Giáo án môn Ngữ văn 11 - Đọc văn: Chí phèo

Tiết 49,50
Đọc văn: 	 CHÍ PHÈO
- Nam Cao
 (Tiết 2)
Ngày soạn: 26.10.2010
Ngày giảng: 02.11.2010
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
Giúp học sinh hiểu được:
1. Kiến thức:
- Hiểu được bi kịch Chí Phèo và tình cảnh khốn cùng của người nông dân trước cách mạng cũng như sự đồng cảm, trân trọng của nhà văn;
- Giá trị hiện thực, giá trị nhân đạo sâu sắc, mới mẻ của tác phẩm qua đoạn trích.
- Thấy được một số nét đặc sắc, độc đáo về nghệ thuật của truyện ngắn Nam Cao: Xây dựng nhân vật điển hình, khắc họa nhân vật chủ yếu qua diễn biến tâm lí; dânc chuyện linh hoạt, tự nhiên; ngôn ngữ giản dị, độc đáo.
2. Về kĩ năng:
Rèn cho học sinh kĩ năng tóm tắt tác phẩm tự sự và phân tích văn bản tác phẩm theo đặc trưng thể loại truyện ngắn.
3. Thái độ:
- Bồi đắp tình yêu thương con người, sự cảm thông với số phận của những con người nghèo khổ, bất hạnh.
* Trọng tâm kiến thức tiết 2:
- Bi kịch tự ý thức của nhân vật Chí Phèo:
+ Bi kịch thức tỉnh lương tâm khi gặp gỡ thị Nở
+ Bi kịch bị cự tuyệt làm người và hành động giết Bá Kiến rồi tự sát
Giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm
Thành công nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
SGK, SGV, Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức Ngữ văn 11NC, Thiết kế bài học, các TLTK khác
Máy chiếu, tranh ảnh, chân dung Nam Cao, nhân vật Chí Phèo,
III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH
- 
IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
Ổn định tổ chức
Lớp 11A3 Vắng:.
Kiểm tra bài cũ
Bài mới:
Nam Cao là nhà văn của những người nông dân nghèo khổ và bất hạnh, nhà văn của những khốn khổ,tủi cực nhất trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Trái tim nhân đạo vfa cái nhìn sắc sảo của ông thấu hiểu những hoàn cảnh thiếu nhân tính làm cho con người bị tha hóa từ đó NC ra sức bênh vực vfa bửo vệ họ. Nhà văn luôn tin rằng tâm hồn của những con người không được là người, những con người bề ngoài được miêu tả như những con vật nhưng vấn còn nhân tính, vấn còn những khao khát nhân bản => dụng công khám phá, khẳng định, ngợi ca của Nam Cao và điều này cũng làm nên giá trị nhân đạo sâu sắc của NC mà quá trình thức tỉnh của Chí Phèo là minh chứng trọn vẹn cho điều ấy
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
KT bổ sung 
Hoạt động 1: GV HD học sinh tìm hiểu tiếp hình tượng nhân vật CP theo nd tiếp nối từ t1
Khi xd nhân vật Chí Phèo NC làm nổi bật bk Chí trong mối quan hệ với những nhân vật nào? ý nghĩa?
- HS: CP - Bá Kiến à Bk bị tha hóa, lưu manh hóa
 CP – thị Nở - BK thức tỉnh
Từ đó em hãy xác định hoàn cảnh tạo nên cuộc gặp gỡ đặc biệt này?
GVD: Cuộc đời Chí tưởng chừng chết mòn trong sự ruồng bỏ của đồng loại, trong tăm tối và tội lỗi nhưung vào 1 đêm trăng trong lúc say khướt CP gặp thị Nở một người đàn bà xấu xí, ngẩn ngơ à tạo nên bước ngoặt đầy bất ngờ trong tính cách Chí Phèo
Sau trận ốm Chí Phèo có sự biến đổi tâm lí như thế nào? Tìm chi tiết phân tích
Chí thấy lòng bâng khuâng, mơ hồ buồn đó chính là sự thức dậy của cảm giác tâm hồn bấ lau nay bị ngủ quên giờ thức tỉnh
GVG: Đâu chính là những tiếng gọi của cuộc sống bình dị từng là mơ ước của Chí Phèo. Những âm thanh này hôm nào chả có nhưng với Chí đây là lần đầu tiên Chí cảm thấy è ý nghĩa vô cùng sâu sắc
Cuộc sống bình dị có tác động như thế nào đến tâm trạng Chí Phèo?
GVG: Uớc mơ t/h nguyện vọng sâu xa nhất của người lao động ở nông thôn: người cày có ruộng nó vẫn vẹn nguyên trong chỗ sâu kín nhất trong tâm hồn
Phải chăng đây là lần đầu tiên Chí Phèo nhận thức được hiện thực cuộc đời mình?
GVG: Ở đây không chỉ ý thức được hiện tại cuộc đời đáng buồn mà ý thức được cả một tương lai đáng buồn hơn gấp bội. Nếu như bao nhiêu năm nay Chí say thì đây là lần đầu tiên Chí tỉnh táo để ý thức thân phận. Trước đây sống mà hoàn toàn vô thức, Nhưng giờ đây tâm hồn Chí đã hồi sinh sau bao ngày tăm tối. Chí như được sống lại bằng việc cảm nhận được điều bình dị ở cuộc đời này
Em có nhận xét gì về nghệ thuật của đoạn văn miêu tả sự thức tỉnh của ChíPhèo?
Biến cố tiếp theo nào thúc đẩy sự phát triển trong tâm hồn Chí?
Đó là bát cháo hành do người đàn bà xấu xí dở hơi nấu, bát cháo hành của thời kì nghèo đói mang đến cho Chí vì long thương người ốm, vì sự rungđộng mới lạ trong long người đàn bà lần đầu thấy mình có được một người đàn ông
Khi thị Nở đến tâm trạng của Chí ntn?
Trước đó phải giành giật, ăn cướp, rạch mặt giờ không cần làm gì vẫn được người khác cho, được hưởng sự quan tâm, yêu thương của một con người
GV: Ty tạo nên sự biến đổi kì diệu ở cả Chí và thị Nở: Chí thấy thị Nở >< bà Ba à muốn làm nũng thị như với mẹ; thị Nở: biết lo toan, thương hại, có chút “ lườm”, “e lệ”trong cảm giác yêu và trên tất cả là tin cẩn. Như một phép màu giải thóat cho con người thóat khỏi mặc cảm tội lỗi.
Tình yêu của thị Nở khơi dậy ở CP cảm giác gì?
CP còn nhận ra điều gì như là một khám phá?
GV: Xót xa cho thân phận Chí, không có được sự chăm sóc của bất người thân nào (hắn nhận ra rằng: những người suốt đời không ăn cháo hành không biết rằng cháo hành ăn rất ngon. Nhưng sao mãi bây giừo hắn mới được nếm hương vị cháo. Cháo hành mang hương vị tình người, tình yêu thương chân thành. Nó là sự hiện diện của một tấm long tốt có thật và cần thiết biết bao đối với những người lần đầu tiên được đón nhận như Chí à kẻ sinh ra đã bị tước quyền làm người. Câu văn con là lời óan trách sâu sắc nhữngthế lực vô hình đã tước cái quyền được ăn cháo hành của Chí
(CP đã tự đốt cháy mình để thắp sáng ngọn lửa khao khát lương thiện
Ý nghĩa của chi tiết bát cháo hành
Bát cháo hành làm Chí Phèo thay đổi như thế nào từ sinh lí à tâm lí?
 Với Chí Phèo thị Nở có vai trò và ý nghĩa ntn?
Với việc thức tỉnh bản chất lương thiện trong con quỉ dữ Chí Phèo Nam cao muốn khẳng định điều gì?
