tình. Đây không đơn thuần là dùng hình thức chơi chữ mà chính là dùng vần để biểu đạt nội dung. Vần “eo” góp phần diễn tả một không gian vắng lặng, thu nhỏ dần, phù hợp với tâm trạng đầy uẩn khúc của nhà thơ.
- Câu cá mùa thu thể hiện một trong những đặc sắc nghệ thuật phương Đông: Lấy động tả tĩnh.