Giáo án Ngữ văn 11 - Bài: Chiều tối

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ 
KHOA SƯ PHẠM 
.................................. 
Trường thực tập: THPT An Khánh 
Trường: THPT An Khánh Họ và tên GSh: Nguyễn Thị Tiên 
Lớp: 11 Mã số SV: B1501691 
Môn: Ngữ Văn Ngành học: Sư phạm ngữ Văn 
Tiết thứ: Họ và tên GVHD: Trà Diệu Hảo 
Ngày:.......tháng.........năm........ 
GIÁO ÁN GIẢNG DẠY 
CHIỀU TỐI 
(MỘ) 
Hồ Chí Minh 
I.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 
1.Kiến thức 
-Cảm nhận được vẻ đẹp của tâm hồn Hồ Chí Minh: sự kết hợp hài hoà giữa chiến sĩ và thi 
sĩ, giữa yêu nước và nhân đạo. 
-Lòng yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu cuộc sống; nghị lực kiên cường vượt lên hoàn 
cảnh, phong thái tự tại và niềm lạc quan của Hồ Chí Minh 
-Vẻ đẹp của thơ trữ tình Hồ Chí Minh: sự kết hợp hài hoà giữa màu sắc cổ điển và hiện 
đại, giữa chất thép và chất tình. 
2.Kĩ năng 
- Đọc - hiểu tác phẩm trữ tình 
- Phân tích một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt theo đặc trưng thể loại. 
-Tư duy sáng tạo: Phân tích sự kết hợp hài hoà giữa màu sắc cổ điển và hiện đại, giữa chất 
thép và chất tình qua bài thơ Chiều tối. 
3.Thái độ 
- Củng cố thêm lòng yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống lao động của con người. 
- Bồi đắp thêm tinh thần lạc quan, yêu đời. 
4.Năng lực 
-Năng lực đặc thù: năng lực đọc hiểu, năng lực suy luận, năng lực thẩm mĩ, phân tích 
đánh giá, năng lực sử dụng ngôn ngữ. 
-Năng lực chung: năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy, năng lực hợp tác,... 
5.Tích hợp 
-Một số bài ca dao trong văn học dân gian Việt Nam 
- Truyện Kiều - Nguyễn Du 
II.CHUẨN BỊ 
- Giáo viên: thiết kế giáo án, tài liệu tham khảo về VHVN, SGK, SGV,... 
- Học sinh: SGK, các sản phẩm thực hiện nhiệm vụ ở nhà do giáo viên giao (nếu có) 
 III.TIẾN TRÌNH BÀI DẠY 
HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG 
Tổ chức cho HS kể chuyện về Bác Hồ 
-Yêu cầu : Kể trong vòng 3 phút câu chuyện em biết về Bác Hồ. Từ đó, em rút ra bài 
học gì cho bản thân? 
HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI 
-Mục đích: HS nắm được kiến thức khái quát về tập Nhật ký trong tù và bài thơ Chiều 
tối (Mộ) của Hồ Chí Minh. 
-Nội dung 
+Tập Nhật ký trong tù 
+Văn bản Chiều tối (Mộ) 
Tìm hiểu về hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ, đặc điểm thể loại và cảm hứng chủ đạo của 
văn bản. 
-Bức tranh thiên nhiên và bức tranh đời sống, bút pháp chủ đạo. 
-Phương pháp: Hoạt động cá nhân, thảo luận nhóm, thuyết trình. 
-Năng lực: Năng lực đọc hiểu, năng lực thẩm mĩ, năng lực suy luận, phân tích đánh giá, 
năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy, năng lực hợp 
tác,.. 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV –HS KIẾN THỨC CẦN ĐẠT 
-Hồ Chí Minh khi sang Trung Quốc, bị 
chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam 
vô cớ. Trong suốt ba tháng ở tù, Người đã 
sáng tác tập Ngục trung nhật kí (Nhật kí 
trong tù). 
-Tập thơ gồm 134 bài thơ ghi bằng chữ 
Hán, được dịch ra tiếng Việt và in lần đầu 
vào năm 1960. 
? Dựa vào tiểu dẫn SGK/41, em hãy cho 
biết vị trí và hoàn cảnh ra đời của bài 
thơ Chiều tối (Mộ)? 
Dựa vào tiểu dẫn SGK/41, em hãy cho 
biết xuất xứ và vị trí của bài thơ Chiều 
tối (Mộ)? 
1 Tìm hiểu chung 
*Bài thơ Chiều tối (Mộ) 
- Hoàn cảnh sáng tác:Bài thơ Chiều tối lấy 
cảm hứng gợi lên trên đường chuyển lao 
của Bác từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo vào 
lúc chiều tốí vào cuối thu năm 1942. 
- Xuất xứ: Chiều tối là bài thơ thứ 31 
trong tập Nhật ký trong tù, 
- Thể thơ và bố cục bài thơ 
+ Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt 
+Bố cục 2 phần: hai câu đầu (bức tranh 
thiên nhiên); hai câu cuối (bức tranh sinh 
hoạt của con người). 
Đây là bài thơ theo thể thơ Đường, dựa 
vào số câu, số chữ bài thơ, em hãy cho 
biết bài thơ được viết theo thể thơ gì? 
Em hãy cho biết bố cục bài thơ ra sao? 
-Bố cục: Với thể thơ tứ tuyệt, bài thơ có thể 
tiếp cận theo 2 hướng 
Theo kết cấu: đề - thực – luận – kết 
Theo bố cục 2 phần: hai câu đầu (bức tranh 
thiên nhiên); hai câu cuối (bức tranh sinh 
hoạt của con người). 
=> Từ đặc điểm nghệ thuật chúng ta sẽ 
phân tích bài thơ theo hướng thứ hai. 
-Gọi HS đọc hai câu đầu 
Đây là bài thơ được viết trên đường 
chuyển lao lúc chiều tối. Vậy theo các 
em, trạng thái con người như thế nào? 
Điểm nhìn ở đây có sự thay đổi không? 
Nếu có thì thay đổi như thế nào? 
-Thảo luận nhóm 
Nhóm 1+ 2: Bức tranh thiên nhiên có 
những hình ảnh nảo? Những hình ảnh 
đó gợi lên đều gì? 
-Hình ảnh cánh chim đã từng xuất hiện 
trong nhiều thơ văn khác: 
“Chim bay về núi tối rồi” (ca dao) 
“Chim hôm thoi thóp về rừng 
Đoá trà my đã ngậm trăng nữa vành” 
 (Truyện Kiều - Nguyễn Du) 
Hình ảnh cánh chim mỏi gợi lên sự tương 
đồng với tâm thế con người, với tâm trạng 
con người cô đơn, lẻ loi, mỏi mệt của người 
tù sau một ngày đày ải nơi đất khách. 
-“Cô vân” dịch thơ không sát nghĩa. Cô 
(một), vân (mây). “Cô vân” -> chỉ một áng 
mây riêng lẻ, cô đơn. 
-Nhóm 3+4, tâm hồn con người (cụ thể là 
Hồ Chí Minh) hiện lên như thế nào? 
- Dù mệt mỏi nhưng nhà thơ vẫn ung dung 
ngắm nhìn cảnh vật. Con người lênh đênh 
nơi đất khách, lại mỏi mệt sau một ngày lao 
động nhưng vẫn giành thời gian để cảm 
nhận được được thế giới xung quanh có 
“quyện điểu”, “quy lâm”; vươt lên trên sự 
mệt mỏi của bản thân tìm đến sự tĩnh tại 
II Đọc - hiểu văn bản 
 1 Bức tranh thiên nhiên lúc chiều tối 
(2 câu đầu) 
“Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ, 
Cô vân mạn mạn độ thiên không” 
(Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ 
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không) 
-Hình ảnh con người: đó là người tù sau 
một ngày chuyển lao vất vả. 
-Điểm nhìn: từ mặt đất (thấp ->bầu trời 
(cao) 
-Thời gian: chiều tối, âm u, hiu quạnh 
-Không gian thiên nhiên: ước lệ 
+“Quyện điểu”: chim mỏi -> Gợi lên sự 
tương đồng giữa cánh chim mỏi và hình 
ảnh người tù sau một ngày lao động. 
+”Cô vân”: cô độc, lẻ loi, trôi một cách 
chậm chạp 
+Bút pháp chấm phá: cánh chim nhỏ bé, 
đám mây đơn lẻ đủ sức gợi lên một bầu trời 
mênh mông, hoang sơ và tĩnh lặng. 