GVG: TY mà thị Nở dành cho Chí Phèo không hẳn là tình yêu giữa 1 người đàn bà với một người đàn ông mà còn là ân tình giữa người với người à giúp Chí phục sinh tâm hồn một cách bẽn lẽn: Chí khao khát và mong được nhận vào cái xã hội bằng phẳng, thân thiện, Chí hi vọng đây là người mở đường cho hắn, cho hi vọng trở lại làm người
Vì sao Chí rơi vào bi kịch bị cự tuyệt?
Gv: Khao khát làm người lương thiện của Chí mãnh liệt khắc khoải bao nhiêu thì định kiến xã hội dành cho Chí lại tàn nhẫn bấy nhiêu à thứ tội ác ghê gớm chặn đứng hi vọng làm người lương thiện
 Hiện thực này làm Chí Phèo đau đớn ntn?
Bi kịch Chí Phèo đau đớn do đâu?
 GV: Người cự tuyệt là thị Nở người đàn bà xấu đến ma chê quỉ hờn, đần như người đần trong truyện cổ tích, nghèo khổ, dòng giống mả hủi à nhan sắc, đầu óc đều là con số (-), người làng tránh thị như tránh một conn vật rất tởm. hai con vật tìm đến với nhau nhưng khôngđược xã hội chấp nhận à không ai còn có thể chấp nhận Chí Phèo
 Em có nhận xét gì về giọt nước mắt của Chí Phèo?
Chí khóc tiếng khóc cất lên như xé tan cõn mộng, phá tan cái mông lung mập mờ của một cõi say vô địnhà cảm nhận được nỗi day dứt, uất nghẹn, khóc thương cho sp mình, cuộc tình bạc bẽo, cuộc đời khốn khổ đắng cay, là sự nối tiếp giọt nước mắt lần 1 (thức tỉnh nhân tính). Ta chợt nhậ ra hạnh phúc ở đời không dành sắnc cho những người như Chí Phèo, thị Nở à thông điệp phẫn uất của NC.
Em có cảm nhận gì về chi tiết này
Ở đây CP tỉnh ngộ ra hai sự thật: muốn làm người lương thiện, không thể làm người lương thiện à đau đớn, tuyệt vọng.
Qua chi tiết này NC muốn khẳng định điều gì?
Khi nhân phẩm, lương tri đã trở về, Chí không thể quay lại kiếp sống quỉ dữ từ đó kđb/c sức sống lương thiện của con người không gì dập tắt nổi.
Vậy thực chất b/c quá trình thức tỉnh của CP ở đây là gì
Đây cũng chính là đỉnh cao bi kịch của CP
 Từ đó Chí Phèo đã có hành động quyết liệt nào?
Lần đến nhà Bá Kiến này của Chí Phèo có khác những lần trước đó không?
GV; l1: k/v trả thù à xoa dịu; l2: k/v muốn có cơm để mà ăn; l3: đòi lương thiện t/h khát vọng làm người tha thiết
Em có nhận xét gì về lời CP nói với BK?
Cả đời CP chưa bao giờ dõng dạc như thế, dứt khóat như thế, kiêu hãnh và tự tin như thế. Phải chăng anh canh điền 20 tuổi khỏe mạnh và đầy tự tin đã trở về, trở về để đòi lại thứ quí giá nhất của cđ mình. Muộn rồi CP không thể làm người lương thiện được nữa.
Vì sao? (Định kiến xã hội, bộ mặt con vật của Chí) à tuyệt vọng. Chí Phèo tự bạch k/v lương thiện dữ dội.
Hành động CP lựa chọn là gì? Có con đường nào khác cho Chí lựa chọn không? 
GV: Không còn con đường nào khác Chí có thể lựa chọn: Trước đây để tồn tại về thân xác Chí phải bán linh hồn cho quỉ dữ giờ đây lương tri trở về Chí lại phải thủ tiêu c/s.
Em hãy nêu ý nghĩa cái chết của Chí Phèo?
Thương thay cho Chí Phèo đau khổ cả một đời đến lúac chất vẫn chưa hết khổ, cái chết thật thê thảm “giãy đành đạch giũa bao nhiêu là máu tươi, mắt trợn ngược, mồm ngáp ngáp nhưng không ra tiếngà đầy uất ức “Ai cho tao lương thiện” Câu hỏi ấy ngàn đời còn vang lên. Chí vẫn còn muốn hỏi, những kẻ đã đầy đọa, bóp nát đời Chí
GV: Người ta trách anh quá tầm thường đi bán linh hồn để mua lấy vài hào rượu cuối cùng bán sự sống để mua sự sống, bán đời lương thiện để mua đời lương thiện. và vì thế CP đã lương thiện ngay từ ngày ấy
Bi kịch đã thực sự kết thúc sau cái chết của Chí Phèo chưa? Em nghĩ gì về chi tiết kết thúc tác phẩm
GV chiếu sơ đồ hóa hiện tượng qui luật này 
Từ bi kịch của Chí Phèo em hãy xác định gía trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm
(t/h sâu sắc qua bi kịch tha hóa lưu manh hóa, bi kịch bị sự tuyệt quyền làm người của Chí Phèo).
(t/h trong mối quan hệ của Chí Phèo với bá Kiến và mối quan hệ với thị Nở)
Em hãy tổng kết các giá trị đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của ăn bản
Về nghệ thuật?
Về nội dung (Ý nghĩa văn bản)?
I
II
Hình ảnh làng Vũ Đại
Nhân vạt Chí Phèo
a.
b.
c.Quá trình thức tỉnh:
- hoàn cảnh thức tỉnh: cuộc gặp gõa thị Nở vào 1 đêm trăng say khướt à gặp thị Nở à trận ốmà thức tỉnh
* Sau trận ốm:
+ thấy tỉnh 
+ miệng đắng, long mơ hồ buồn
+ người bủn rủn, chân tay không buồn nhấc
è cảm giác rất thực của con người sau trận ốm à tỉnh rượu
+ Cảm nhận được cuộc sống xq thật giản dị: tiếng chim hót vui vẻ, tiếng cười nói của những người đi chợ, anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá à tiếng gọi của sự sống, của cđ lương thiện vang vọng sâu xa trong tâm hồn Chí.
+ Nhận thức lại mình
Quá khứ; ước mơ giản dị: “Chồng cày thuê,..
Hiện tại: Buồn và cô độc
Tương lai: tuổi già à đói rét, ốm đau nhưng sợ nhất vẫn là cô độc
è Chí nhận ra tình trạng tuyệt vọng của thân phận mình(tự nhận thức, tự thấy sự hiện hữu của mình, đối mặt với chính mình)
è Nhà văn NC đã đi sâu vào tâm hồn con người để khám phá những biến cố tinh vi một cách chân thực và cảm động.
* Tâm trạng Chí khi nhận bát cháo hành của thị Nở
- Ngạc nhiên, mắt ươn ướt à vì lần đầu tiên hắn được một người đàn bà cho(cảm động, hạnh phúc)
- lòng bâng khuâng
à xúc động trước tình người cuả thị Nở, nhen nhóm tình yêu với thị Nở.
- Cảm giác ăn năn, hối lỗi
- Nhận thấy cháo hành ăn rất ngon
à là biểu hiện của tình người giúp CP giải cảm, hồi sinh tâm hồn.
+ Nhớ lại người đàn bà đầu tiên trong đời
+ lo lắng cho tương lai
à khao khát làm người lương thiện, muốn được làm hòa với mọi người, tin vào thị Nở
è Thị Nở chính là cầu nối, là niềm hy vọng, chinh stình yêu mộc mạc chân thành đã thức tỉnh bản chất lương thiện của Chí Phèo
è Nhà văn đã phát hiện và khẳng định nhân phẩm đẹp đẽ của người nông dân ngay cả khi họ bị cướp đi bộ mặt người, hồn người.
