Giáo án môn Ngữ văn 11 - Tóm tắt văn bản thuyết minh

TÓM TẮT VĂN BẢN THUYẾT MINH
-Giáo viên hướng dẫn : Lý Quang Lịch. Ngày soạn : 08-03-2011
-Giáo sinh thực tập : Trần Tuấn Hạnh. Ngày giảng : 12-03-2011
Lớp : 10A4
Tiết : 79
A. Mục tiêu bài học: Giúp học sinh :
-Hiểu được khái niệm,mục đích,yêu cầu của việc tóm tắt văn bản thuyết minh.
-Biết cách tóm tắt một văn bản thuyết minh có nội dung đơn giản về một sản vật,một danh lam thắng cảnh,một hiện tượng văn học...
-Xây dựng hứng thú đọc,viết văn thuyết minh trong nhà trường.
B. phương tiện thực hiện :
-Sách giáo khoa,sách giáo viên, thiết kế bài học,các tài liệu khác có liên quan,bảng phụ...
C. Cách thức tiến hành :
-Giáo viên tổ chức giờ dạy học theo hình thức nêu vấn đề, gợi tìm, thảo luận, trả lời câu hỏi, thực hành.
-Kết hợp việc cho học sinh xem bảng phụ và trả lời các bài tập trong sách giáo khoa.
D. Tiến trình dạy học. 
1.Kiểm tra sĩ số.
-Giáo viên kiểm tra sĩ số lớp theo báo cáo của cán bộ lớp.
2.Kiểm tra bài soạn.
-Giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị bài ở nhà của học sinh.
3.Kiểm tra bài cũ :
*Câu hỏi : Em hãy nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ"(Trích "Chinh phụ ngâm")
4.ND dạy học.
 *Phần mở đầu : Trong cuộc sống và trong học tập môn Ngữ Văn,văn bản thuyết minh là loại văn bản thông dụng,có vai trò đặc biệt quan trọng.nó là kênh thông tin chủ yếu để chúng ta tích lũy tri thức,mở rộng tầm hiểu biết của mình.Cho nên,tóm tắt loại văn bản này là nhu cầu rất thiết thực đối với mỗi người.Để hiểu rõ những yêu cầu của việc tóm tắt văn bản thuyết minh cũng như hình thành cho các em kĩ năng vân dụng thao tác cơ bản để tóm tắt,chúng ta đi vào tìm hiểu bài học ngày hôm nay : "Tóm tắt văn bản thuyết minh".
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Yêu cầu cần đạt
*Hoạt động 1 : Tìm hiểu mục đích,yêu cầu,yêu cầu của việc tóm tắt văn bản thuyết minh.
*Câu hỏi : Việc tóm tắt văn bản thuyết minh nhằm mục đích và cần có những yêu cầu gì?
-Học sinh theo dõi sách giáo khoa và trả lời câu hỏi.
*Hoạt động 2 : Tìm hiểu cách tóm tắt văn bản thuyết minh
*Giáo viên yêu cầu học sinh đọc văn bản,làm bài tập 1,sách giáo khoa trang 69.
-Học sinh đọc bài,tự làm ra nháp,trả lời câu hỏi của giáo viên.
-Giáo viên yêu cầu học sinh viết đoạn văn tóm tắt.
-Giáo viên dùng bảng phụ để chữa bài tập.
*Câu hỏi : Em hãy cho biết cách thức để tóm tắt một văn bản thuyết minh?
-Học sinh trả lời theo gợi ý của giáo viên.
*Hoạt động 3: Luyện tập về tóm tắt văn bản thuyết minh.
*giáo viên cho học sinh đọc phần ghi nhớ.
*Giáo viên yêu cầu học sinh đọc bài tập 1,sách giáo khoa trang 71,yêu cầu học sinh làm bài.
-Học sinh đọc bài,trả lời câu hỏi,chia bố cục,tập viết đoạn văn thuyết minh về thơ Hai-Cư.
*Giáo viên gợi ý bài tập 2 cho học sinh.
-Yêu cầu học sinh về nhà viết đoạn văn thuyết minh tóm tắt cảnh Tháp Bút,Đài Nghiên.
I.Khái niệm,mục đích,yêu cầu tóm tắt văn bản thuyết minh.
*Giáo viên nói qua về khái niệm văn bản thuyết minh : Văn bản thuyết minh là văn bản trình bày,giới thiệu một sự vật,hiện tượng,vấn đề của tự nhiên,xã hội,con người nhằm cung cấp tri thức khách quan,chính xác cho người đọc.
1.khái niệm.
-Tóm tắt văn bản thuyết minh là dùng lời văn của mình giới thiệu một cách ngắn gọn những nội dung chính của văn bản trong quá trình thuyết minh.
2.Mục đích,yêu cầu tóm tắt văn bản thuyết minh.
*Mục đích :
-Việc tóm tắt văn bản thuyết minh nhằm hiểu,ghi nhớ những nội dung cơ bản của văn bản.
-Giới thiệu cho người khác về đối tượng thuyết minh và hoặc về văn bản.
*Yêu cầu : 
-Văn bản tóm tắt cần ngắn gọn,rành mạch.
-Cần tóm tắt sát với nội dung của văn bản gốc.
II.Cách tóm tắt một văn bản thuyết minh.
1.Đọc và tóm tắt văn bản "Nhà sàn"
a,Đối tượng thuyết minh của văn bản : Nhà sàn-một công trình kiến trúc của đồng bào miền núi nước ta.
b,Đại ý của văn bản : Thuyết minh về kiến trúc,nguồn gốc,giá trị sử dụng và sự hấp dẫn của nhà sàn ở Việt Nam.
c,Bố cục : 3 phần :
+Phần mở bài : Từ đầu -> Văn hóa cộng đồng : Định nghĩa giới thiệu và nêu mục đích sử dụng của nhà sàn.
+Phần thân bài : Tiếp theo -> Nhà thủy tạ bao giờ cũng phải là nhà sàn : Nguồn gốc,cấu tạo,công dụng của nhà sàn.
+Phần kết bài : Còn lại :Đánh giá,ca ngợi vẻ đẹp và sự hấp dẫn của nhà sàn xưa và nay.
c,Tóm tắt văn bản : Nhà sàn là một công trình kiến trúc có mái che dùng để ở hoặc sử dụng với một số mục đích khác.Toàn bộ nhà sàn được cấu tạo bằng tre,gianh,nứa,gỗ.Nhà sàn gồm nhiều cột để chống,mặt sàn,gầm sàn,các khoang nhà để ở hoặc để rửa ráy.Hai đầu nhà sàn có cầu thang.Nhà sàn xuất hiện từ thời đá mới,tồn tại phổ biến ở vùng núi Việt Nam và Đông Nam Á.Nhà sàn có nhiều tiện ích,vừa phù hợp với cư dân cư trú miền núi đầm lầy,vừa tận dụng nguyên liệu tại chỗ,giữ được sinh hoạt và đảm bảo an toàn cho người ở.Nhà sàn ở một số vùng miền núi nước ta đạt đến trình độ kĩ thuật và thẩm mĩ cao,đã và đang hấp dẫn khách du lịch.
2.Cách tóm tắt văn bản thuyết minh.
*Để tóm tắt một văn bản thuyết minh,ta cần thực hiện các bước sau :
-Xác định mục đích,yêu cầu của văn bản thuyết minh.
-Đọc kĩ văn bản thuyết minh để nắm vững đối tượng thuyết minh.
-Tìm bố cục,diến đạt các nội dung tóm tắt thành câu,đoạn văn bằng lời văn của mình.
-Kiểm tra,sửa chữa lại văn bản thuyết minh.
II.Luyện tập.
Bài tập 1 :
a,Đối tượng thuyết minh của văn bản : Tiểu sử,sự nghiệp nhà thơ Ba-Sô và đặc điểm của thơ Hai-Cư.
b,Bố cục của văn bản : 2 phần 
-Đoạn 1 : Từ đầu -> M.Siki(1867-1902) : Tóm tắt tiểu sử và giới thiệu những tác phẩm của Ba-Sô.
