Giáo án môn Ngữ văn 11 - Trường THPT Sông Công

Ngày soạn: 02/04/2010 Ngày giảng: 09/ 04/ 2010
Tiết 103:
 Đọc-hiểu
 BA CỐNG HIẾN VĨ ĐẠI CỦA CÁC MÁC
	- Ăng ghen -
Mục tiêu bài học
Về kiến thức
Giúp HS:
Nhận thức được những đóng góp quan trọng của Các Mác đối với nền tư tưởng nhân loại.
Thấy được tình cảm tiếc thương và trân trọng của Ăng ghen dành cho Các Mác.
Thấy được nghệ thuật lập luận chặt chẽ và sâu sắc của tác giả.
Về kĩ năng
Học sinh có kĩ năng tìm hiểu một văn bản điếu văn hiện đại.
Về thái độ
Hình thành cho HS thái độ trân trọng những thành quả cách mạng mà những bậc tiền bối đã tạo ra
Phương tiện thực hiện
SGK, SGV.
Giáo án.
Chân dung Các Mác, Ăng ghen.
Cách thức tiến hành
Kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm,
Tiến trình dạy-học
Ổn định tổ chức lớp
Sĩ số lớp:	11B1:
 	11B11:
Kiểm tra bài cũ:
Câu hỏi: Theo tác giả vì sao nước ta không có nền luân lí xã hội? Qua đoạn trích lòng yêu nước của Phan Châu Trinh bộc lộ như thế nào?
Vào bài mới:
Khi một người đi về cõi vĩnh hằng cũng là lúc mỗi chúng ta tưởng nhớ tới công lao của họ lúc sinh thời. Và khi Các Mác ra đi, cả thế giới kính cẩn nghiêng mình trước những cống hiến to lớn của ông đối với nền tư tưởng của nhân loại.
 Với tất cả tình yêu thương, niềm trân trọng, Ăng ghen đã viết bài điếu văn để tiễn đưa người bạn, người anh em, người đồng chí thân thiết nhất của mình. 
Bài điếu văn của Ăng ghen đã không gợi cho người đọc, người nghe sự bi luỵ, tang thương mà trái lại nó gợi cho chúng ta ấn tượng mạnh mẽ về những cống hiến, những đóng góp của người đã mất. Và hơn tất cả là nó hướng tới sự sống, tương lai cho nhân loại. Để cảm nhận được tất cả những đóng góp đó của Các Mác và những nét đặc sắc của bài điếu văn này, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác.
Hoạt động của GV và HS
Kiến thức cần đạt
 GV dẫn: Để giúp các em có cơ sở khi tìm hiểu văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác, trước hết chúng ta đi vào tìm hiểu những nét khái quát chung về tác giả và văn bản trong phần A.
 ?: Dựa vào phần tiểu dẫn trong SGK một em hãy giới thiệu những nét khái quát nhất về Ăng ghen và Các Mác cho cả lớp cùng nghe?
 GV nhận xét, mở rộng: Như chúng ta đều biết, Các Mác và Ăng ghen là những vĩ nhân của thế kỉ 19. Nhưng những cống hiến và tên tuổi của họ vẫn còn sống mãi với thời gian. Và đặc biệt, hình ảnh của họ vẫn luôn gây ấn tượng mạnh trong mỗi chúng ta.
 GV giới thiệu ảnh Các Mác, Ăng ghen chụp chung.
 ?: Một em có thể lí giải cho mọi người biết tại sao 2 ông lại luôn có ảnh chụp chung?
 GV khẳng định: Trong các bức ảnh, chân dung hai ông luôn được đặt cạnh nhau. Điều đó trước hết thể hiện chân dung những con người đầu tiên sáng lập ra chủ nghĩa Mác- Lênin-chủ nghĩa xã hội khoa học. Song nó còn nói lên tình cảm thắm thiết, bền chặt và thuỷ chung của hai con người vĩ đại. Tình bạn của Các Mác và Ăng ghen đẹp hơn bất cứ câu chuyện cổ tích viết về tình bạn nào. Đó là tình bạn của những người cùng chung chí hướng giải phóng nhân loại khỏi áp bức bất công. Khi nói đến tình bạn của Mác và Ăng ghen, Lênin đã viết rằng, họ là những người “có một tâm hồn biết yêu thương nhau sâu sắc”, đó là tâm hồn của những người yêu thương nhân loại bị bần cùng, áp bức.
 GV dẫn chuyển: Sự nghiệp cách mạng của Các Mác gặp nhiều truân chuyên nhưng nhờ có chỗ dựa vững chắc là gia đình và tình bạn với Ăng ghen đã giúp Mác vượt qua tất cả để đấu tranh cho hạnh phúc của nhân loại. Các Mác coi mình là: “ Người đi đường không biết mệt mỏi”. Với Các Mác: “Người nào đem lại hạnh phúc cho nhiều người nhất là kẻ hạnh phúc nhất Hạnh phúc là đấu tranh.” Với tất cả tình yêu thương, trân trọng, sự đồng cảm của một người bạn đối với một người bạn, một vĩ nhân đối với một vĩ nhân, Ăng ghen đã viết ra bài điếu văn vô cùng cảm động để tiễn bạn. Mời các em cùng tìm hiểu những nét đầu tiên về văn bản này.
 ?: Một em cho thầy và cả lớp biết văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác được ra đời trong hoàn cảnh nào?
 GV dẫn: Chúng ta vừa cùng nhau tìm hiểu nững nét chính về tình bạn của Các Mác và Ăng ghen cũng như hoàn cảnh ra đời của văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác. Để cảm nhận một cách sâu sắc tất cả những điều đó, chúng ta sẽ cùng nhau đi vào tìm hiểu phần B.
 1HS đọc văn bản, chú ý giọng đọc chậm, hơi buồn, nhiều chỗ trang nghiêm thể hiện được sự trân trọng của tác giả.
 ?: Qua phần chuẩn bị bài ở nhà, một em có thể cho thầy và cả lớp biết văn bản được viết theo thể loại gì?
 ?: Em có hiểu biết gì về thể điếu văn? Hãy kể một vài bài văn tế tiêu biểu mà em biết hoặc đã được học? Bài điếu văn này có điểm gì đặc biệt?
 GV nhận xét, mở rộng: Văn tế (điếu văn) là những bài viết để đọc trong lễ truy điệu, khi đưa tang hoặc đọc trước mộ người mất. Có thể kể ra một số bài văn tế tiêu biểu như: Văn tế thập loại chúng sinh (Nguyễn Du), Văn tế Trương Quỳnh Như (Phạm Thái), Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc (Nguyễn Đình Chiểu), Văn tế Phan Châu Trinh (Phan Bội Châu), Điếu văn chủ tịch Hồ Chí Minh (BCH TW ĐLĐVN), Các bài văn tế trung đại thường viết theo thể Phú Đường luật hoặc song thất lục bát, các bài văn tế hiện đại thường được viết bằng văn xuôi chính luận. Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác là một bài điếu văn nhưng nó không gợi cho chúng ta cảm giác bi lụy, tang thương mà trái lại nó gợi cho chúng ta cảm xúc về tương lai, sự sống của nhân loại
 GV dẫn: Và để thuận lợi hơn trong việc phân tích văn bản, chúng ta cùng nhau chia bố cục cho bài điếu văn này.
 ?: Qua phần bạn vừa đọc và phần chuẩn bị bài ở nhà , theo các em văn bản có thể chia làm mấy phần? Nội dung từng phần là gì?
 ?: Em có nhận xét gì về kết cấu của bài điếu văn?
 GV khẳng định: Như vậy, chúng ta đều cảm nhận được bài điếu văn này có kết cấu như một áng văn chính luận chặt chẽ, khúc chiết, mạch lạc, logic.
 GV dẫn: Và tất cả những cống hiến của Các Mác là gì, tình cảm của Ăng ghen đối với bạn ra sao, sau đây chúng ta đi vào tìm hiểu cụ thể văn bản.
 Mời một em đọc lại phần 1 của văn bản cho cả lớp cùng nghe
 ?: Phần 1 đã thông báo cho chúng ta những nội dung gì? 
 ?: Thời điểm Các Mác ra đi được tác giả thông báo như thế nào?
 ?: Những chi tiết ấy gợi cho các em những cảm xúc, suy nghĩ gì?
 GV nhấn mạnh: Với những câu văn ngắn gọn, khúc chiết, Ăng ghen đã nhắc lại một cách cụ thể thời điểm Các Mác qua đời. Ta nhận thấy Các Mác đã ra đi, thanh thản, nhẹ nhàng như biết bao con người bình thường trên cõi đời này. Chúng ta cũng từng bắt gặp những thông báo như vậy trong Thông báo của BCH TW ĐLĐVN về sự ra đi của Bác: 9h47’ ngày 03(02)/ 9/1969, hay trong trường ca Lênin của Mai-a-cốp-xki cũng có viết:
 Hôm qua
 vào 6 giờ 15 phút
 đồng chí Lênin từ trần
 Hôm nay
 chỉ thấy một lần
 niềm thất vọng
 nghìn lần không thấy nữa.
 Ngày hôm nay
 ghi vào lịch sử
 câu chuyện này
 ảm đạm, xót xa...
 ?: Và sự ra đi của Các Mác được thông báo qua những chi tiết nghệ thuật nào?
 ?: Em có nhận xét gì về cách diễn đạt đó của Ăng ghen? Cách diễn đạt đó mang đến hiệu quả gì?
 GV nhấn mạnh: Trong văn chương chúng ta từng bắt gặp rất nhiều lần cách diễn đạt ấy. Khi Dương Khuê mất, Nguyễn Khuyến đã viết những vần thơ khóc bạn đầy xúc động:
 “Bác Dương thôi đã thôi rồi
 Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.”
Hay Tố Hữu bàng hoàng trước sự ra đi của Bác kính yêu:
 “Bác đã lên đường theo tổ tiên
 Mác, Lênin, thế giới người hiền.” Trong văn bản này cũng vậy. Với những câu văn ngắn gọn, súc tích và cảm động, chân thành, dường như tác giả không muốn nhắc đến một hiện thực quá phũ phàng, một thực tế đau đớn, tàn nhẫn. Không chỉ có thế cách diễn đạt ấy còn có tác dụng như chiếc đòn bẩy nhấn mạnh sự phi thường của bậc vĩ nhân. Sự ra đi càng thanh thản nhẹ nhàng, giản dị bao nhiêu, sự vĩ đại, cao cả của Các Mác và sự ngưỡng vọng mà nhân loại dành cho Người càng lớn bấy nhiêu.
 GV dẫn: Chúng ta cùng chú ý đến câu văn: “Để Mác ở lại một mình vẻn vẹn chỉ có hai phút, thế mà khi trở vào phòng, chúng tôi đã thấy ông ngủ thiếp đi thanh thản trên chiếc ghế bành - nhưng là giấc ngủ nghìn thu”. Các em có cảm nhận gì về câu văn ấy?
 GV khẳng định: Một câu văn lắng đọng, dịu dàng, đầy cảm xúc. Có lẽ đây chính là sự bàng hoàng, tiếc thương, và cũng là những lời giãi bày của Ăng ghen với linh hồn người bạn quá cố và những người đồng chí trên khắp thế giới.
 GV dẫn: Và có thể nói trên con đường cách mạng đầy gian khó của Các Mác, Ăng ghen là người đồng hành, người đồng chí, người anh em thân thiết. Đứng trước mộ bạn, Ăng ghen đã nói lên những nhận định, đánh giá sâu sắc về Các Mác.
 ?: một em hãy phát hiện cho cả lớp đó là nhận định gì? Em hiểu lời đánh giá đó như thế nào?
 GV diễn giảng: Tác giả khẳng định Các Mác là “nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại”. Câu văn dường như muốn nhấn mạnh đến sự mới mẻ, sáng tạo, sự sự vượt trội về phẩm chất cách mạng Các Mác so với thời đại của ông. Đó cũng là những lời đánh giá rất cao, chính xác và đầy tự hào mà Ăng ghen dành cho Các Mác.
 ?: Em có nhận xét gì về nghệ thuật đánh giá của tác giả?
 GV dẫn: Với chỉ một câu văn ngắn gọn, tác giả đã đưa ra lời nhận định rất sâu sắc về Các Mác. Song không chỉ có vậy, trong phần 1, chúng ta còn thấy rất rõ tình cảm tiếc thương mà Ăng ghen dành cho Các Mác.
 ?: Các em hãy phát hiện những câu văn nào cho thấy tình cảm ấy?
 GV nhấn mạnh: Sự ra đi của Các Mác là một tổn thất vô cùng to lớn đối với giai cấp vô sản đang đấu tranh, đối với khoa học lịch sử, là nỗi trống vắng đối với bạn bè và nhân dân lao động toàn thế giới.
 ?: Em có nhận xét gì về cách diễn đạt đó của Ăng ghen? Cách biện pháp nghệ thuật ấy mang lại hiệu quả gì?
 ?: Trên đây chúng ta vừa cùng nhau tìm hiểu một số nét chính về nội dung và nghệ thuật của phần 1 văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác. Một em hãy nhắc lại cho cả lớp cùng nghe?
 GV chốt: Với việc sử dụng nghệ thuật so sánh- tăng tiến và kết cấu trùng điệp, đoạn văn đã thông báo cho chúng ta về thời điểm Các Mác qua đời, đồng thời đánh giá khái quát về vị trí, vai trò của Các Mác đối với nhân loại và giai cấp vô sản. Qua đó chúng ta cũng cảm nhận được tình cảm yêu thương, trân trọng mà Ăng ghen dành cho Các Mác.
 Và những cống hiến của Các Mác là gì, ý nghĩa của chúng đối với nhân loại ra sao, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu ở tiết sau.
A. Tìm hiểu chung.
1. Tình bạn của Ăng ghen và Các Mác.
 a. Ăng ghen.
 Ăng ghen (1820-1895), nhà triết học người Đức, nhà hoạt động cách mạng vĩ đại của nhân dân lao động trên toàn thế giới. Người cùng Mác viết Tuyên ngôn Đảng cộng sản (1848), viết tiếp bộ Tư bản của Mác
 b. Các Mác.
 Các Mác (1818-1883) là nhà triết học và lí luận chính trị vĩ đại người Đức. Ông đã sang tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử, chủ nghĩa duy vật biện chứng, học thuyết kinh tế Mácxít, tác giả của bộ Tư Bản và Tuyên ngôn Đảng cộng sản. 
	Tình bạn của Các Mác và Ăng ghen là một tình bạn rất cảm động và vĩ đại của 2 bậc thiên tài, 2 nhà tư tưởng lỗi lạc.
 2. Văn bản.
 a. Hoàn cảnh ra đời.
 - Hoàn cảnh ra đời: Ăng ghen viết năm 1883, sau khi Các Mác qua đời, được đọc trước mộ Mác ở Hai-ghết (Luân Đôn).
 b. Nhan đề: Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác do nhà biên soạn đặt.
B. Đọc-hiểu văn bản
 1. Đọc - chú thích.
 2. Thể loại:
 - Thể loại: Văn tế (điếu văn), được viết bằng văn xuôi chính luận.
 Không bi lụy, tang thương như những bài điếu văn thông thường.
 3. Bố cục: 3 phần
 - Phần 1: “Chiều ngày 14 tháng 3... sự qua đời của bậc vĩ nhân ấy gây ra”
 ND: Thông báo thời điểm Các Mác qua đời.
 - Phần 2: “Giống như Đác-uyn... không làm gì thêm nữa”
 ND: Đánh giá 3 cống hiến vĩ đại của Các Mác.
 - Phần 3: Còn lại.
 ND: Bày tỏ tình cảm trước sự ra đi của Các Mác
 Kết cấu chặt chẽ, khúc chiết, logic.
 4. Phân tích.
 a. Phần 1.
 * Thông báo về thời điểm Các Mác qua đời. 
 - Thời điểm:
 + Thời gian: 3 giờ kém 15 phút.
 Ngày 14/ 3/ 1883
 + Không gian: Trong phòng ở.
 Trên chiếc ghế bành.
 Sự ra đi nhẹ nhàng, giản dị như biết bao con người bình thường khác.
 - Sự qua đời.
 + Ngừng suy nghĩ. nói giảm
 + Ngủ thiếp đi nói tránh
 Giấc ngủ nghìn thu.
 Tránh phải nói đến một hiện thực quá phũ phàng.
 * Nhận định khái quát.
 - Đánh giá: Nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong các nhà tư tưởng hiện đại.
 Sự đánh giá cao, trân trọng và tự hào.
 - Nghệ thuật: so sánh-tăng tiến
 Tác dụng: Nhấn mạnh tầm vĩ nhân của Các Mác.
 Thái độ trân trọng, tự hào của tác giả đối với Các Mác.
 * Niềm tiếc thương vô hạn.
 - Là tổn thất lớn đ.với g/c vô sản
 đ.với KH lịch sử
 - Là nỗi trống vắng đối với bạn bè và nhân loại.
 - Nghệ thuật: Kết cấu trùng điệp, tăng tiến.
 Tác dụng: Nhấn mạnh vai trò của Các Mác.
 Niềm tiếc thương, kính trọng của tác giả được nâng lên gấp bội.
(hết tiết 1, chuyển sang tiết 2)
 4. Luyện tập-củng cố
 - HS ghi nhớ nội dung, nghệ thuật của phần 1.
 - Chuẩn bị bài cho tiết 2.
 - Bài tập:
 BT 1: Hãy viết một bài tiểu sử tóm tắt về Các Mác.
 BT 2: Điểm đặc biệt của bài điếu văn Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác là gì?
E. Rút kinh nghiệm: 
 1. Của giáo viên hướng dẫn đối với giáo sinh: 
 2. Của bản thân giáo sinh: .