* Khi bị thị Nở cự tuyệt:
- Nguyên do: Baø coâ Thò Nôû khoâng cho Thò laáy Chí Pheøo, ñaáy cuõng chính laø ñònh kieán cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi Chíà caùnh cöûa trôû laïi laøm ngöôøi löông thieän ñoùng saäp laïià Chí maõi maõi laø con quyû döõ cuûa laøng Vuõ Ñaïi
- Tâm trạng, hành động: 
Hắn bỗng nhiên ngẩn người.
Như hít thấy hơi cháo hành
Ngẩn mặt, không nói gì
Sửng sốt, đứng lên gọi lại
Níu tay Thị Nở à khao khát được bấu víu 
Laïi uoáng röôïu.Haén caøng uoáng caøng tænh
Cöù thoaûng thaáy muøi chaùo haønh à bi kịch
Cöù oâm maët khoùc röng röùc à tuyệt vọng 
Giọt nước mắt:
+ l1: thức tỉnh, cảm động
L2: thức tỉnh à tuyệt vọng tột cùng
Càng uống càng tỉnhà thức tỉnh lương tri trọn vẹn
è Đau đớn, quằn quại khi nhận ra bi kịch của mình
(Thöùc tænh à hi voïng à thaát voïng à ñau ñôùn à phaãn uaátà tuyeät voïng (bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người).
Nghệ thuật: Miêu tả diến biến tâm lí tinh tế qua nghệ thuật trần thật linh hoạt, đa giọng điệu,
 * Hành động giết Bá Kiến rồi tự sát
Tâm trạng phẫn uất tuyệt vọng à xách dao đi (say rượu nhưng lí trí tỉnh táo à đến nhà Bá Kiến
Mục đích: đòi lương thiệnà lời nói dõng dạc “ Tao muốn làm người lương thiện
Nhận ra bi kịch đau đớn:“ Không được ai cho tao lương thiện” à Tiếng kêu cứu tuyệt vọng
- Chí Pheøo ñaâm cheát Baù Kieán
à Hành động lấy máu rửa thù của người nông dân thức tỉnh quyền sống
Chí Phèo tự sátà Sự cùng đường bế tắc
è Sự thức tỉnh toàn diện về mặt nhân cách
_ Cái chết của Chí Phèo là lời tố cáo sâu sắc, vừa rung lên tiếng chuông đòi quyền làm người của những con người bất hạnh.
* Hình ảnh kết thúc tác phẩm:
- Cả làng Vũ Đại nhao lên 
à Không khí ngột ngạt, đen tối của xã hội nông thôn trước cách mạng với những mâu thuẫn không thể điều hòa
- Hinh ảnh Thị Nở nhìn xuống bụng mình thoáng nghĩ đến cái lò gạch cũ bỏ không 
à Nhấn mạnh tính quy luật của hiện tượng Chí Phèo à giá trị tố cáo và thương cảm sâu sắc.
3. Giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm
a. Hiện thực
Tác phẩm là bức tranh thu nhỏ về nông thôn Việt Nam trong xã hội cũ, phản ánh chân thực mối quan hệ người bóc lột người không chỉ đẩy người nông dân nghèo lương thiện vào sự bần cùng hoá, lưu manh hoá mà còn đẩy họ vào cái chết. 
b. Nhân đạo
Nhà văn đã kết án sâu sắc cái xã hội tàn bạo đã tàn phá cả thể xác và linh hồn người nông dân lao động,đồng thời ông đã khám phá và khẳng định bản chất lương thiện của họ ngay cả khi họ bị huỷ hoại cả nhân hình lẫn nhân tính=> Đó chính là chiều sâu nhân đạo mới mẻ, sâu sắc trong các tác phẩm của Nam Cao. 
III. Tổng kết
1.Giá trị nghệ thuật
- Kết cấu truyện độc đáo, ấn tượng (mở đầu bằng tiếng chửi, cơn say, kết thúc bằng cái chết) 
- Xây dựng nhân vật điển hình xuất sắc (Bá Kiến - Chí Phèo) bằng lời kể lời tả, lời độc thoại nội tâm, ngôn ngữ biến hoá giàu chất đời sống tạo ấn tượng sâu sắc trong lòng người 
- Ngòi bút miêu tả, phân tích tâm lý tài ba (CP thức tỉnh sau khi gặp thị NởBá Kiến độc thoại ->tâm trạng, bản chất)
- Lách sâu vào nỗi đau thân phận của Chí Phèo, miêu tả một cách chân thực và tài hoa tâm trạng tuyệt vọng: ngẩn người, nức kéo, tìm vào rượu nhưng càng uống càng tỉnh, tâm trạng của con người vừa ý thức vừa ra mình ... 
- Lối viết phục bút, chuẩn bị cho hành động vùng lên giết Bá Kiến 
- Ngôn ngữ biến hoá, giàu chất đời sống. 
2. Nội dung
Chí Phèo tố cáo mạnh mẽ, sâu sắc xã hội phong kiến nửa thuộc địa tàn ạo đã cướp đi cả nhân hình, và nhân tính của người nông dân lương thiện đồng thời nhà văn cũng phát hiện và khẳng định bản chất tốt đẹp của con người ngay cả khi tưởng như họ đã biến thành quỉ dữ.
IV. Luyện tập – Củng cố 
Câu 1: Cuộc tình Chí Phèo - Thị Nở có ý nghĩa nhất là làm cho Chí Phèo:
A. Tỉnh rượu
B. Có ước mơ về một gia đình nho nhỏ, hạnh phúc
C.Tỉnh ngộ
Câu 2: Câu 2: Bà cô Thị Nở là đại diện cho:
A. Định kiến của dân làng Vũ Đại, định kiến xã hội
B. Người phụ nữ ích kỉ, không muốn nhìn người ta hạnh phúc
Câu 3: Khi bị Thị Nở từ chối, Chí “ôm mặt khóc rưng rức”, tiếng khóc ấy là biểu hiện của:
A. Sự căm phẫn
B. Sự tuyệt vọng
C. Không thể say được
Câu 4: Để được làm người lương thiện, Chí Phèo giết Bá Kiến rồi tự sát:
A. Chí còn có thể có cách lực chọn khác 
B. Đây là cách giải quyết duy nhất của bi kịch
Câu 5: Đặc điểm nghệ thuật không có trong tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao:
A. Sở trường miêu tả, phân tích tâm lý nhân vật
B. Xây dựng nhân vật điển hình
C. Tính chất trào phúng, mỉa mai, châm biếm
Câu 6: Chí Phèo là kiệt tác của văn xuôi Việt Nam hiện đại bởi:
A. Tác phẩm đã xây dựng được chuyện tình kì dị lạ thường, một chân dung thắng say rượu có một không hai
B. Vạch trần mâu thuẫn giai cấp ở nông thôn, tình trạng tha hoá của người nông thôn, đồng thời thể hiện lòng tin vào bản chất tốt đẹp của người nông dân 
- Hướng dẫn tự học
+ Cảm nhận về nhân vật Bá Kiến
+Chiều sâu nhân đạo của Nam Cao qua nhân vật thị Nở
+ Bình luận về những ý kiến của Làng Vũ Đại quanh cái chết của nhân vật Chí Phèo
+ Làm rõ sự độc đáo trong cách mở đầu và kết thức truyện Chí Phèo.
Bài tập về nhà
C©u 1
 Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u cã nhËn xÐt vÒ Nam Cao b»ng mét c©u: "C¶ cuéc ®êi chÝnh m×nh vµ c¸c nh©n vËt cña m×nh ®Çy rãng riÕt còng chÝnh lµ s¨n ®uæi c¸i nh©n c¸ch cña con ngêi nãi chung". Em cã suy nghÜ g× vÒ c©u nãi nµy khi häc xong t¸c phÈm §êi thõa vµ ChÝ PhÌo?
Câu 2: Nếu phải viết đoạn kết khác cho Chí Phèo em sẽ viết như thế nào?