 => Hai câu thơ đầu, chỉ bằng vài nét vẽ 
chấm phá nhưng đã vẽ nên một bức tranh 
thiên nhiên tuyệt mang đậm màu sắc cổ 
điển vào buổi chiều miền sơn cước. Ẩn 
chứa sau bức tranh ấy là tâm hồn thi sĩ với 
tình yêu thiên nhiên và ý chí nghị lực phi 
thường của một nhà thơ – chiến sĩ 
: 
của tinh thần -> cảm nhận được ý chí, nghị 
lực, phong thái, ung dung. 
Tất cả những hình ảnh này được gợi lên 
từ bút pháp nào? 
-GV tiểu kết nội dung và nghệ thuật hai câu 
đầu. 
-Con người sống và để tồn tại được đều 
phải trải qua quá trình lao động. Tiếp nối 
bức tranh thiên nhiên là bức tranh đời sống. 
Chúng ta tìm hiểu bức tranh đời sống. 
Thời gian được chuyển biến như thế 
nào? 
Hình ảnh con người hiện lên như thế 
nào? 
-Cô gái đang miệt mài xay ngô bên lò than 
rực hồng. Đó chính là nét đẹp, nét đáng quý 
của người dân lao động. 
-Bác đã lặp lại hai chữ “bao túc” ở cuối câu 
thứ ba và đầu câu thứ tư, như những vòng 
xay nối tiếp nhau của cô gái, như sự tuần 
hoàn của thời gian, trời đã tối, tối dần. Bức 
tranh vừa ấm áp bởi cảnh tượng lao động 
khỏe khoắn của người thôn nữ lao động, 
vừa bởi cái ánh hồng của bếp lò. Cô sơn nữ 
hiện lên như một điểm sáng, làm cho cả 
bức tranh trở nên sinh động, vui tươi hơn. 
Đó chỉ là một thứ hạnh phúc bình dị. 
Tâm trạng của Bác hiện lên như thế 
nào? 
-Mặc dù hoàn cảnh sống vô cùng gian khổ 
nhưng Bác vẫn dành tình cảm yêu thương, 
quan tâm với người lao động nghèo có cả 
những người không cùng đan tộc với mình. 
Bác đã gạt bỏ hết những đau đớn, mệt mỏi 
về thân xác để cảm nhận được. 
Hình ảnh lò than hiện lên như thế nào? 
 2 Bức tranh đời sống (2 câu cuối) 
“Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc, 
Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng”. 
(Cô em xóm núi xay ngô tối, 
Xay hết, lò than đã rực hồng.) 
-Thời gian chuyển dần từ chiều sang tối 
- Điệp vòng ở cuối câu 3 “ma bao túc” và 
đầu câu 4 “bao túc ma hoàn” -> “lô dĩ 
hồng” tức là trời đã tối và lò than rực lên. 
-Bức tranh đời sống hiện lên sinh động, gần 
gũi. 
+Cô gái xay ngô: Trẻ trung, khoẻ mạnh -> 
Con người cần mẫn, chăm chỉ, miệt mài lao 
động ->Thể hiện tình yêu thương của Bác 
với mọi con người. 
+Hình ảnh “lò than rực hồng”: 
Chữ hồng: “con mắt thơ” (thi nhãn): bừng 
lên sức sống, xua tan cảm giác lạnh lẽo, âm 
u chốn núi rừng lúc chiều tối -> bừng lên 
sức sống, niềm vui, xua tan mệt mỏi, tiếp 
thêm nghị lực, sức mạnh cho người tù. 
=>Bức tranh thiên nhiên mang đậm hơi thở 
của cuộc sống, hiện lên hình ảnh nhân vật 
trữ tình luôn hướng về sự sống với tấm lòng 
luôn yêu thương con người. 
-Hình ảnh lò than rực hồng: Hình ảnh lò 
than rực hồng còn là một nét vẽ tương 
phản trên nền bóng đêm đen. Nói như 
Hoàn Trung Thông“Một chữ hồng mà đủ 
sức để cân lại với 27 chữ thơ kia, nó làm 
sáng cả câu thơ, cả bài thơ. Nó là nhãn tự 
(chữ mắt) của bài thơ”. Nghệ thuật thơ 
Đường gọi những hình ảnh như thế là “thi 
nhãn” (mắt thơ). nó cân lại bức tranh của 
núi rừng chiều tối, làm sáng lên và ấm lại 
khung cảnh hoang lạnh tối tăm. 
-Phát phiếu học tập cho HS (Phụ lục 1) 
III Tổng kết 
 1 Nội dung 
-Bức tranh cảnh chiều tối đẹp nhưng vắng 
lặng, mang sắc thái tâm trạng. 
-Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh: Sự kết hợp 
hài hoà giữa chiến sĩ và thi sĩ, giữ yêu nước 
và nhân đạo, dù trong hoàn cảnh nào, dù 
trong hoàn cảnh nào vẫn luôn hướng về sự 
sống và ánh sáng. 
 2 Nghệ thuật 
Bút pháp tả cảnh ngụ tình vừa cổ điển vừa 
hiện đại 
-Ngôn ngữ linh hoạt và sáng tạo, vừa gợi tả 
vừa gợi cảm, biện pháp điệp vòng. 
HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP 
Đề: Anh (chị) hãy miêu tả về buổi chiều quê hương anh (chị). 
 Yêu cầu: Viết đoạn văn (khoảng từ từ 5 – 10 dòng). 
Gợi ý 
Hình thức đoạn văn: 
- Bắt đầu bằng chữ viết hoa đầu dòng và kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng. 
- Cách thức trình bày đoạn văn: diễn dịch, song hành, quy nạp. 
+Diễn dịch: câu chủ đề nằm ở đầu đoạn 
+Quy nạp: câu chủ đề nằm ở cuối đoạn 
+Song hành: đoạn văn có các câu triển khai nội dung song song nhau, không nội dung 
nào bao trùm lên nội dung nào. 
HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG SÁNG TẠO (HS làm ở nhà) 
1.Bài thơ tả cảnh chiều tối. Từ câu 1 đến câu 4, thời khắc chuyển từ chiều muộn tới tối 
hẳn. Tác giả đã dùng những thủ pháp nghệ thuật gì khiến người đọc nhận biết được như 
vậy ? 
 2. Người ta nói thơ Hồ Chí Minh bài nào cũng có “chất thép”. Theo anh (chị), “chất 
thép” trong bài Chiều tối thể hiện như thế nào ? 
 Dặn dò 
- Chuẩn bị bài Từ ấy - Tố Hữu 
- Đọc và tìm hiểu tập thơ “Nhật ký trong tù”. 
-Nắm vững nội dụng bài: Bức tranh thiên nhiên chiều tối đẹp nhưng đượm buồn của miền 
sơn cước; bức tranh đời sống sống động, giản dị. Ẩn chứa sau đó là tình yêu thiên nhiên 
và ý chí nghị lực, phong thái ung dung của Bác. 
+Đặc biệt là bút pháp chấm phá, chỉ gợi mà không tả, biện pháp điểm nhãn làm nổi bật tứ 
thơ. 
-Chất cổ điển và chất hiện đại qua bài thơ “Chiếu tối” - Hồ Chí Minh. 
+Chất cổ điển: sử dụng thi liệu từ trong văn học, biện pháp ước lệ, tượng trưng, 
+Chất hiện đại: hình ảnh thơ, tinh thần nhân vật trữ tình, 
Giáo viên hướng dẫn Cần Thơ ngày 14 tháng 02 năm 2019 
Ngày duyệt: Người soạn 
Chữ ký: 
 Trà Diệu Hảo Nguyễn Thị Tiên 
PHỤ LỤC 1 (Dành cho Tổng kết bài) 
Ghép cột 
A Bức tranh cảnh chiều tối đẹp nhưng 
vắng lặng, mang sắc thái tâm trạng. 
B Bút pháp tả cảnh ngụ tình vừa cổ điển 
vừa hiện đại 
C Ngôn ngữ linh hoạt và sáng tạo, vừa 
gợi tả vừa gợi cảm, biện pháp điệp vòng. 
D Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh: Sự 
kết hợp hài hoà giữa chiến sĩ và thi sĩ, 
giữ yêu nước và nhân đạo, dù trong hoàn 
cảnh nào, dù trong hoàn cảnh nào vẫn 
luôn hướng về sự sống và ánh sáng. 
Nghệ thuật 
Nội dung