-Đoạn 2 : Còn lại : Thuyết minh về đặc điểm nội dung và nghệ thuật của thơ Hai-Cư.
c,Đoạn văn tóm tắt phần thuyết minh về thơ Hai-Cư : Thơ hai-cư có số từ vào loại ngắn nhất nhưng vẫn ngắt làm ba đoạn.Mỗi bài thơ đều có một tứ thơ nhất định, tả phong cảnh để khơi gợi cảm xúc, suy tư.Thơ hai-cư thấm đẫm tinh thần Thiền tông và tinh thần văn hoá phương Đông. Cảm thứ thẩm mĩ của hai-kư rất cao và tinh tế.Hai-cư không dùng nhiều tính từ và trạng từ để cụ thể hoá sự vật mà thường chỉ dùng những nét chấm phá, gợi chứ không tả, tạo nên nhiều khoảng trống cho trí tưởng tượng của người đọc.Thơ hai-cư là một đóng góp lớn của Nhật Bản vào kho tàng văn hoá nhân loại.
Bài tập 2 :
a. Văn bản "Đền Ngọc Sơn và hồn thơ Hà Nội" thuyết minh về một thắng cảnh nổi tiếng của Hà Nội - đền Ngọc Sơn. 
-So với các văn bản thuyết minh ở phần trên, văn bản này vừa khác ở đối tượng (một thắng cảnh), vừa khác ở nội dung (tập trung vào những đặc điểm kiến trúc và ngợi ca vẻ đẹp nên thơ của đền Ngọc Sơn đồng thời bày tỏ tình yêu, niềm tự hào đối với di sản văn hoá của dân tộc).
b. Văn bản có thể chia làm ba phần: 
* Phần mở đầu (từ đầu đến "... bài thơ trữ tình"): Giới thiệu vị trí và đặc điểm bao quát của kiến trúc đền Ngọc Sơn.
* Phần thân bài (tiếp theo đến "... cái đẹp và cái thiện"): Thuyết minh cụ thể quá trình xây dựng, tôn tạo, qui mô kiến trúc đền Ngọc Sơn, một danh thắng vừa mang dấu ấn tâm linh vừa thể hiện tình yêu cái đẹp và cái thiện của người Hà Nội.
* Phần kết (tiếp theo đến hết): Nhấn mạnh vẻ đẹp nên hoạ, nên thơ khơi nguồn cảm hứng không cạn của đền Ngọc Sơn.
c. Đoạn văn tóm tắt cảnh Tháp Bút, đài Nghiên có thể viết như sau : Tháp Bút, Đài Nghiên là biểu tượng của trí tuệ văn hoá.Tháp Bút dựng trên núi Ngọc Bội, đỉnh tháp có ngọn bút trỏ lên trời xanh, trên mình tháp có ba chữ "tả thanh thiên" (viết lên trời xanh) đầy kiêu hãnh.Cạnh Tháp Bút là cổng dẫn tới Đài Nghiên.Gọi là "Đài Nghiên" bởi cổng mang hình tượng "cái đài" đỡ "nghiên mực" hình trái đào tạc bằng đá, đặt trên đầu ba chú ếch với thâm ý sâu xa "ao nghiên, ruộng chữ".Phía sau Đài Nghiên là cầu Thê Húc nối sang Đảo Ngọc, nơi toạ lạc ngôi đền thiêng giữa rì rào sóng nước. 
E.Củng cố,dặn dò.
-Bài tập về nhà cho học sinh : Các ý và bài tập còn lại trong sách giáo khoa.
-Qua bài học,cần nắm vững khái niệm,mục đích,yêu cầu của việc tóm tắt văn bản thuyết minh.
-Hiểu và thực hành được các bước tóm tắt văn bản thuyết minh.
-chuẩn bị bài giờ sau : "Lập dàn ý bài văn nghị luận".