Giáo án môn Ngữ văn 10 - Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX

Tiết 34 – 35. 
KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAM 
TỪ THẾ KỈ X ĐẾN HẾT THẾ KỈ XIX
Ngày soạn: 24.10.10
Ngày giảng:
Lớp giảng: 10B1
Sĩ số:
	Điểm KT miệng:s
A. Mục tiêu bài học
Qua giờ giảng giúp HS:
Nắm được các thành phần chủ yếu và các giai đoạn phát triển của văn học viết Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX.
Nắm vững một số đặc điểm lớn về nội dung và hình thức của văn học Trung Đại Việt Nam trong quá trình phát triển.
Từ đó hình thành HS có thái độ yêu mếm, trân trọng, giữ gìn và phát huy di sản văn học dân tộc.
B. Phương tiện thực hiện
- Chuẩn kiến thức kĩ năng Ngữ văn 10
- SGK, SGV
- Thiết kế giáo án 10
- Giáo trình văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX
C. Cách thức tiến hành
GV tổ chức giờ giảng kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời câu hỏi và thuyết trình.
D. Tiến trình dạy học
1. ổn định
2. KTBC
3. GTBM
4, Hoạt động dạy – học
Hoạt động của Thầy và Trò
Yêu cầu cần đạt
GV: yêu cầu HS đọc đoạn mở đầu-> Văn học thời kì này tồn tại và phát triển trong hoàn cảnh lịch sử như thế nào?
HS: trong xã hội phong kiến
GV: Văn học Trung Đại được cấu thành từ những thành phần văn học nào?
HS: chữ Hán và chữ Nôm
GV: thành phần văn học chữ Hán có điểm nào chú ý?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: thuyết giảng lí do tại sao thành phần chủ yếu lại là sáng tác bằng chữ Hán và sự ảnh hưởng của văn học phương Bắc đối với VHVN
GV: thành phần văn học chữ Nôm có những điểm nào cần lưu ý?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: thuyết giảng nguyên nhân tại sao VH chữ Nôm lại ra đời, lực lượng sáng tác chủ yếu
Sự tồn tại và phát triển 2 thành phần văn học này dẫn đến hiện tượng gì của VHTĐ?
HS: trả lời GV chốt lại
GV: mối quan hệ của 2 thành phần văn học này?
HS: cùng tồn tại và phát triển
GV: thuyết giảng sâu hơn về mối quan hệ này.
GV: VHTĐVN phát triển qua mấy giai đoạn?
HS: 4 giai đoạn:
- từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV
- Từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII
- Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX
- Nửa cuối thế kỉ XIX
GV: VH thời kì này tồn tại và phất triển trong hoàn cảnh lịch sử như thế nào?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: sau chiến thắng sông Bạch Đặng 938 nước ta giành được độc lập, sau đó lại phải đương đầu với cuộc chống xâm lược mới: 2 lần chống Tống, 3 lần chống Nguyên Mông, 20 năm chống Minh
GV: Văn học giai đoạn này có đặc điểm nào cần lưu ý?
HS: xuất hiện văn học viết
GV: dựa vào hoàn cảnh lịch sử, van học giai đoạn này phản ánh vấn đề gì?
HS: đấu tranh bảo vệ đất nước
GV: nội dung chủ yếu mang âm hưởng hào khí Đông A, hào khí tthời Trần
Hãy nêu các tác phẩm tiêu biểu?
GV thuyết giảng rõ hơn về nội dung của một số tác phẩm
Về nghệ thuật có điểm gì đáng chú ý?
HS: trả lời GV chốt lại
GV: Giai đoạn VH này phát triển trong thời kì lịch sử như thế nào?
HS: chế độ phong kiến VN phát triển, nhưng bắt đầu có những biểu hiện khủng hoảng
GV: Văn học này có n hững đặc điểm nào cần chú ý?
HS: có bước phát triển mới, đặc biệt là chữ Nôm
GV: trong thời kì này “văn sử triết bất phân”
Nội dung chính của văn học thời kì này?
HS: có thêm những điểm mới
GV: do điều kiện lịch sử tác động đến nội dung của VH
Về nghệ thuật có gì đáng chú ý?
HS: trả lời GV chốt lại
GV: các tác phẩm tiêu biểu
HS: SGK (107)
GV: hãy cho biết hoàn cảnh lịch sử của giai đoạn này?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: Có điểm gì đáng chú ý về nội dung và nghệ thuật?
Cho HS tự thảo luận 3 phút, sau đó GV lấy kết quả
GV: những tác phẩm và tác gỉ đáng chú ý?
HS: - Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc, Hoàng Lê nhất thống chí
- Hồ Xuân Hương, Bà Huyện thanh Quan
GV: Hãy nêu hoàn cảnh lịch sử của giai đoạn này?
HS: trình bày GV ghi bảng
GV: có đặc điểm gì về nội dugn và nghệ thuật?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: văn học DG vẫn tồn tại và phát triển song song
GV: chủ nghĩa yêu nước có đặc điểm gì lớn?
HS: trung quân ái quốc
GV: những biểu hiện của nội dung yêu nước.
GV: hãy cho biết đặc điểm và biểu hiện của chủ nghĩa nhân đạo?
HS trả lời GV chốt lại
GV: tại sao nói VH thời kì này mang cảm hứng thế sự? Nêu những biểu hiện cụ thể?
HS trả lồ GV ghi bảng
GV: Giai đoạn văn học này có đặc điểm nghệ thuật gì nổi bật?
HS trả lời
GV: em hiểu thế nào là tính quy phạm
GV: phá vỡ tính quy phạm là gì?
HS: không theo tính quy phạm
GV: tính trang nhã được thể hiện như thế nào?
HS: ơ mọi phương diện
GV: thể hiện ở phương diện nào?
HS: ngôn ngữ, hình thức nghệ thuật
I. Khái quát chung
- Bối cảnh tồn tại và phát triển: XHPK
-> Văn học Trung Đại Việt Nam
II. Các thành phần của văn học Trung Đại
- Văn học TĐ được cấu thành từ thành phần văn học chữ Hán và chữ Nôm
+ ở giai đoạn cuối có xuất hiện văn học chữ Quốc ngữ, song chưa có thành tựu nổi bật.
1. Văn học chữ Hán
- Thành phần: sáng tác bằng chữ Hán của người Việt
- Ra đời sớm, tồn tại và phát triển trong suốt quá trình hình thành và phát triển của VHTĐ
- Thể loại: 
+ Thơ: cổ phong, đường luật
+ Văn xuôi: chiếu, biểu, cáo, hịch
2. Văn học chữ Nôm
- Thành phần: sáng tác bằng chữ Nôm
- Ra đời: muộn hơn VH chữ Hán, khoảng thế kỉ XIII, tồn tại và phát triển đến hết thời kì VHTĐ
- Thể loại:
+ Thơ là chủ yếu, tiếp thu từ VH Trung Quốc: phú văn tế, thơ đường luật; thể thơ dân tộc: ngâm khúc, truyện thơ, hát nói
+ Văn xuôi: ít tác phẩm.
-> Hiện tượng song ngữ của VHTĐVN
Hai thành phần văn học này cùng tồn tại và phát triển song song bổ sung cho nhau trong quá trình phát triển văn học dân tộc
III. Các giai đoạn phát triển của VHTĐ
1. Từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV
a. Hoàn cảnh lịch sử
- Dân tộc ta đã giành được quyền độc lập tự chủ, tiến hành công cuộc xây dựng đất nước trong hòa bình.
- Chế độ phong kiến Việt Nam đang trong thời kì phát triển.
b. Đặc điểm
- Có những bước ngoặt lớn: xuất hiện thành phần văn học viết (chữ Hán và chữ Nôm)
- Nội dung: yêu nước với âm hưởng hào hùng – hào khí Đông A
- Tác phẩm tiêu biểu: Vân j nước, Chiếu dời đô, Sông núi nước Nam, Hịch tướng sĩ, Phú sông Bạch Đằng.
- Nghệ thuật: đạt được những thành tựu: văn chính luận, văn xuôi viết về đề tài lịch sử, văn hóa; bên cạnh đó là thơ và phú cũng phát triển
2. Giai đoạn từ thế kỉ XV đến hết XVII
a. Hoàn cảnh lịch sử
- Chế độ PK Việt Nam đạt được tới cực thịnh-> thế kỉ XVI, XVII có những biểu hiện khủng hoảng, nội chiến, đất nước bị chia cắt, song nhìn chung vẫn ổn định
b. Đặc điểm văn học
- Văn học có bước phát triển mới
+ Văn học viết: 2 thành phần chữ Hán và chữ Nôm (đạt được nhiều thành tựu)
+ Xuất hiện nhiều tác phẩm giàu chất văn chương hình tượng
- Nội dung:
+ văn học yêu nước với âm hưởng ngợi ca
+ Phản ánh phê phê phán hiện thực phong kiến
- Nghệ thuật: 
+ Văn học chữ Hán phát triển với nhiều thể loại phong phú (chính luận, văn xuôi tự sự)
+ Văn học chữ Nôm đạt nhiều thành tựu, nhiều tập thơ Nôm ra đời, sáng tạo những thể loại văn học dân tộc.
3. Giai đoạn từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX
a. Hoàn cảnh lịch sử
- Đất nước có nhiều biến động bởi nội chiến phong kiến và bão táp của phong trào nông dân khởi nghĩa
- Chế độ phong kiến từ khủng hoảng đến suy thoái
- Đất nước nằm trước hiểm họa xâm lăng của thực dân Pháp
b. Tình hình văn học
- Nội dung: xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa, đòi quyền sống, quyền hạnh phúc, đấu tranh giải phóng con người (phụ nữ)
- Nghệ thuật: phát triển mạnh mẽ cả văn xuôi và văm vần; cả văn học chữ Hán và chữ Nôm (chữ Hán có thành tựu lớn, chữ Nôm đạt đỉnh cao)
-> đây là giai đoạn phát triển rực rỡ nhất của VHTĐVN
4. Giai đoạn nửa cuối thế kỉ XIX
a. Hoàn cảnh lịch sử
- Thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, đất nước vào tay giặc.
- Xã hội Việt nam: XHPK -> XH thực dân nửa phong kiến.
- Văn hóa phương Tây ảnh hưởng đến đời sống xã hội Việt Nam
b. Tình hình văn học
- Nội dung:
+ Văn học yêu nước phát triển phong phú với âm hưởng bi tráng
+ Thơ ca trào phíng trữ tình
+ Tư tưởng canh tân đất nước
- Nghệt thuật:
+ Văn học Hán + Nôm: chính, có thành tựu nghệ thuật đặc sắc
+ Thể thơ và thi pháp truyền thống
+ Xuất hiện văn học chữ Quốc ngữ.
IV. Những đặc điểm lớn về nội dung của VHTĐVN
1. Chủ nghĩa yêu nước.
- Đặc điểm: 
+ Chủ nghĩa yêu nước gắn liền với tư tưởng “trung quân ái quốc”
+ Không tách rời với truyền thống yêu nước của dân tộc.
- Biểu hiện:
+ Âm điệu hào hùng
+ Âm hưởng bi tráng
+ Giọng điệu tha thiết
+ Cụ thể: ý thức độc lập tự chủ, tự cường, tự hòa dân tộc; lòng căm thù giặc, quyết chiến thắng kẻ thù; tự hào trước chiến công thời đại, truyền thống lịch sử; ngợi ca người anh hùng; yêu thiên nhiên
2. Chủ nghĩa nhân đạo
- Đặc điểm: 
+ Bắt nguồn từ truyền thống nhân đạo của người Việt Nam, cội nguồn VHDG
+ ảnh hưởng tư tưởng nhân văn tích cực NHo, Phật, Đạo
- Biểu hiện:
+ Thương người
+ Lên án tố cáo thế lực bạo tàn
+ Khẳng định đề cao con người
+ Đề cao quan hệ đạo đức, đạo lí tốt đẹp
3. Cảm hứng thế sự
- Nguyên nhân: triều đại nhà Trần có những biểu hiện suy thoái
- Biểu hiện: VH cuối thời Trần, phát triển ở thế kỉ XVIII và XIX
V. Những đặc điểm lớn về nghệ thuật của VHTĐVN
1. Tính quy phạm và phá vỡ quy phạm
- Tính quy phạm là đặc điểm nổi bật của VHTĐ, là sự quy định chặt chẽ theo khuân mẫu, biểu hiện:
+ Quan điểm văn học: coi trọng mục đích giáo huấn
+ Tư duy nghệ thuật: kiểu mẫu nghệ thuật có sẵn, công thức
+ Thể loại văn học: những quy định chặt chẽ về kết cấu
+ Sử dụng thi liệu: điển tích, điển cố-> mang tính ước lệ tượng trưng
- Phá vỡ tính quy phạm: xuất hiện ở những tác giả tài năng, nhằm phát huy cá tính sáng tạo trong nội dung và hình thức biểu hiện.
2. Khuynh hướng trang nhã và xu hướng bình dị.
- Tính trang nhã:
+ Đề tài, chủ đề: hướng tới cái cao cả, trang trọng
+ Hình tượng nghệ thuật: vẻ đẹp tao nhã, mĩ lệ
+ Ngôn ngữ nghệ thuật: chất lượng ngôn ngữ cao quý, cách diễn đạt trau chuốt
- Xu hướng bình dị: ngày càng gắn bó với hiện thực, gần với đời sống hiện thực, tự nhiên và bình dị.
3. Tiếp thu và dân tộc hóa văn hoa VH nước ngoài.
* Tiếp thu
- Ngôn ngữ: sử dụng chữ Hán để sáng tác
- Thể loại: Cổ phong, đường luật, cáo, chiếu, biểu...
- Thi liệu: sử dụng những điển cố, thi liệu Hán văn
*Dân tộc hóa:
- Sáng tạo chữ Nôm
- Việt hóa thể thơ đường luật
- Tạo ra các thể thơ dân tộc: lục bát, song thất lục bát
- Sử dụng lời ăn tiếng nói và cách diễn đạt của nhân dân trong sáng tác.
5. Củng cố và dặn dò
 Chuẩn bị:
Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt