Giáo án môn Ngữ văn 11 - Văn tế nghĩa sĩ cần giuộc

Tiết 21
Ngày soạn: 19/9/2010
Ngày dạy: 20/9/2010
VĂN TẾ NGHĨA SĨ CẦN GIUỘC
(Phần một : Tác giả) 
Nguyễn Đình Chiểu
I.Mục tiêu cần đạt: 
1.Kiến thức:
- Biết những nét cơ bản về thời đại, thân thế và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu: cuộc đời bất hạnh, nghị lực lớn lao và nhân cách cao cả; quan niệm đạo đức, tư tưởng nhân nghĩa và tấm lòng yêu nước thương dân; sắc thái Nam Bộ trong thơ văn.
2.Kĩ năng: 
- Biết cách vận dụng những hiểu biết trên để đọc – hiểu tác phẩm và làm bài nghị luận về tác giả văn học.
3. Thái độ: 
- Cảm phục và trân trọng tài năng, nhân cách cao cả của tác giả ; Giáo dục cho học sinh tấm lòng yêu nước trong thời đại ngày nay.
II.Chuẩn bị: 
	G: sgk ; giáo án ; chân dung Nguyễn Đình Chiểu; phiếu học tập.
	H: đọc và soạn bài theo câu hỏi trong sgk/59 ; Sưu tầm tư liệu giới thiệu về nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu.
III.Tiến trình tổ chức các hoạt động: 
HĐ I: Kiểm tra bài cũ: 
HĐ II: Giới thiệu bài mới: 
	Trong chương trình Ngữ văn lớp 9, các em được tìm hiểu đôi nét về tác giả Nguyễn Đình Chiểu. Trong tiết học hôm nay, cô và các em sẽ được bổ sung thêm những kiến thức cơ bản về thời đại, thân thế và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu.
HĐ III: Bài mới: 
HĐ của G
HĐ của H
Nội dung cần đạt
- Nêu những nét chính về cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu. Em cảm nhận sâu sắc điều gì qua cuộc đời nhà thơ ? 
- nêu những tác phẩm chính trong sáng tác của NĐC. 
G chia nhóm cho H thảo luận trong thời gian 5’. yêu cầu đại diện các nhóm trình bày.
-N1,2: Dựa vào những đoạn trích đã được học về Truyện LVT (lớp 9+ 11), hãy cho biết lí tưởng đạo đức của NĐC được xây dựng chủ yếu trên cơ sở tình cảm nào ?
G: Nhân là tình thương yêu con người, sãn sàng cưu mang người hoạn nạn; nghĩa là những quan hệ tốt đẹp giữa người với người trong xã hội – tình cha con, nghĩa vợ chồng, tình làng nghĩa xóm, tình bạn bè.
- N3,4,5: Nội dung trữ tình, yêu nước trong thơ văn NĐC ? Tác động tích cực của những sáng tác thơ văn ấy đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đương thời ? 
- N 6,7,8: Theo em, sắc thái Nam Bộ độc đáo của thơ văn NĐC biểu hiện ở những điểm nào ?
Cá nhân trình bày.
Dựa vào sgk, cá nhân trình bày.
Đại diện nhóm trình bày, các nhóm khác cùng nhận xét, bổ sung, thống nhất.
Đại diện nhóm trình bày, các nhóm khác cùng nhận xét, bổ sung, thống nhất.
Đại diện nhóm trình bày.
I.Cuộc đời: 
- Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 1888), hiệu là Hối Trai (cái phòng tối. Sau khi bị mù, NĐC mới lấy tên hiệu này).
- Xuất thân trong gia đình nhà nho.
- Sinh ra tại quê mẹ - tỉnh Gia Định.
- Năm 1843, ông đỗ tú tài.
- Năm 1846, ông ra Huế học, chuẩn bị thi tiếp. Khi sắp vào trường thi thì nhận được tin mẹ mất, ông phỉa bỏ thi về nam chịu tang. Dọc đường về, NĐC bị đau mắt nặng rồi bị mù.
- NĐC mở trường dạy học, bốc thuốc chữa bệnh cho dân tại Gia Định. Mọi người gọi ông là Đồ Chiểu. 
- Năm 1859, giặc Pháp chiếm đánh thành Gia Định, NĐC cùng các lãnh tụ nghĩa quân bàn mưu tính kế đánh giặc và sáng tác những vần thơ cháy bỏng căm hờn, sôi sục ý chí chiến đấu. Thực dân Pháp tìm mọi cách mua chuộc nhưng ông khẳng khái khước từ, giữ trọn tấm lòng thủy chung son sắt với dân với nước đến hơi thở cuối cùng.
=> Cuộc đời NĐC là một tấm gương trong sáng, cao đẹp về nhân cách, nghị lực và ý chí, về lòng yêu nước, thương dân và thái độ kiên trung, bất khuất trước kẻ thù.
II. Sự nghiệp thơ văn: 
1. Những tác phẩm chính: 
- Trước khi thực dân Pháp xâm lược: 
ông viết hai truyện thơ dài: Truyện Lục Vân Tiên và Dương Từ - Hà Mậu => nhằm mục đích truyền bá đạo lí làm người.
- Sau khi thực dân Pháp xâm lược: thơ văn NĐC là lá cờ đầu của văn thơ yêu nước chống thực dân Pháp nửa cuối thế kỉ XIX với những tác phẩm xuất sắc về cả nội dung tư tưởng, tình cảm và nghệ thuật như : Chạy giặc ; Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, văn tế Trương Định...
2. Nội dung thơ văn: 
a) Lí tưởng đạo đức, nhân nghĩa: 
- NĐC viết truyện LVT nhằm truyền đạo đức làm người chân chính qua những tấm gương: lòng thương cha kính mẹ của LVT, tình yêu thủy chung của KNN dành cho LVT; Hớn Minh, Tử Trực, ông Ngư, ông Quán... là những con người nhân hậu, thủy chung, dám đấu tranh...
- NĐC vốn là con nhà nho nên đạo lí làm người của ông mang tinh thần nhân nghĩa của đạo Nho (Trai thời trung hiếu làm đầu – Gái thời đức hạnh làm câu trau mình; trung, hiểu, tiết, hạnh là những phạm trù đạo đức, lễ nghĩa của nho gia. Trang nam nhi phải lấy trung với vua, hiếu với cha mẹ; người phụ nữ hiền thục phải đủ tứ đức). Nhưng sống và sáng tác trong thời đại phong ba bão táp, lại có nhiều thời gian gần gũi, gắn bó với nhân dân nên tinh thần nhân nghĩa đậm đà tính nhân dân và truyền thống dân tộc. 
=> Lí tưởng đạo đức của NĐC được xây dựng trên cơ sở nhân nghĩa.(Trước NĐC, nhân nghĩa vẫn được xem là một phạm trù đạo đức lí tưởng, chỉ có ở các bậc thánh nhân, những người quân tử thuộc tầng lớp trên. Ở N.Trãi, nhân nghĩa đã hướng tới người dân. Lấy nhân nghĩa để thắng hung tàn, bạo ngược. Đến NĐC, ông đặc biệt đề cao chữ nghĩa.)
b) Lòng yêu nước, thương dân: 
- Ghi lại chân thực một thời đau thương của đất nước, khích lệ lòng căm thù giặc và ý chí cứu nước của nhân dân ta, đồng thời nhiệt liệt biểu dương những anh hùng nghĩa sĩ đã chiến đấu, hi sinh vì Tổ quốc.
=> Thơ văn yêu nước của NĐC đã đáp ứng kịp thời và xuất sắc nhu cầu của cuộc sống chiến đấu thời đó, có tác dụng khích lệ tinh thần và ý chí cứu nước của đồng bào Nam Bộ cũng như đồng bào cả nước những năm đầu thực dân Pháp xâm chiếm nước ta.
3.Nghệ thuật thơ văn: 
- Văn chương trữ tình đạo đức.
- Thơ văn NĐC đậm đà sắc thái Nam Bộ: lời ăn tiếng nói mộc mạc, bình dị; tâm hồn nồng nhiệt, chất phác...
III.Kết luận: 
- NĐC là nhà thơ lớn của dân tộc VN vào cuối thế kỉ XIX. 
- Thơ văn ông là bài ca về đạo đức nhân nghĩa; là tiếng nói yêu nước cất lên từ cuộc sống và chiến đấu của nhân dân thời kì đầu chống thực dân Pháp xâm lược.
- Thành tựu nghệ thuật xuất sắc mang đậm sắc thái Nam Bộ.
- Cuộc đời và sự nghiệp thơ văn của ông mãi mãi là bài học quý giá cho thế hệ sau về nhân cách, ý chí và nghị lực , lòng yêu nước thương dân và thái độ bất khuất trước kẻ thù.
HĐ IV: Hướng dẫn học ở nhà: 
	Nắm chắc các kiến thức cơ bản ở trên.
	Đọc và soạn bài : “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”