Giáo án môn Ngữ văn 11 tiết 11: Đọc thêm Khóc Dương Khuê - Nguyễn Khuyến

Ngày soạn:
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11A
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11B
Ngày dạy:
Dạy lớp: 11C
Tiết 11: Đọc thêm	
 KHÓC DƯƠNG KHUÊ
- Nguyễn Khuyến
1. Mục tiêu
 Giúp học sinh: 
 a. Về kiến thức
- Cảm nhận được tiếng khóc bạn chân thành, xót xa, nuối tiếc của nhà thơ.
- Hiểu được tâm trang của nhân vật trữ tình qua âm hưởng da diết của thể thơ song thất lục bát
 b. Về kĩ năng
 Đọc - hiểu một bài thơ theo đặc trưng thể loại.
 c. Về thái độ
Trân trọng tình cảm chân thành trong sáng của nhà thơ.
2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
a. Chuẩn bị của giáo viên
 SGK, SGV, GA, TLTK.
b. Chuẩn bị của học sinh
 SGK, bài soạn, tài liệu liên quan
3. Tiến trình bài dạy
a. Kiểm tra bài cũ (5’):
Câu hỏi: 
Đọc và phân tích hình ảnh bà Tú trong bài thơ Thương vợ của Trần Tú Xương
Trả lời:
- Là người vất vả, đảm đang, tháo vát.
- là người phụ nữ, cam chịu, giàu đức hi sinh.
* Đặt vấn đề vào bài mới (1’):
Nguyễn Khuyễn Và Trần Tế Xương là hai đại biểu xuất sắc cuối cùng của văn học trung đại Việt Nam. Cùng chung tiếng nói tố cáo xã hội thực dân – phong kiến những mỗi người lại có phong cách riêng, Nguyễn Khuyến thâm trầm, tế nhị mà không kém sâu cay, còn Tế Xương cay độc mà thâm thuý
b. Dạy nội dung bài mới:
Hoạt động của giáo viên 
TG
Hoạt động của học sinh
(HS đọc phần tiểu dẫn SGK) 
(?) Phần tiểu dẫn trình bày nội dung gì?
Hãy đọc và giải nghĩa từ khó. GV hướng dẫn HS cách đọc.
Xác định bố cục của bài thơ?
11
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Vài nét về Dương Khuê
- Dương Khuê (1839 - 1902) người Hà Đông nay là Hà Tây. Đỗ Tiến sĩ năm 1868, làm quan đến Tổng đốc Nam Định, Ninh Bình ông là bạn thân của Nguyễn Khuyến. 
- Dương Khuê còn là nhà thơ, Thơ Dương Khuê khác thơ Nguyễn Khuyến. Thơ ông bộc lộ tự do phóng túng theo chiều hướng lãng mạn: Nằm khểnh ngâm thơ cho vợ ngủ; Rũ đầu uống rượu với con chơi”
- Bài thơ Khóc Dương Khuê nguyên văn bằng chữ Hán, tác giả dịch ra chữ Nôm.
(?) Bài thơ nên đọc như thế nào cho phù hợp?
2. Đọc - giải nghĩa từ khó
- Đọc chú ý ngắt nhịp song thất lục bát
- Giọng đọc thể hiện sự xót xa, tiếc nuối, đau đớn cố kìm nén mà vẫn lộ ra, có gì như oán trách, có gì như cam chịu.
( HS đọc diễn cảm - GV nhận xét và hướng dẫn cách đọc).
(HS đọc SGK)
(?) Em hãy tìm bố cục bài thơ?
3. Bố cục: 3 đoạn 
Đoạn 1: Hai câu đầu: Ngậm ngùi xa xót khi nghe tin bạn mất. 
Đoạn 2: “Nhớ từ thuở” đến “Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa Can” ® Gợi lại kỉ niệm của tình bạn tốt đẹp. 
Đoạn 3: Còn lại: Nỗi trống vắng của nhà thơ khi bạn mất.
Hai câu đầu thể hiện điều gì?
(?) Từ câu 3 đến câu 22, tiếng khóc biểu hiện như thế nào?
 ? Nhà thơ nhớ lại những điều gì?
Em nhận xét gì về những câu thơ đó?
20
II. ĐỌC - HIỂU 
1. Hai câu đầu.
Thể hiện nỗi xót xa khi nghe tin bạn mất.
- Câu thơ như một tiếng thở dài. Nỗi mất mát ngậm ngùi như chia sẻ với đất trời.
- Nhịp điệu câu thơ cũng nghẹn ngào, có cái gì không thoát ra lời Thiên nhiên cũng chia sẽ với con người nỗi mất mát.
2. Câu 3 đến câu 22
- “Nhớ từ thuở... tinh thần chưa can” 
Tiếng khóc như giãi bày làm sống lại kỉ niệm của một tình bạn thắm thiết:
+ Cùng “đăng khoa” (cùng đi thi, cùng đỗ đạt một khoá).
+ “Sớm, hôm gắn bó”. Nguyễn Khuyến gọi là “duyên trời”. Trên đời này không phải ai cũng là bạn thân của mình. 
+ Những lần đi du ngoạn “chơi nơi dặm khách”. Những nơi xa xôi phong cảnh núi rừng “Tiếng suối reo róc rách lưng đèo”. Cả những tầng cao đón gió, thú vui đàn ngọt hát hay: “Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang”. 
+ Khi tiệc rượu “chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân “đến nhưng buổi bình văn “có khi bàn soạn câu văn/biết bao đông bích điển phần trước sau”. 
+ Những tháng, năm làm quan được hưởng lộc vua ban. Nguyễn Khuyến cho đó là “phận”, là: “tai ách” “Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn”. Làm quan dưới thời ấy là làm tay sai. Vua, quan gì ở thời mất nước. Câu thơ cũng ngậm ngùi xa xót của vị đắng. Làm quan mà cả hai nào có vui gì. Hai câu:
“Bác già tôi cùng già rồi
Biết thôi thôi thế thì thôi mới là”
=> Tiếng khóc như giãi bày, làm sống lại những kỉ niệm của tình bạn thắm thiết: mang cảm hứng nhân sinh của kẽ sĩ bất lực trước thời cuộc.
(?) Có những câu thơ rất cảm động về tình bạn. Anh (chị) hãy chỉ ra và phân tích?
(?) Từ câu 23 đến hết, Nguyễn Khuyến thể hiện nội dung gì trong bài thơ?
(?) Thể hiện tình cảm ấy bằng cách nào? Hãy phân tích? 
- “Muốn đi lại tuổi già thêm nhác”
Trước ba năm gặp bác một lần
Cầm tay hỏi hết xa gần
Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can”
Một cử chỉ thường thấy ở người già “Cầm tay... xa gần”. Bạn bè chỉ sung sướng và mừng cho nhau về sức khoẻ vẫn còn trụ vững ở đời. Câu thơ viết rất tự nhiên mà thật cảm động.
3. Đoạn cuối.
- Nguyễn Khuyến bộc lộ tình cảm hẫng hụt, trống vắng khi mất bạn. 
+ Nhận tin bạn mất cảm thấy như mất đi một phần cơ thể.
“Chợt nghe tôi bỗng chân tay rụng rời” 
Những từ chợt, bỗng diễn tả sự bất ngờ và hẫng hụt trong tình cảm. 
+ Hàng loạt hình ảnh thơ diễn tả sự trống vắng khi mất bạn.
Rượu ngon không có bạn hiền
Không mua không phải không tiền không mua”
Bốn tiếng không diễn tả nỗi lòng cô đơn, trống vắng. Chữ nghĩa cứ trùng lặp mà không lấp đầy nỗi cô đơn. 
“Câu thơ nghĩ đẵn đo chưa viết
Viết đưa ai, ai biết mà đưa”
Mất bạn hiểu thơ mình rồi. Tìm đâu thấy được tri âm.
+ Mượn tích xưa để diễn tả lòng mình.
Trần Phồn đời Hậu Hán 
Bá Nha và Chung Tử Kì 
Từ hai điển tích trên đây đi vào thơ Nguyễn Khuyến 
“Giường kia treo những hững hờ
Đàn kia gảy những ngẩn ngơ tiếng đàn”
Bài thơ khóc bạn chan hoà nước mắt mà rất ít nói tới nước mắt. Duy có 
+ Hai câu thơ cuối:
“Tuổi già hạt lệ như sương
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan”
Câu thơ nói tới nước mắt mà thấy rất ít nước mắt. Vì Nguyễn Khuyến tình cảm thường rất kín đáo. 
(?) Xác định chủ đề của bài thơ? 
4
III. TỔNG KẾT 
Bài thơ thể hiện tình cảm vừa xa xót ngậm ngùi, vừa thiết tha luyến tiếc, đồng thời thể hiện sự trống vắng cô đơn của Nguyễn Khuyến khi bạn mất.
c. Củng cố, luyện tập (3')
Củng cố
Tiếng khóc của Nguyễn Khuyến bộc lộ điều gì?
Tiếng khóc bạn bộc lộ cả một cái nhìn lành mạnh về thời cuộc, về phận mình, về sự tính toán nhầm lẫn để đường đi lỡ bước... Đó là tiếng khóc cao cả của một quan niệm mới mẻ, khi con người đã nếm trải trên đường hoạn lộ. Mấy tiếng “Thôi thế thì thôi” như một sự buông xuôi vì đã chót làm quan mất rồi biết làm sao. Nó chỉ còn là tiếng thở dài đến ngao ngán. Đó là tiếng khóc mang cảm hứng nhân sinh của kẻ sĩ bất lực trước thời cuộc.
luyện tập 
(?) Có những câu thơ rất cảm động về tình bạn. Anh (chị) hãy chỉ ra và phân tích?
d. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà (1')
 + Bài cũ: 
Học và nắm chắc nội dung bài học.
 Học thuộc lòng hai bài thơ và tập đọc diễn cảm.
 + Bài mới: chuẩn bị bài Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân